Đà Nẵng và Quảng Ngãi: Nan giải với 'chuột quý tộc' chuyên ăn sâm Ngọc Linh

Dãy Ngọc Linh, nơi tiếp giáp giữa TP Đà Nẵng (vùng cao Quảng Nam cũ) và tỉnh Quảng Ngãi (Kon Tum cũ) từ lâu nổi tiếng là nơi sinh trưởng của sâm Ngọc Linh, loại dược liệu quý hiếm bậc nhất Việt Nam. Với một số gia đình đồng bào Xê Đăng ở xã Trà Linh (TP Đà Nẵng), cây sâm là sinh kế duy nhất giúp thoát nghèo.

Tưởng chừng hệ thống hàng rào thép, nhà bảo vệ và các biện pháp an ninh chặt chẽ có thể ngăn được mọi mối nguy, nhưng vài năm gần đây, người trồng sâm phải đối mặt với nạn chuột vàng. Người dân còn gọi loài này là “chuột quý tộc” bởi chúng chỉ chọn sâm Ngọc Linh làm thức ăn, gần như bỏ qua mọi thứ khác trong rừng.

Anh Hồ Văn Dang, một trong những hộ trồng sâm quy mô lớn ở Trà Linh cho biết, chỉ trong thời gian ngắn, chuột vàng đã cắn phá vườn sâm của nhiều gia đình. Trong nhóm 50 hộ cùng canh tác với anh Dang, 40 hộ bị tấn công, đặc biệt sau khi bão số 1 làm đổ sập hàng rào và lán trại, tạo điều kiện cho chúng xâm nhập. “Nếu người trộm sâm thì có thể bắt, còn chuột thì chịu, chưa có cách nào quét sạch được”, anh Dang nói. Sự ranh mãnh, nhanh nhẹn của “chuột quý tộc” khiến các biện pháp phòng ngừa của người dân đến nay đều vô hiệu.

“Chuột quý tộc” không chỉ ăn củ, phần có giá trị nhất mà còn gặm cả hạt giống. Hạt mất là mất mùa, củ mất sẽ mất cả cây. Riêng gia đình anh Dang thiệt hại gần 600 cây từ 1 - 3 năm tuổi, cùng nhiều cây trưởng thành bị mất hạt, tổng giá trị ước tính hàng tỷ đồng. Điều khiến anh buồn hơn là anh đã từng vận động bà con vay mượn để trồng sâm, giờ thấy nhiều hộ cầm cố tài sản để trồng sâm mà trắng tay vì chuột, nên “bản thân cảm thấy có lỗi”.

“Chuột quý tộc” chỉ chọn sâm Ngọc Linh làm thức ăn, gần như bỏ qua mọi thứ khác trong rừng.

Gia đình chị Hồ Thị Thêm cũng rơi vào cảnh tương tự. Chuyến lên vườn gần đây, chị phải gùi về hơn 30 cây sâm 2 - 3 năm tuổi chỉ còn lá, phần củ đã bị chuột ăn sạch. Số tài sản trị giá 60 triệu đồng, giờ bán được chưa đầy 1 triệu. Dù gia đình đã thử mọi cách từ bẫy, lưới, bả sinh học, nhưng vẫn không hiệu quả. Chuột sẽ xuất hiện khi không có người canh, leo trèo phá phách.

Chủ tịch UBND xã Trà Linh Trịnh Minh Hải nhìn nhận, năm nay thời tiết thất thường khiến năng suất sâm giảm, cộng thêm chuột vàng hoành hành làm người trồng thiệt hại nặng nề. Chính quyền địa phương đã vận động bà con tăng cường rào chắn, đặt bẫy, nhưng hiệu quả chưa rõ rệt.

Ông Nguyễn Đức Lực, Chủ tịch Hội sâm Ngọc Linh Quảng Nam cho biết, những năm trước gần như không xảy ra tình trạng này. Tuy nhiên, năm nay mưa bão đến sớm, cộng thêm tháng nhuận (hai tháng Sáu âm lịch - NV), khiến chuột vàng thay đổi tập tính. Trước đây sống trên tán cây và ăn hoa rừng, chúng bị gió quật xuống đất nên bắt đầu tìm đến các luống sâm. Theo ông Lực, việc ngăn chặn chuột khi sâm được trồng dưới tán rừng tự nhiên rất khó; trong khi đa số hộ trồng vẫn bảo vệ theo cách thủ công, chưa áp dụng công nghệ hiện đại như nước ngoài.

Tại xã Măng Ri, tỉnh Quảng Ngãi (thuộc huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum cũ), sau hai cơn bão số 1 và số 3 khiến một số cây rừng ngã đổ, nhiều luống sâm bị tốc bạt che, để lộ quả và thân nên chuột kéo đến phá phách. Chuột ở đây không chỉ gặm quả như trước, mà còn kéo cành làm tổ, thậm chí đào củ.

Sự ranh mãnh, nhanh nhẹn của “chuột quý tộc” khiến các biện pháp phòng ngừa của người dân đến nay đều vô hiệu. (Ảnh trong bài: A.Huy)

Một tổ bảo vệ tại rừng ở Măng Ri cho hay, có tuần bắt tới 500 con chuột vẫn không hết. “Chúng nhỏ thon, leo trèo siêu giỏi, dễ dàng vượt bạt chắn hoặc bao quả”, một người cho biết. Tại làng Ko Sia 2, vườn sâm của chị Y Phượng vừa bị chuột phá 3.000 cây giống, thiệt hại khoảng 300 triệu đồng. “Có đêm chuột cắn vài ngàn cây, năm nay số lượng chuột nhiều bất thường”, một cán bộ xã nói.

Ông Phạm Xuân Quang, Chủ tịch UBND xã Măng Ri cho hay, thống kê từ đầu năm đến nay địa phương có 190 hộ trồng sâm bị thiệt hại bởi chuột và trộm. Lực lượng chức năng đang điều tra các vụ trộm và triển khai phòng ngừa, đồng thời khuyến khích các hộ liên kết thành nhóm để thay phiên nhau canh giữ.

Những người trồng sâm mong muốn sự giúp đỡ mạnh mẽ hơn từ chính quyền, lực lượng bảo vệ rừng và các đơn vị chuyên môn để có giải pháp diệt chuột hiệu quả, hệ thống bảo vệ an toàn.

Về chống trộm sâm tại xã Măng Ri, Chủ tịch UBND xã cho biết, xã tiến hành kiểm kê số lượng sâm từng hộ để dễ xác minh nguồn gốc khi phát hiện sâm nghi trộm. Hệ thống camera giám sát cũng được tăng cường. Hiện xã có 4 camera, dự kiến lắp thêm 5 chiếc do công an quản lý, đồng thời vận động người dân tự trang bị.

Anh Huy