Cứu các 'dòng sông chết' ở Hà Nội ngày càng nan giải

Vì sao nhiều con sông ở Hà Nội đang chết dần?

Các nhà khoa học cho rằng cấp thiết cần phải thực thi các giải pháp cứu các dòng sông chết và đảm bảo an ninh nguồn nước phía tây Thủ đô. Vấn đề này được nêu lên tại hội thảo do Chương trình khoa học và công nghệ cấp quốc gia KC.14 phối hợp với Viện Quy hoạch thủy lợi và Hội Đập lớn và Phát triển nguồn nước Việt Nam tổ chức tại Hà Nội ngày 3/3.

Lý giải nguyên nhân khiến các dòng sông phía Tây Hà Nội đang chết dần, ông Đỗ Văn Thành, Viện Quy hoạch thủy lợi, cho hay mực nước sông Hồng và sông Đà hạ thấp kéo dài đang đẩy hệ thống thủy lợi phía tây Hà Nội vào tình trạng cạn nước đến mức báo động.

Hà Nội tồn tại nhiều dòng sông chết gây ô nhiễm môi trường.

Từ năm 2010 đến nay, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) và thành phố Hà Nội đã triển khai xây dựng nhiều công trình thủy lợi, nhưng chưa đáp ứng được yêu cầu quản lý, khai thác và quy hoạch tổng thể.

Nhiều chuyên gia nhận định nguyên nhân chính khiến lòng sông Đà và sông Hồng hạ thấp là do tình trạng khai thác cát quá mức. Do đó cần quản lý việc khai thác chặt chẽ và hợp lý. Thượng tướng Nguyễn Văn Hưởng, nguyên Thứ trưởng Bộ Công an, đề xuất cần cấm, ngăn chặn triệt để tình trạng khai thác cát trên sông Hồng, sông Đà. Cùng với đó, cần nghiên cứu chuyển đổi vật liệu xây dựng để giảm khai thác cát và khôi phục các dòng sông.

GS Nguyễn Quang Ngọc, Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam cho rằng, các dòng sông phải được trở về như trước đây. "Phương án lấy nước từ sông Đà mang tính thuận thiên bởi chi phí không quá lớn. Tôi không tin tưởng vào phương án bơm nước để tạo dòng chảy cho các sông chết", ông nói.

GS Nguyễn Văn Tính, Giám đốc Chương trình KHCN KC14 - Chương trình khoa học và công nghệ cấp quốc gia "Nghiên cứu khoa học và công nghệ phục vụ bảo đảm an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước" cho biết, những năm gầy đây, mực nước sông Hồng hạ thấp đã vô hiệu hóa các cửa lấy nước vào sông Tích, sông Đáy, sông Nhuệ, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc lấy nước phục vụ sản xuất nông nghiệp và làm ô nhiễm các dòng sông do không có nước lưu thông.

Hà Nội đã và đang tìm cách khắc phục, có những giải pháp đang được đề xuất. Từng có những dự án, giải pháp làm sống lại sông Đáy nhưng do không có nước chảy vào nên đoạn đầu sông Đáy khoảng 50 km vẫn là dòng sông "chết"; hoặc việc xây dựng trạm bơm Liên Mạc nhằm tưới tiêu kết hợp bơm nước sông Hồng vào sông Nhuệ để cải thiện môi trường vẫn chưa triển khai được.

Xây đập dâng đưa nước vào các sông chết

Ông Đỗ Văn Thành, Viện Quy hoạch Thủy lợi, cho rằng giải pháp căn cơ là xây dựng các đập dâng trên sông Hồng và sông Đuống nhằm nâng cao mực nước, đảm bảo cấp nước cho các công trình thủy lợi trọng điểm phía tây Hà Nội như trạm bơm Trung Hà, trạm bơm Phù Sa, cống Cẩm Đình, cống Liên Mạc. Bên cạnh đó, cần cải tạo và nâng cấp các hệ thống thủy lợi chính như hệ thống Phù Sa - Đồng Mô, hệ thống thủy lợi sông Nhuệ, sông Đáy.

Phương án tổng thể được đề xuất, bao gồm việc nâng cao mực nước sông Hồng để cấp nước tự chảy vào sông Nhuệ, sông Đáy; đồng thời nâng mực nước sông Đà để tự chảy vào sông Tích và vận hành chủ động các trạm bơm lớn như Trung Hà, Phù Sa, Đan Hoài. Theo quy hoạch đã được phê duyệt, hai đập dâng Xuân Quang và Long Tửu sẽ được xây dựng để hỗ trợ quá trình này.

Ông Nguyễn Trường Duy, Hội Đập lớn và Phát triển nguồn nước Việt Nam, đề xuất giải pháp lấy nước từ sông Đà để cấp cho ba con sông phía tây Thủ đô là sông Tích, sông Nhuệ và sông Đáy.

"Các dòng sông phải được trở về như trước đây. "Phương án lấy nước từ sông Đà mang tính thuận thiên bởi chi phí không quá lớn. Tôi không tin tưởng vào phương án bơm nước để tạo dòng chảy cho các sông chết".

Theo ông Duy, nên lấy 100 m³/s nước từ cống Thuần Mỹ đưa vào sông Tích, di chuyển đến km37 (khu vực Sơn Tây). Tại đây, một đập điều tiết sẽ chia lưu lượng thành hai hướng: 40 m³/s dẫn về sông Tích và sông Bùi; 60 m³/s còn lại dẫn qua tuyến kênh theo quy hoạch Tây Thăng Long, cấp cho sông Đáy và sông Nhuệ mỗi sông 30 m³/s.

"Phương án này sẽ duy trì dòng chảy tự nhiên bền vững, cải thiện môi trường và sức khỏe cộng đồng, đồng thời thúc đẩy giao thông thủy và du lịch", ông Duy nhận định, và cho rằng giải pháp này còn giúp chủ động cấp nước sản xuất nông nghiệp cho khoảng 70.000 ha; giảm chi phí điện do không cần bơm nước từ sông Hồng, và cung cấp nước cho 20.000 ha nuôi trồng thủy sản cùng các nhà máy nước sạch nhằm giảm khai thác nước ngầm. Tổng kinh phí đầu tư cho phương án này ước tính khoảng 16.000-17.000 tỷ đồng.

GS Đào Xuân Học, Chủ tịch Hội Thủy lợi Việt Nam, cho rằng việc xây dựng hai đập dâng để hồi sinh các dòng sông suy kiệt là khả thi. Tuy nhiên, ông cũng đề xuất cần nghiên cứu kỹ lưỡng về chiều cao của đập dâng và phối hợp với các nhà máy thủy điện để đảm bảo lưu lượng xả ổn định.

Các nhà khoa học cũng cho rằng cần xây dựng quy hoạch tổng thể, lâu dài. Đây là nhiệm vụ cấp bách để phục hồi các dòng sông phía tây Hà Nội, đảm bảo an ninh nguồn nước, bảo vệ môi trường và phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.

Hà Nội hiện có 9 con sông chảy qua Thủ đô, gồm Hồng, Đuống, Đà, Nhuệ, Cầu, Đáy, Cà Lồ, Tích và Tô Lịch. Phía tây Hà Nội có 8 con sông, trong đó: sông Tích, sông Bùi, sông Nhuệ và sông Đáy có nhiệm vụ cấp nước tưới tiêu. Số còn lại: Kim Ngưu, Lừ, Sét, Tô Lịch có nhiệm vụ tiêu nước.

Tô Hội