Củng cố vai trò trung tâm của ASEAN trong năm bản lề 2025

Quang cảnh khu vực trung tâm ở Thủ đô Kuala Lumpur, Malaysia. Ảnh: WALLS DESK

Tái định hình chương trình nghị sự sau năm 2025

Chia sẻ trên truyền thông quốc tế mới đây, Giáo sư Carl Thayer thuộc Học viện Quốc phòng Australia, Đại học New South Wales nhận định, việc Malaysia chọn khẩu hiệu “Bao trùm và bền vững” cho nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN của mình nhằm truyền tải thông điệp là sẽ đưa nhu cầu và lợi ích của tất cả 10 quốc gia thành viên vào các cuộc thảo luận chính sách và chương trình “Xây dựng Cộng đồng ASEAN”.

Việc lựa chọn chủ đề này không đơn thuần là một tuyên bố chính trị, mà còn là tín hiệu rõ ràng rằng, Malaysia muốn đưa toàn bộ nhu cầu và lợi ích của cả 10 quốc gia thành viên vào bàn nghị sự, từ đó xây dựng một “Cộng đồng ASEAN” có tính kết nối sâu sắc hơn. Tuyên bố này phản ánh khát vọng định hình giai đoạn phát triển tiếp theo của khối sau năm 2025, tập trung vào tăng trưởng kinh tế bền vững và thân thiện với môi trường.

Vào tháng 1 vừa qua, thông cáo báo chí sau Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN đã xác định các ưu tiên của nước Chủ tịch ASEAN năm 2025 là thúc đẩy tầm nhìn chung của khối về một Cộng đồng ASEAN kiên cường, lấy người dân làm trung tâm, hướng tới tương lai, đồng thời thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và kết nối khu vực, tăng cường khả năng phục hồi của hiệp hội.

Chương trình “Xây dựng Cộng đồng ASEAN” hiện nay được cấu trúc theo ba trụ cột: Kinh tế (AEC), Chính trị - An ninh (APSC) và Văn hóa - Xã hội (ASCC). Các kế hoạch chi tiết cho từng trụ cột sẽ kết thúc vào cuối năm nay. Do đó, một trong những trọng tâm chính tại Hội nghị cấp cao ASEAN 2025 là thông qua các kế hoạch chiến lược giai đoạn 2026 - 2030, hướng đến mục tiêu được đặt ra trong “Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045: Một ASEAN kiên cường, sáng tạo, năng động và lấy người dân làm trung tâm”.

Tuy nhiên, theo Giáo sư Thayer, tiến độ giữa các trụ cột không đồng đều. Một số nhiệm vụ sẽ được chuyển giao từ các cuộc họp tham vấn sang Ủy ban đại diện thường trực để thu hẹp khoảng trống điều phối - một quá trình có thể mất nhiều thời gian và nguồn lực. Việc chậm triển khai các dự án trong từng trụ cột đã khiến danh sách các chương trình chờ phê duyệt ngày càng kéo dài, từ Thỏa thuận khung về sở hữu trí tuệ, Lưới điện ASEAN đến các kế hoạch chiến lược về thương mại số và kinh tế xanh.

Ngoài ra, nhiều nội dung khác vẫn đang bị đình trệ như Hiệp ước dẫn độ ASEAN, các văn bản hỗ trợ tư pháp hình sự, khả năng thành lập cơ quan Tổng công tố viên ASEAN, hay hướng dẫn đầu tư bền vững. Tất cả các điểm nghẽn này đều được đưa lên bàn nghị sự tại Hội nghị cấp cao ASEAN 2025, nơi các nhà lãnh đạo sẽ tiến hành đánh giá giữa kỳ từng kế hoạch tổng thể hiện hành, đồng thời vạch ra phương hướng hoạt động tiếp theo cho giai đoạn 5 năm kế tiếp.

Giáo sư Carl Thayer. Ảnh: TTXVN

Củng cố vai trò trung tâm trong cấu trúc khu vực

Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 46 sẽ diễn ra trong nửa cuối năm 2025, do Malaysia làm Chủ tịch ASEAN. Hội nghị có nhiệm vụ chính là đánh giá giữa kỳ việc thực hiện các kế hoạch tổng thể cho ba trụ cột cộng đồng ASEAN hiện hành, đồng thời thông qua kế hoạch chiến lược mới giai đoạn 2026 - 2030, trên cơ sở định hướng của “Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045”.

Bối cảnh khu vực và toàn cầu năm 2025 đặt ra ba vấn đề cấp bách mà ASEAN không thể né tránh. Một là sự biến động liên tục trong hệ thống thương mại toàn cầu do các chính sách bảo hộ gia tăng. Hai là cuộc khủng hoảng nhân đạo tại Myanmar và tình trạng bế tắc trong việc thực thi “Đồng thuận 5 điểm”. Ba là đơn xin gia nhập ASEAN của Timor-Leste, một phép thử đối với khả năng mở rộng và gắn kết nội khối.

Giáo sư Carl Thayer nhấn mạnh, Hội nghị cấp cao ASEAN 2025 là cơ hội để ASEAN tái khẳng định vai trò trung tâm của mình trong cấu trúc an ninh khu vực, đặc biệt thông qua việc triển khai Quan điểm của ASEAN về Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (AOIP). Bốn trụ cột của AOIP gồm hợp tác hàng hải, kết nối, hợp tác kinh tế và phát triển bền vững đều phù hợp với định hướng mà Malaysia đang theo đuổi.

Với tư cách đối tác chiến lược toàn diện, Australia đang chủ động hỗ trợ ASEAN củng cố vai trò trung tâm này. Kế hoạch hành động ASEAN - Australia giai đoạn 2025 - 2029 bao phủ cả ba trụ cột APSC, AEC và ASCC, từ hợp tác an ninh hàng hải, chống khủng bố đến cứu trợ nhân đạo, rà phá bom mìn và phòng chống tội phạm xuyên quốc gia. Australia cũng đồng thời tham gia Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), góp phần thúc đẩy chuỗi cung ứng linh hoạt và xóa bỏ rào cản thương mại.

Đáng chú ý, theo Giáo sư Thayer, Australia đang kỳ vọng Diễn đàn khu vực ASEAN sẽ chuyển sang giai đoạn phát triển thứ hai, tập trung vào ngoại giao phòng ngừa trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị có xu hướng leo thang. Diễn đàn Đông Á - nơi quy tụ lãnh đạo cấp cao giữa ASEAN và các đối tác như Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản cũng được kỳ vọng sẽ tiếp tục là nền tảng để ASEAN thúc đẩy tiếng nói chung và tránh bị chia rẽ trước các cạnh tranh chiến lược bên ngoài.

Hồng Nhung