Đại sứ Phạm Việt Anh: Thế giới tìm đến Việt Nam vì chính sách đối ngoại cân bằng và sự phát triển nội lực mạnh mẽ

Đại sứ Phạm Việt Anh. (Nguồn: NVCC)

Nhà ngoại giao kỳ cựu, nguyên Đại sứ Việt Nam tại Hà Lan Phạm Việt Anh chia sẻ về những chuyển động lớn của ngành ngoại giao trong thời gian qua, đồng thời gửi gắm kỳ vọng vào thế hệ trẻ - những người mang sứ mệnh viết tiếp bản sắc Việt Nam trên trường quốc tế.

Nửa đầu năm 2025, Việt Nam liên tục tiếp đón nhiều đoàn đại biểu cấp cao quốc tế đến thăm. Trong bối cảnh thế giới đang trải qua nhiều biến động, bất ổn về chính trị, kinh tế và an ninh, Việt Nam lại được biết đến như một điểm đến ổn định, đáng tin cậy, không chỉ về chính trị mà còn về môi trường đầu tư và chính sách đối ngoại. Theo Đại sứ, điều gì làm nên bản sắc riêng của ngoại giao Việt Nam và trong bối cảnh hiện nay, đâu là yếu tố cần được chú trọng khi thể hiện hình ảnh Việt Nam trên trường quốc tế?

Phong cách ngoại giao thay đổi tùy vào từng thời kỳ, hoàn cảnh. Nhưng theo tôi, dù thế nào đi nữa thì nền ngoại giao Việt Nam vẫn chịu ảnh hưởng sâu sắc từ tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bản sắc ngoại giao Việt Nam không chỉ thể hiện bởi lực lượng của ngành Ngoại giao, mà còn dựa trên sức mạnh của toàn dân tộc trong nước và ở nước ngoài.

Về yếu tố cần được thể hiện, đó là hình ảnh một Việt Nam kiên cường, cần cù, vượt khó để vươn lên, hy sinh để giành lại độc lập tự do. Trong thời kỳ đầy bất ổn của thế giới hiện nay, tôi cho rằng ổn định chính là thế mạnh của Việt Nam.

Có thể thấy nhiều nhà đầu tư trên thế giới rút dần vốn và những cơ sở sản xuất lắp ráp để đưa về Việt Nam. Nước ta trở thành một điểm đáng tin cậy cho họ, bởi dân tộc Việt Nam là một dân tộc yêu chuộng hòa bình, ưa chuộng lẽ phải, có bề dày lịch sử. Thế giới tìm đến Việt Nam như một đất nước của sự ổn định.

Nhìn lại nửa đầu năm nay, ta thấy các hoạt động ngoại giao của Việt Nam diễn ra rất sôi nổi với nhiều đoàn đại biểu cấp cao ghé thăm. Việc này trước hết cho thấy mình được quan tâm, tin tưởng. Trước những đổi thay, khó lường của bối cảnh, các quốc gia lại nhận thấy ở Việt Nam một sự ổn định đáng quý, một vị thế cao, quan trọng về kinh tế - chính trị trong khu vực và quốc tế thông qua chính sách đối ngoại cân bằng và sự phát triển nội lực mạnh mẽ.

Những cải cách, đổi mới mạnh mẽ gần đây càng thể hiện định hướng mới đúng đắn, hợp xu thế thời đại và quyết tâm vươn mình của Việt Nam. Hoạt động ngoại giao của nhiều Lãnh đạo cấp cao nước ngoài tại Việt Nam và của Lãnh đạo cấp cao của ta tại các nước trong thời gian ngắn vừa qua sôi động về tần suất, phong phú về đối tác, sâu rộng về nội dung, cho thấy Việt Nam đang trở thành một nhân tố cần thiết, không thể bỏ qua trong chính sách phát triển của nhiều quốc gia.

Những thành tựu đó là kết quả của một đường lối đối ngoại rõ ràng, nhất quán nhưng rất linh hoạt. Đó là một bản sắc rất Việt Nam: mềm dẻo, sáng tạo nhưng luôn hướng tới mục tiêu cao nhất là vì lợi ích quốc gia, dân tộc.

Nhìn lại hành trình gắn bó với ngành Ngoại giao từ những năm đầu của tiến trình hội nhập sâu rộng đến nay, theo Đại sứ, sự khác biệt lớn nhất giữa ngoại giao xưa và nay là gì?

Có thể chia quá trình phát triển của ngành Ngoại giao làm hai giai đoạn. Một là, từ khi giành độc lập cho đến khi phá được thế bao vây, cấm vận. Hai là, từ những năm đầu của thập niên 90 đến thời ngoại giao hội nhập ngày nay.

Giai đoạn từ năm 1945 cho đến đầu những năm 1990 là ngoại giao chiến đấu, sự kết hợp giữa ngoại giao chính trị và quân sự. Dùng lực lượng quân sự ở trên thực địa để tiến hành những đấu tranh ngoại giao vô cùng phức tạp và khó khăn. Chúng ta kết hợp giữa đánh và đàm. Đánh ở trên chiến trường, đàm phán suốt thời gian dài và đi đến ký kết Hiệp định Paris vào tháng 1/1973. Ngoại giao khi đó giúp thế giới hiểu được cuộc kháng chiến chính nghĩa của dân tộc, làm cho người ta hiểu, cảm thông và ủng hộ cuộc kháng chiến này.

Thời đó, ngoại giao thông qua điện tín bằng cách đưa những nhà báo quốc tế vào Việt Nam để họ chứng kiến, cảm nhận, trải nghiệm và hiểu về chúng ta một cách đúng nhất. Những nhà báo Australia nổi tiếng như là Wilfred Burchett đã phỏng vấn Bác Hồ và viết về cuộc kháng chiến của miền Bắc Việt Nam thời chống Pháp, mang hình ảnh Việt Nam đến quốc tế.

Do vậy, ngoại giao thời kỳ đó mang đậm dấu ấn là sự kết hợp tổng lực và mạnh nhất là lực lượng quân sự, lực lượng chính trị. Chính trị đây không phải là chính trị của nhà nước mà lực lượng chính trị của toàn dân kết hợp lại trở thành một sức mạnh tổng hợp của ngoại giao.

Ngoại giao ngày nay là ngoại giao hội nhập. Sau khi thoát ra khỏi thế bao vây cấm vận của Mỹ, chúng ta khai thông bằng con đường hội nhập với ASEAN trước, tức là từ khu vực rồi dần ra thế giới. Quốc gia đầu tiên đến với Việt Nam sau cấm vận chính là Pháp với cuộc viếng thăm của Tổng thống François Mitterrand. Đó cũng là một thắng lợi của ngoại giao khi chúng ta làm cho thế giới hiểu rõ về những mục tiêu lớn, những lợi ích của Việt Nam, để họ bắt tay với ta một cách thân thiện và thành thật.

Ngoại giao ngày nay có một điểm khác nữa là ngày càng tấp nập và cọ xát nhờ tiến bộ khoa học kỹ thuật. Lúc trước, ta cần họp nội bộ, lên bao nhiêu phương án rồi mới đàm phán. Thế nhưng bây giờ, những cuộc đàm phán diễn tiến nhanh hơn. Song, ngoại giao ngày nay cũng đứng trước những thách thức cực kỳ lớn, đòi hỏi sự nhạy bén, quyết đoán và tỉnh táo nhiều hơn rất nhiều để bảo vệ được lợi ích quốc gia, dân tộc.

Đại sứ Phạm Việt Anh trình Thư ủy nhiệm lên Nhà vua Hà Lan Willem-Alexander tại Cung điện Noordeinde, thành phố The Hague, ngày 8/7/2020. (Nguồn: ĐSQ Việt Nam tại Hà Lan)

Trong đại dịch Covid-19, Đại sứ đã từng trình Thư ủy nhiệm mà không có nghi lễ bắt tay. Liệu những thay đổi đó có báo hiệu về một xu hướng ngoại giao hiện đại không, thưa Đại sứ?

Đại dịch Covid-19 đã tạo ra một ngã rẽ cho những hoạt động của con người nói chung, trong đó có những nghi lễ ngoại giao.

Trước khi tôi trình Thư ủy nhiệm lên Nhà vua Hà Lan, Vụ Lễ tân của nước bạn thông báo toàn bộ nghi lễ sẽ diễn ra như thế nào: số lượng giảm đi, không có xe ngựa của Hoàng gia đón mà phải dùng xe của mình, đến trình Thư ủy nhiệm không bắt tay. Nhưng cuối cùng, tôi vẫn trao tận tay Thư ủy nhiệm lên Nhà vua, không phải để trên bàn. Tức là Vụ Lễ tân cũng cố gắng cho tiếp xúc ở mức cao nhất có thể được.

Tôi nghĩ xu hướng ngoại giao hiện nay là nhanh, hiệu quả và giảm bớt những nghi lễ. Ngày trước, những nghi lễ ngoại giao được diễn ra rất công phu, điều này khá tốn kém trong việc huy động nguồn lực. Sự tiến bộ khoa học công nghệ cho phép chúng ta đơn giản hóa những nghi lễ ngoại giao và hoạt động ở một cường độ nhanh hơn rất nhiều, đáp ứng tính kịp thời vì bây giờ ưu tiên tư duy trực tiếp, thẳng thắn, không rào đón, không thăm dò như ngày xưa.

Một số nước vẫn duy trì những hình thức của ngoại giao cổ điển tuy nhiên sắc thái có thể khác đi. Thời gian qua, Tổng Bí thư Tô Lâm của chúng ta đã điện đàm với rất nhiều nguyên thủ các nước, thậm chí trong quá trình làm việc còn có thể có những cuộc điện đàm khác. Điều đó cho thấy khoa học công nghệ giúp cho quá trình ngoại giao được tinh gọn đi rất nhiều. Ví dụ, ở nước ngoài, ta có thể cho bạn bè quốc tế thấy hình ảnh Việt Nam thông qua điện thoại của mình ngay lập tức. Đó là cách kỹ thuật số giúp cho chúng ta quảng bá Việt Nam một cách nhanh chóng và cập nhật nhất.

Đại sứ đánh giá thế nào về việc những nhà ngoại giao hiện đại đang áp dụng mạng xã hội, đưa ngoại giao đến gần gũi hơn với công chúng?

Theo tôi quan sát, người làm ngoại giao nhiều nhất và có sức ảnh hưởng lớn nhất chính là các vị nguyên thủ, các nhà lãnh đạo quốc gia. Những lời họ nói ra hoặc là thông điệp chính trị hoặc là định hướng lớn, là thái độ của cả quốc gia.

Hiện nay, nhiều nhà lãnh đạo trên thế giới dùng những trang mạng để đưa ra ý kiến, nhận xét, bình luận để bày tỏ thái độ trước các sự kiện trên thế giới. Đó cũng là một cách khôn khéo trong việc thăm dò dư luận, xem phản ứng của thế giới, của các nước bạn.

Ngay Bộ trưởng Ngoại giao của chúng ta cũng có dòng trạng thái để đưa ra những quan điểm, nhận định của mình bên cạnh những thông tin chính thống.

Có thể khẳng định rằng, những phương tiện như mạng xã hội cho chúng ta một cách thức để giao lưu, để thể hiện nhưng không thể thay thế toàn bộ ngoại giao truyền thống. Vậy nên cần phải dè dặt, phải biết sử dụng cho phù hợp với mục đích và tính chất công việc.

Đại sứ Phạm Việt Anh cùng các quan khách chúc mừng kỷ niệm lần thứ 77 Quốc khánh nước CHXHCN Việt Nam tại Hà Lan, ngày 19/9/2022.

Trong suốt cuộc đời gắn bó với ngành ngoại giao, Đại sứ có tâm đắc với triết lý hay nguyên tắc sống nào để có được bản lĩnh, ứng xử mềm dẻo mà vẫn giữ được bản sắc riêng?

Tôi luôn luôn theo đuổi những giá trị chuẩn mực của một con người, và hơn hết là những giá trị đạo đức mà tôi tìm thấy ở tư tưởng của chủ tịch Hồ Chí Minh. Càng làm ngoại giao, tôi càng thấy những tư duy, phương pháp và hành xử của Bác là mẫu mực. Đó là kim chỉ nam cho tôi đến bây giờ.

Theo những lời dặn của Bác, cái gì có lợi cho dân thì phải ra sức làm, cái gì có hại cho dân thì phải ra sức tránh. Dân chính là mục tiêu cuối cùng, là mục tiêu của dân tộc, là lợi ích dân tộc.

Nhớ lại thời kỳ đại dịch Covid-19 khi tôi đang đảm nhiệm Đại sứ Việt Nam tại Hà Lan, tất cả các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài đều phải tìm hiểu cách phòng tránh Covid-19 của các nước để gửi về gửi về nhà tham vấn. Sau đó, khi các nước có vaccine Covid-19 thì các cơ quan đại diện tiếp tục đi đàm phán để có được vaccine cho người dân trong nước vì thời điểm đó các nước còn chưa đủ dùng nên không bán.

Đó chỉ là những ví dụ nhỏ để thấy người làm ngoại giao phải luôn đôn đáo và trăn trở câu chuyện vì lợi ích quốc gia, dân tộc. Và đã làm thì phải làm vừa cương quyết, vừa mềm mỏng, linh hoạt để đạt kết quả tốt nhất.

Tấm gương Hồ Chí Minh là một sợi chỉ đỏ xuyên suốt định hướng, soi đường cho tôi trong cả cuộc đời chứ không phải chỉ riêng trong công tác ngoại giao.

Trân trọng cảm ơn Đại sứ!

(thực hiện)

Hiền Vy - Hoàng Lan - Trường An