Cuộc chiến giữa ông Trump và ngành tư pháp Mỹ

Tranh cãi pháp lý xung quanh chính sách nhập cư

Mâu thuẫn bùng nổ khi Tổng thống Trump công khai chỉ trích một số thẩm phán chủ trì các cuộc điều tra về chính quyền của ông. Đáp lại, Chánh án Tòa án Tối cao John Roberts đã lên tiếng bảo vệ sự độc lập của ngành tư pháp, tuyên bố hệ thống tòa án Mỹ không chịu áp lực chính trị. Sự đối đầu công khai giữa một Tổng thống đương nhiệm và một Chánh án Tòa án Tối cao, hai nhân vật quyền lực hàng đầu nước Mỹ là điều chưa từng có tiền lệ, làm dấy lên nhiều lo ngại về sự cân bằng quyền lực trong hệ thống chính trị Mỹ.

Ngay khi nhậm chức, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ban hành hàng loạt sắc lệnh hành pháp táo bạo, nhưng nhanh chóng vấp phải nhiều thách thức pháp lý. Một số tòa án đã ra phán quyết chống lại các động thái của chính quyền, khiến ông Trump không ít lần công khai chỉ trích các thẩm phán, cáo buộc họ vượt quá quyền hạn và cản trở chính sách của ông. Một trong những vụ việc gây tranh cãi nhất là quyết định trục xuất hơn 200 người di cư Venezuela đến El Salvador. Nhà Trắng và Bộ Tư pháp khẳng định tất cả những người này đều có liên hệ với băng đảng tội phạm Tren de Aragua. Ngày 14/3, Tổng thống Trump ký sắc lệnh viện dẫn Đạo luật Kẻ thù Nước ngoài năm 1798 để thực hiện lệnh trục xuất. Tuy nhiên, ngay sau đó, một nhóm người nhập cư đã đệ đơn kiện và Thẩm phán liên bang James Boasberg ra lệnh hoãn việc trục xuất, nhấn mạnh rằng đạo luật này chỉ được áp dụng trong thời chiến và yêu cầu chính quyền ngừng các chuyến bay trục xuất.

Bất chấp phán quyết của tòa, ba chuyến bay chở những người Venezuela vẫn cất cánh và hạ cánh tại El Salvador. Khi bị yêu cầu giải thích, luật sư Bộ Tư pháp lập luận rằng, lệnh của thẩm phán Boasberg chỉ có hiệu lực nếu được ban hành bằng văn bản. Điều này khiến thẩm phán Boasberg phản ứng gay gắt, khẳng định rằng chính quyền đã phớt lờ thẩm quyền của tòa án. Ông Boasberg yêu cầu chính quyền Trump cung cấp thông tin chi tiết về thời điểm ban hành lệnh trục xuất cũng như số lượng thành viên băng đảng vẫn còn ở Mỹ.

“Đạo luật Kẻ thù Nước ngoài trao cho Tổng thống quyền hạn rộng rãi trong việc trục xuất những cá nhân được coi là kẻ thù trong thời chiến. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là ai sẽ quyết định liệu nước Mỹ có phải đang trong tình trạng chiến tranh hay không? Thông thường, câu trả lời sẽ thuộc về Tổng thống. Đối với tòa án, việc đánh giá bối cảnh và thẩm quyền của tổng thống trong những trường hợp như vậy có thể không đơn giản. Dù vậy, tòa án vẫn có thể xem xét từng trường hợp cụ thể để xác định một cá nhân có thuộc diện kẻ thù nước ngoài hay không”.

Ông Josh Blackman, Giáo sư luật tại Trường luật Nam Texas Houston

Trước quyết định bất lợi từ tòa án, chính quyền Trump tiếp tục chỉ trích các thẩm phán trên mạng xã hội, gọi họ là “cánh tả cấp tiến” và cáo buộc họ đang “chiếm đoạt quyền lực của tổng thống”.

“Như Tổng thống Trump đã nhấn mạnh, chúng tôi sẽ tuân thủ các lệnh của tòa án, nhưng cũng sẽ tiếp tục theo đuổi vụ việc thông qua quá trình tố tụng. Tuy nhiên, có thể thấy rõ rằng có một nỗ lực phối hợp từ phe cánh tả cực đoan nhằm tác động đến hệ thống tư pháp, bằng cách tìm kiếm những thẩm phán có khuynh hướng chính trị thiên lệch, với mục tiêu cản trở chương trình nghị sự của tổng thống”.

Bà Karoline Leavitt, Thư ký báo chí Nhà Trắng

Thậm chí, ông Trump còn kêu gọi Chánh án Tòa án Tối cao John Roberts “ngăn chặn ngay các lệnh cấm trên toàn quốc” trước khi quá muộn. Bộ trưởng Tư pháp Pam Bondi cũng lên tiếng bảo vệ quyết định của chính quyền, tuyên bố rằng những người Venezuela bị trục xuất là “khủng bố nước ngoài” và khẳng định chính quyền sẽ tiếp tục thực thi Đạo luật Kẻ thù Nước ngoài. Đồng thời, các luật sư Bộ Tư pháp đã gửi thư lên tòa phúc thẩm liên bang, cáo buộc Thẩm phán Boasberg “thực thi quyền tư pháp không phù hợp” và yêu cầu tòa cấp trên xem xét lại quyền hạn của ông.

Đáp lại, Chánh án Roberts khẳng định rằng, hệ thống tư pháp Mỹ có cơ chế để xử lý những tranh chấp pháp lý mà không cần đến sự can thiệp chính trị.

“Về lâu dài, tôi không nghĩ Chánh án Tòa án Tối cao Mỹ John Roberts có thể giành phần thắng trong vụ này. Tổng thống Trump có xu hướng thúc đẩy các thẩm phán đưa ra những quyết định gây tranh cãi và khi phản ứng lại, các thẩm phán cũng có những động thái tương tự, khiến căng thẳng tiếp tục leo thang. Vì vậy, tôi cho rằng tình hình sẽ không lắng dịu mà còn trở nên gay gắt hơn”.

Ông Josh Blackman, Giáo sư luật tại Trường luật Nam Texas Houston

Cuộc đối đầu giữa ông Trump và ngành tư pháp tiếp tục nóng thêm khi ông chỉ đạo Bộ Tư pháp trừng phạt các luật sư tham gia kiện chính quyền. Trong một văn bản gửi đến Bộ Tư pháp, ông Trump bày tỏ lo ngại rằng, nhiều luật sư đang “tiếp tay cho tình trạng lừa đảo tràn lan” thông qua các vụ kiện chống lại chính quyền.

Tổng thống Mỹ yêu cầu Bộ Tư pháp lập danh sách các công ty luật này và gửi lên Nhà Trắng để xem xét việc tước quyền tiếp cận hồ sơ mật cũng như chấm dứt hợp đồng của họ với chính quyền liên bang. Một số ý kiến chỉ trích động thái này của ông Trump là một “hành động đe dọa”, nhằm ngăn cản các vụ kiện. Các chuyên gia này nhấn mạnh rằng, hệ thống tư pháp không thể hoạt động đúng nếu thiếu vắng sự phản biện từ các luật sư. Hiện tại, chính quyền Trump đang đối mặt với hơn 100 đơn kiện liên quan đến các chính sách nhập cư, quyền lợi của người chuyển giới và nhiều vấn đề xã hội khác, với sự tham gia của ít nhất 12 công ty luật lớn cùng nhiều tổ chức ủng hộ quyền pháp lý.

Quan hệ thăng trầm giữa ông Trump và Chánh án Roberts

Mối quan hệ căng thẳng giữa Tổng thống Donald Trump và Chánh án John Roberts không chỉ là câu chuyện cá nhân, mà còn phản ánh những thách thức rộng lớn hơn mà nền tư pháp Mỹ đang đối mặt. Khi các quyết định của tòa án ngày càng bị đặt dưới áp lực chính trị, vai trò của Chánh án Roberts trở nên quan trọng hơn bao giờ hết, khi ông phải cân bằng giữa việc bảo vệ tính liêm chính của tòa án và đối mặt với những áp lực đến từ chính quyền và dư luận.

Ngay từ khi còn là ứng viên tổng thống, ông Donald Trump đã bày tỏ sự không hài lòng với Chánh án John Roberts. Năm 2015, ông Trump gọi Chánh án Roberts là “thảm họa” vì những quyết định liên quan đến Đạo luật Chăm sóc Sức khỏe giá cả phải chăng. Tuy nhiên, chính Chánh án Roberts là người chủ trì lễ tuyên thệ nhậm chức cho ông Trump tại Điện Capitol trong cả hai nhiệm kỳ. Ngoài ra, ông Roberts còn chủ trì hai phiên tòa luận tội ông Trump và trong cả hai lần, ông Trump đều được trắng án. Một trong những phán quyết đáng chú ý nhất của Chánh án Roberts là quyết định trao cho ông Trump quyền miễn trừ truy tố hình sự trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2024. Tổng thống Trump đã công khai cảm ơn ông Roberts.

“Chính Chánh án John Roberts là người đã chắp bút cho phán quyết vào mùa hè năm ngoái - một quyết định miễn trừ đầy bất thường, giúp Tổng thống Donald Trump tránh khỏi trách nhiệm pháp lý trong một số vấn đề gây tranh cãi. Điều này chạm đến nền tảng của hệ thống pháp luật, khi ngầm thừa nhận rằng tổng thống có thể đứng ngoài một số ràng buộc pháp lý. Ở một mức độ nào đó, chính Chánh án Roberts đã góp phần tạo ra tiền lệ cho tổng thống mở rộng phạm vi quyền lực, gây ảnh hưởng đến tòa án, các thẩm phán và hệ thống tư pháp nói chung”.

Bà Leah Litman, Giáo sư luật tại Đại học Michigan

Tuy nhiên, không phải lúc nào Chánh án Roberts cũng đứng về phía ông Trump. Ông từng ra phán quyết bất lợi cho chính quyền Trump trong một số vấn đề quan trọng, chẳng hạn như ngăn chặn kế hoạch hủy bỏ chính sách bảo vệ người nhập cư đến Mỹ từ nhỏ vào năm 2020 hay bác bỏ đề xuất thêm câu hỏi quốc tịch vào điều tra dân số. Những quyết định này khiến ông Trump nhiều lần công khai chỉ trích Tòa án Tối cao.

Theo các nhà phân tích, Tổng thống Trump và Chánh án John Roberts đại diện cho hai thế lực đối lập: một tổng thống với cách tiếp cận chính trị không khoan nhượng và một chánh án bảo thủ nhưng lo ngại về tính chính danh của tòa án. Mặt khác, dù không phải là đồng minh chính trị của ông Trump, nhưng Chánh án Roberts vẫn góp phần củng cố phe bảo thủ tại Tòa án Tối cao. Điều này đặt ra một bài toán nan giải cho Chánh án Roberts, người phải đảm bảo tính độc lập của tòa án trong khi đối mặt với một tổng thống không ngần ngại công khai chỉ trích và sẵn sàng thách thức các chuẩn mực.

Nền Tư pháp Mỹ đang lỏng lẻo?

Nền tư pháp Mỹ từ lâu được xem là trụ cột của nền dân chủ, đảm bảo sự kiểm soát và cân bằng giữa các nhánh quyền lực. Tuy nhiên, việc chính quyền Tổng thống Donald Trump không tuân thủ phán quyết tòa án và thúc đẩy nỗ lực luận tội Thẩm phán liên bang James Boasberg khiến nhiều người lo ngại về những thách thức đối với nền pháp quyền. Liệu đây chỉ là một cuộc đối đầu chính trị, hay là dấu hiệu của một cuộc khủng hoảng sâu rộng?

Theo nguyên tắc phân quyền, Tòa án Mỹ có nhiệm vụ giám sát và ngăn chặn sự lạm quyền của hành pháp, nhưng không có quân đội hoặc lực lượng cưỡng chế riêng. Trong khi đó, với quyền kiểm soát Cơ quan Cảnh sát Liên bang, Tổng thống Trump có thể quyết định mức độ thực thi các phán quyết của tòa. Trong trường hợp Thẩm phán James Boasberg ra lệnh đình chỉ các vụ trục xuất theo Đạo luật Kẻ thù Nước ngoài, chính quyền vẫn tiếp tục triển khai các chuyến bay trục xuất, tạo ra tranh cãi về tính tuân thủ pháp luật. Về lý thuyết, việc không thực thi phán quyết có thể dẫn đến cáo buộc “khinh thường tòa án”, nhưng trong bối cảnh hiện tại, câu hỏi đặt ra là liệu tư pháp có đủ khả năng buộc nhánh hành pháp tuân thủ hay không.

Việc luận tội thường được xem là biện pháp cuối cùng để xử lý các vi phạm nghiêm trọng, nhưng trong bối cảnh Hạ viện và Thượng viện do đảng Cộng hòa kiểm soát, khả năng này khó thành hiện thực. Đặc biệt, khi Tổng thống Trump đã từng vượt qua hai lần luận tội trong nhiệm kỳ đầu, nhiều ý kiến lo ngại rằng, hệ thống pháp luật Mỹ đang gặp thách thức trong việc đảm bảo nguyên tắc pháp quyền.

Bên cạnh đó, dù có nhiều ý kiến chỉ trích, chính quyền Tổng thống Trump cho rằng, các chính sách của họ vẫn nhận được sự ủng hộ từ công chúng. Theo các cuộc thăm dò của Gallup, đa số người Mỹ tán thành việc trục xuất những người vi phạm pháp luật, đặc biệt khi vấn đề này liên quan đến các tổ chức tội phạm.

Mặt khác, việc một số nghị sĩ Cộng hòa đề xuất luận tội Thẩm phán Boasberg cũng gây nhiều tranh cãi. Đại diện Brandon Gill của bang Texas cùng 16 nghị sĩ khác cáo buộc ông Boasberg lạm dụng quyền lực khi can thiệp vào quyền hành pháp. Tuy nhiên, trong lịch sử Mỹ, các trường hợp luận tội thẩm phán liên bang thường liên quan đến các vi phạm đạo đức hoặc hành vi sai trái nghiêm trọng.

Một số ý kiến cho rằng, động thái của chính quyền Trump và nỗ lực luận tội thẩm phán có thể làm bùng nổ tranh luận về giới hạn quyền lực giữa các nhánh chính trị. Nếu một tổng thống có thể phớt lờ phán quyết của tòa án hoặc có khả năng tác động đến tư pháp thông qua các biện pháp chính trị, điều này có thể đặt ra thách thức đối với nguyên tắc pháp quyền.

Ngay cả trong nội bộ đảng Cộng hòa, không phải ai cũng đồng tình với việc luận tội thẩm phán.

"Chúng ta không nên luận tội các thẩm phán vì họ đưa ra quyết định mà chúng ta không đồng ý. Cách giải quyết phù hợp trong trường hợp này là sử dụng quy trình kháng cáo để lật ngược phán quyết”.

Ông Dusty Johnson, đảng viên Cộng hòa đại diện bang Nam Dakota

Cuộc chiến pháp lý này có thể lan rộng đến Tòa án Tối cao, nơi các thẩm phán có thể đóng vai trò quan trọng trong việc xác định liệu hành động của chính quyền có vi phạm nguyên tắc pháp quyền hay không. Nếu không có sự can thiệp rõ ràng, nguy cơ mất cân bằng giữa các nhánh quyền lực có thể trở thành một vấn đề dài hạn đối với nền dân chủ Mỹ.

Cuộc đối đầu giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump với Chánh án John Roberts nói riêng và hệ thống Tòa án nói chung là biểu hiện rõ nét của một cuộc giằng co quyền lực trong bối cảnh chính trị Mỹ ngày càng phân cực. Khi các phán quyết của tòa án vấp phải sự thách thức từ chính quyền, câu hỏi về tính độc lập của ngành tư pháp trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Liệu hệ thống pháp luật Mỹ có thể duy trì vai trò kiểm soát và cân bằng quyền lực như đã từng, hay những áp lực chính trị sẽ dần bào mòn vị thế của tòa án? Chánh án Roberts và ngành tư pháp sẽ làm gì để bảo vệ nguyên tắc pháp quyền trước những thách thức mới? Câu trả lời có lẽ sẽ còn phụ thuộc vào diễn biến của cuộc đấu tranh này - một cuộc đấu tranh không chỉ định hình tương lai của nền tư pháp Mỹ, mà còn ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống chính trị nước này.

Ngọc Mai