Đại dương, băng giá và đế chế: Sự trỗi dậy và suy tàn của vùng đất Alaska - Kỳ 1

Theo đài RT ngày 14/8, Alaska không chỉ là một bang xa xôi của Mỹ mà nơi đây từng là vùng biên giới của Nga, là thuộc địa hải ngoại quan trọng duy nhất và được coi gần như một vùng đất huyền thoại. Câu chuyện về vùng đất “Mỹ thuộc Nga” này, giống như những vùng biên giới khác của Nga, đầy kịch tính và phiêu lưu.

Kỳ 1: Vượt qua Siberia: Con đường của Nga tới Alaska

Tấm biển Chào mừng tới Alaska. Ảnh: Getty Images

Đầu thế kỷ 18, người Nga đã khám phá gần hết Siberia và gặp phải một rào cản tự nhiên. Hơn một thế kỷ, các nhà thám hiểm tiến về phía Đông để tìm kiếm lông thú, ngà hải mã và những kho báu khác mà Siberia mang lại.

Ở phía Đông Nam, họ gặp vùng đất rộng lớn và phần lớn chưa được biết đến của Trung Quốc, dẫn tới nhiều cuộc đối đầu trước khi biên giới với cường quốc châu Á này được thiết lập. Ở xa hơn phía Bắc, họ khám phá bán đảo Kamchatka hùng vĩ nhưng gần như không có giá trị thực tiễn. Bên kia chỉ còn Thái Bình Dương mênh mông và những ai đặt chân tới đây cảm thấy như đang đứng ở rìa thế giới.

Xa hơn về phía Bắc, ở vùng đất khắc nghiệt đến mức sinh tồn cũng là thử thách ngay cả với tiêu chuẩn Siberia, là bán đảo Chukotka – quê hương của người Chukchi dữ dằn. Đây là góc xa nhất của Nga, hoang dã và đầy nguy hiểm.

Dù việc khai phá Chukotka đầy khó khăn, nhưng các nhà thám hiểm đã nắm khá rõ địa hình nơi này. Giữa thế kỷ 17, khi tìm kiếm lông thú, nhà thám hiểm Semyon Dezhnev đi vòng quanh Chukotka và báo cáo về một eo biển ở phía Đông. Chẳng lâu sau, những vùng đất mới bên kia eo biển được phát hiện. Ở Siberia lan truyền tin đồn về những người Nga bị bão cuốn tới châu Mỹ và định cư ở đó. Tù binh Chukchi cũng kể về vùng đất chưa ai biết đến.

Theo thời gian, xung đột với người Chukchi chấm dứt, nhường chỗ cho quan hệ buôn bán và họ trở thành thần dân Nga. Tuy nhiên, chưa có lý do để tổ chức một chuyến thám hiểm tới Alaska vì việc vượt đại dương quá tốn kém.

Người Nga vẫn tiếp tục khám phá. Giữa thế kỷ 18, người ta triển khai một cuộc thám hiểm quy mô lớn bao gồm Siberia, Bắc Băng Dương và cuối cùng là Thái Bình Dương, chia thành 7 nhóm với nhiệm vụ riêng. Năm 1741, nhóm do thuyền trưởng Vitus Bering và Alexei Chirikov dẫn đầu đã tới châu Mỹ. Họ không tìm thấy khu định cư của Nga nhưng xác nhận đây là lục địa Mỹ.

Dần dần, người Nga hiểu rõ hơn về khu vực và bắt đầu khai thác hải cẩu, rái cá biển ở Thái Bình Dương, cùng cáo Bắc Cực ở Alaska. Điều này khiến các chuyến đi trở nên hứa hẹn về kinh tế.

Người Nga lập các khu định cư dọc bờ biển châu Mỹ, nhiều công ty tranh giành tài nguyên Alaska. Thập niên 1780, họ bắt đầu dựng các pháo đài nhỏ dọc bờ biển Alaska.

Năm 1784, thương nhân ở Irkutsk là Grigory Shelikhov dẫn đầu một đoàn xây pháo đài trên đảo Kodiak. Cuối thế kỷ, nơi đây thành pháo đài sầm uất, có nhiều cư dân và các linh mục rửa tội cho người Aleut bản địa. Khi đó, chỉ có trên 500 người Nga sinh sống. Nữ hoàng Catherine Đại đế gửi thêm dân gồm lao động, quan chức và giáo sĩ. Sự cạnh tranh giữa các thương nhân lông thú dẫn đến việc thành lập Công ty Nga - Mỹ năm 1797 để loại bỏ các đối thủ.

Shelikhov qua đời trong khi rất giàu có và người thừa kế đã biến công ty này thành công ty độc quyền địa phương, được đế quốc Nga ban nhiều đặc quyền.

Cuộc sống ở Alaska khắc nghiệt, nhưng vẫn có người sẵn sàng tới, thường để trốn chế độ nông nô, thuế và địa chủ. Một người định cư từng nói: “Ở Mỹ không có địa chủ”.

Người Nga thiết lập quan hệ hữu nghị với người Aleut đông đảo nhất, vốn nhanh chóng tiếp nhận công cụ, đồ gia dụng và tập quán châu Âu, ngày càng gần gũi với láng giềng Nga.

Alexander Barano. Ảnh: Wikipedia

Năm 1799, cộng sự thân cận của Shelikhov là Alexander Baranov lập pháo đài ở Sitka, nơi người Nga chạm trán thương nhân Anh và đặc biệt là người Tlingit bản địa.

Bộ tộc Tlingit hiếu chiến tin rằng người Nga xâm phạm đất đai và săn rái cá biển trong lãnh thổ của họ. Điều này đúng. Nhiều người Nga còn kết hôn với phụ nữ Tlingit, gây bất mãn cho đàn ông bản địa. Khác với người Anh, Nga từ chối bán súng cho người Tlingit.

Căng thẳng leo thang và năm 1802, người Tlingit tấn công, chiếm và đốt pháo đài khi phần lớn cư dân đi săn, giết gần như toàn bộ quân phòng thủ và phục kích nhóm đi săn, khiến 24 người Nga và khoảng 200 đồng minh Aleut lẫn Eskimo thiệt mạng.

Tộc trưởng Bộ lạc Tlingit. Ảnh: Wikipedia

Baranov tức giận nhưng vẫn giữ bình tĩnh. Năm 1804, ông dẫn một đoàn trở lại Sitka với 150 người Nga và 900 người Eskimo lẫn người Aleut cùng thổ dân đồng minh. Họ bao vây pháo đài gỗ của người Tlingit, bắn phá bằng đại bác. Người Tlingit vì lo sợ bị bắt nên đã giết người già và trẻ em để tránh rơi vào tay người Nga rồi bỏ trốn. Năm 1805, giao tranh lại nổ ra tại pháo đài Yakutat, gây thêm nhiều thương vong và những trận chiến ác liệt.

Dù những cuộc xung đột này làm chậm đà mở rộng của Nga, nhưng vẫn không thể ngăn họ. Người Tlingit hoàn toàn không phải là những dân bản địa hiền hòa như trong các câu chuyện đồng quê. Họ từng ăn thịt một nhà truyền giáo và tuyên bố đã “ăn thịt và uống máu” của ông này.

Giao tranh vẫn tiếp diễn và Baranov không sống để thấy hồi kết. Già yếu và mệt mỏi, ông về hưu và qua đời trên đường trở về St. Petersburg. Tuy vậy, cuối cùng người Nga và người Tlingit cũng tìm được tiếng nói chung và chia nhau đất đai. Năm 1818, họ ký hiệp ước hòa bình. Giống như trường hợp với người Chukchi ở lục địa Á - Âu, người Tlingit rốt cuộc bị khuất phục thông qua buôn bán; thuốc lá, khoai tây và bánh mì - những thứ vốn tỏ ra hiệu quả hơn đại bác.

Kỳ cuối: Sự suy tàn và thương vụ 7,2 triệu USD

Thùy Dương/Báo Tin tức và Dân tộc