Đã đến lúc 'đưa cuộc sống vào nghị quyết, pháp luật'

Tọa đàm “Tháo gỡ điểm nghẽn pháp lý tạo không gian phát triển cho doanh nghiệp” ngày 25/9. Ảnh: Kiều Chinh/Mekong ASEAN.

Ngày 25/9, tại Tọa đàm “Tháo gỡ điểm nghẽn pháp lý tạo không gian phát triển cho doanh nghiệp”, TS. Trần Công Phàn, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Luật gia Việt Nam, Đại biểu Quốc hội khóa XV nhận định chưa có thời điểm nào mà việc xây dựng pháp luật, thực hiện pháp luật, tạo không gian pháp lý thuận lợi để phát triển kinh tế tư nhân doanh nghiệp được triển khai mạnh mẽ như hiện nay.

TS. Trần Công Phàn nói, thời gian vừa qua, với sự quyết tâm và thay đổi mạnh mẽ cả về tư duy và thể chế, Bộ Chính trị đã ban hành các Nghị quyết 57, Nghị quyết 59, Nghị quyết 66, Nghị quyết 68, Nghị quyết 71, Nghị quyết 72. Trong đó, Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân có mối quan hệ rất chặt chẽ với Nghị quyết 66 về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật.

"Nghị quyết 66 là đổi mới 'đột phá của đột phá' trong xây dựng pháp luật, còn Nghị quyết 68 tăng cường phát triển kinh tế tư nhân trong tình hình hiện nay. Hai nghị quyết này có mối liên hệ rất chặt chẽ với nhau," TS.Trần Công Phàn nhấn mạnh.

Ông Phàn cho rằng, lâu nay chỉ thường nói đến việc "đưa pháp luật, đưa nghị quyết vào cuộc sống", nhưng có lẽ đã đến lúc phải "đưa cuộc sống vào nghị quyết, đưa cuộc sống vào pháp luật". Bởi nếu những gì đang vướng mắc, đang đặt ra trong thực tiễn được phản ánh đầy đủ vào pháp luật và nghị quyết thì khi ban hành, bản thân pháp luật và nghị quyết đó đã là cuộc sống, tự nhiên đi vào đời sống mà không còn khoảng cách.

Cải cách thể chế là công việc thường xuyên, không có điểm dừng

Tham luận tại cuộc tọa đàm - do Hội Luật gia Việt Nam, Tạp chí Đời sống và Pháp luật/Tạp chí điện tử Người Đưa Tin tổ chức sáng 25/9, ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội nhận định, Việt Nam đã có đầy đủ các chủ trương, vấn đề đặt ra hiện nay là làm thế nào để Nghị quyết 66 và Nghị quyết 68 thực sự được triển khai một cách đầy đủ, thực chất và đúng với tinh thần của hai nghị quyết này. Đây chính là điều vô cùng quan trọng.

Theo đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu, câu chuyện cốt lõi của cải cách thể chế chính là thực thi. Việc thực thi Nghị quyết 66, Nghị quyết 68 không phải là việc có thể hoàn thành trong vòng một, hai năm mà đó là 'câu chuyện của cả đời', có nghĩa là cải cách thể chế là một công việc phải được tiến hành thường xuyên, liên tục, không có điểm bắt đầu và cũng không có điểm kết thúc.

"Vậy làm thế nào để cải cách thể chế trở thành một quá trình thường xuyên, liên tục và không có điểm dừng?," ông Hiếu đặt vấn đề.

Theo ông Hiếu, Việt Nam đã trải qua 3 hình thái cải cách. Năm 1999, Luật Doanh nghiệp được ban hành, tạo cú hích lớn cho sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân. Năm 2000 và 2005 là quá trình cải cách đơn lẻ thông qua việc cắt bỏ hơn 150 loại giấy phép kinh doanh. Từ năm 2014 đến nay, Việt Nam đã có các nghị quyết mạnh mẽ về cải thiện môi trường kinh doanh và gần đây nhất là Nghị quyết 66 và 68, được ví như "bộ tứ" và "bộ lục" chiến lược. Như vậy, Việt Nam đã có đủ 3 trong bốn hình thái cải cách, nhưng vẫn chưa đạt được hình thái cải cách trở thành văn hóa.

Hiện nay, ở Việt Nam, vai trò cải cách thể chế quan trọng nhất vẫn chủ yếu dựa vào các Bộ, ngành chủ động tự rà soát, tự đề xuất phương án bãi bỏ quy định. Tuy nhiên, theo ông Hiếu, kinh nghiệm quốc tế cho thấy cải cách sẽ rất khó khăn nếu chỉ xuất phát từ nỗ lực đơn lẻ của các cơ quan thực thi pháp luật hoặc chỉ dựa vào chỉ đạo từ trên xuống của Chính phủ.

"Việt Nam hiện đang thiếu một cơ quan độc lập có chức năng giám sát và thúc đẩy cải cách thể chế. Trong khi đó, tại Hàn Quốc, Canada, Hoa Kỳ, Anh đều có những cơ quan được trao nhiệm vụ rất quan trọng, bổ sung một tầng kiểm soát nữa về chất lượng thể chế trước khi một dự thảo luật được ban hành," theo ông Phan Đức Hiếu.

Phân tích rõ hơn lập luận này, theo vị đại biểu Quốc hội, cơ quan độc lập này trên thế giới thường có vai trò quan trọng nhờ đảm bảo tính chuyên môn, tính độc lập, phi lợi ích và tính bao trùm trong việc rà soát, đánh giá và nhận diện các điểm nghẽn thể chế.

Thậm chí, cơ quan này còn có thể chủ động xác định đâu là lĩnh vực ưu tiên, trọng tâm cần được cải cách để kiến nghị với chính phủ. Nhìn ở tầm quốc gia, Việt Nam rất cần một cơ quan như vậy để tiến hành rà soát độc lập, khách quan, ông Hiếu nói.

Trước hết, cần xây dựng một bộ tiêu chí rõ ràng để rà soát và bãi bỏ những quy định pháp luật không còn phù hợp. Ông Hiếu mong muốn bộ tiêu chí này phải được tài liệu hóa thành văn bản chính thức để tạo sự thống nhất trong nhận thức. Bộ Tư pháp hoàn toàn có thể đảm nhận nhiệm vụ này và gửi cho tất cả các Bộ, ngành để áp dụng.

Trên cơ sở đó, các Bộ, ngành sẽ tiến hành rà soát và đồng loạt bãi bỏ ngay những quy định không cần thiết, ưu tiên loại bỏ trước để tạo ra chuyển biến nhanh chóng, còn những quy định cần chỉnh sửa thì xử lý dần. Chẳng hạn, điều kiện kinh doanh nào không còn phù hợp thì bỏ ngay, rất nhanh gọn.

Cuối cùng, để các nghị quyết đi vào cuộc sống, ông Hiếu cho rằng, Chính phủ tiếp tục duy trì động lực cải cách, để bảo đảm cải cách không chỉ dừng lại ở một giai đoạn nhất thời mà trở thành một dòng chảy lâu dài và thường trực.

Kiều Chinh