COP29 – COP tài chính và cơ hội cho Việt Nam – Tín chỉ carbon: đồng tiền mới trong trò chơi tài chính khí hậu toàn cầu

NCQG sẽ là công cụ để đảm bảo các nguồn tài chính cần thiết cho cả thích ứng và giảm nhẹ tác động của biến đổi khí hậu, tạo điều kiện để các nước phát triển chịu trách nhiệm đóng góp tài chính, từ đó tăng cường hợp tác quốc tế và chia sẻ trách nhiệm trong nỗ lực đạt được mục tiêu Thỏa thuận Paris.

Chương trình giảm phát thải tự nguyện của Thái Lan bắt đầu từ năm 2014 và thị trường tín chỉ carbon chính thức hình thành đầu năm 2023. Ảnh: The Nation

Các cam kết và đề xuất của Việt Nam tại COP29 tiếp tục củng cố vai trò của Việt Nam trong việc thúc đẩy một nền kinh tế xanh và phát triển bền vững. Trong bối cảnh Việt Nam đang thực hiện cam kết xây dựng sàn giao dịch tín chỉ carbon Việt Nam trong năm 2025, và kết nối với thị trường quốc tế vào năm 2028, chúng ta nên tận dụng cơ hội này thế nào để chuyển hóa các cam kết quốc tế thành lợi thế cho Việt Nam. Loạt bài viết này cùng nhìn nhận các giá trị phát thải dưới góc nhìn tài chính và các bài học thực tế từ các cơ chế giao dịch phát thải tại Trung Quốc và Thái Lan.

Những cam kết tài chính được thông qua tại COP29 không chỉ phản ánh mối quan ngại toàn cầu về biến đổi khí hậu mà còn làm nổi bật vai trò quan trọng của tín chỉ carbon trong việc tái cấu trúc nền kinh tế toàn cầu. Chính phủ các quốc gia, dù giàu hay nghèo, đang ngày càng nhận thức rõ rằng những khoản đầu tư vào tín chỉ carbon không chỉ là một phần của chiến lược giảm thiểu phát thải mà còn là cơ hội để tham gia vào một thị trường tài chính khí hậu đang ngày càng phát triển. Tín chỉ carbon, giờ đây, không chỉ là công cụ để bù đắp phát thải, mà còn là đồng tiền mới trong trò chơi tài chính khí hậu toàn cầu.

Điều này mở ra cơ hội cho các quốc gia, các doanh nghiệp và các tổ chức quốc tế sử dụng tín chỉ carbon như một tài sản chiến lược trong việc đạt được các mục tiêu khí hậu. Tuy nhiên, để tín chỉ carbon thực sự trở thành công cụ hiệu quả trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu, các quốc gia phải xây dựng một hệ thống minh bạch và bền vững, từ đó thu hút sự tham gia mạnh mẽ của các bên liên quan.

Liệu có hình thành một loại tiền tệ tín chỉ carbon?

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, một loại tiền tệ mới đang hình thành - không được tính bằng vàng hay giấy bạc, mà bằng lượng khí thải. Tín chỉ carbon đã trở thành nền tảng của nỗ lực toàn cầu nhằm cân bằng giữa phát triển kinh tế và trách nhiệm môi trường. Tuy nhiên, tín chỉ carbon không chỉ đơn thuần là công cụ để bù đắp lượng phát thải mà còn là một phần trong hệ thống tài chính phức tạp, phản ánh những yếu tố tương tự như chính sách tiền tệ.

Hãy tưởng tượng thế này: tín chỉ carbon của một quốc gia giống như đồng tiền của quốc gia đó. Để một đồng tiền trở nên mạnh mẽ, nó phải có nhu cầu lớn, được quản lý nguồn cung chặt chẽ và được hậu thuẫn bởi một nền kinh tế vững mạnh cùng sự minh bạch trong quản lý. Nguyên tắc này cũng áp dụng cho tín chỉ carbon. Giá trị của chúng phụ thuộc vào mức độ đáng tin cậy của quá trình phát hành và niềm tin mà chúng tạo ra trên thị trường quốc tế.

Sự tương đồng giữa tiền tệ và tín chỉ carbon

Tiền tệ, ở bản chất, là công cụ của niềm tin. Một đồng tiền mạnh phản ánh khả năng điều hành nền kinh tế, duy trì thặng dư thương mại và ổn định thể chế của một quốc gia. Giá trị của đồng tiền không nằm ở bản thân nó mà ở sự tin tưởng vào hệ thống hỗ trợ đằng sau.

Tín chỉ carbon cũng đi theo con đường tương tự. Các quốc gia với hệ thống kiểm kê phát thải minh bạch và cơ chế phát hành, giám sát tín chỉ carbon chặt chẽ sẽ xây dựng được niềm tin mạnh mẽ. Những tín chỉ này, khi được quản lý hiệu quả, trở thành tài sản hấp dẫn trong thị trường carbon toàn cầu. Nhu cầu đối với chúng không chỉ đến từ nhu cầu bù đắp phát thải mà còn vì chúng được đánh giá là đáng tin cậy, minh bạch và phù hợp với các cam kết khí hậu toàn cầu.

Hãy xem cơ chế điều chỉnh tương ứng (CA(1)) như một công cụ trọng yếu trong hệ sinh thái này. CA đảm bảo rằng tín chỉ carbon được sử dụng trong hợp tác quốc tế không bị tính hai lần - một cơ chế bảo vệ cần thiết tương tự như chính sách tài khóa trong hệ thống tiền tệ. Bằng cách duy trì tính minh bạch này, CA củng cố niềm tin, nâng cao giá trị của tín chỉ carbon.

ETS - Ngân hàng trung ương của tín chỉ carbon

Nếu tín chỉ carbon là tiền tệ, thì Hệ thống Giao dịch phát thải (ETS) chính là ngân hàng trung ương. Hiệu quả của một ETS phụ thuộc vào khả năng cân bằng cung và cầu, giống như cách ngân hàng trung ương điều chỉnh lãi suất để ổn định nền kinh tế.

Một ETS hoạt động hiệu quả tạo ra sự tin tưởng trên cả thị trường nội địa lẫn quốc tế. Nó thiết lập các quy tắc rõ ràng về cách phát hành, giao dịch và hủy tín chỉ, đảm bảo tính dự đoán và minh bạch. Các quốc gia có khung ETS mạnh mẽ có thể tận dụng hệ thống này để xây dựng niềm tin vào chính sách carbon của mình.

Ngược lại, việc thiếu một ETS hiệu quả hoặc quản lý kém sẽ làm suy yếu niềm tin vào thị trường carbon của quốc gia đó. Điều này gửi tín hiệu rằng quốc gia có thể không đáp ứng được các cam kết khí hậu, từ đó làm giảm giá trị tín chỉ carbon.

Tín chỉ tự nguyện và ITMO: Lựa chọn chiến lược

Trong thị trường carbon, có hai loại tín chỉ chính: tín chỉ tự nguyện và tín chỉ phát hành theo cơ chế ITMO (Internationally Transferred Mitigation Outcomes). Tín chỉ tự nguyện từ lâu đã chiếm ưu thế nhưng giá trị của chúng thường biến động do các tiêu chuẩn không đồng nhất và thiếu sự giám sát.

Ngược lại, tín chỉ ITMO đại diện cho một tiêu chuẩn cao hơn. Giá trị của chúng được củng cố bởi sự minh bạch của CA và sự hỗ trợ từ các cam kết khí hậu quốc gia. Những quốc gia có quy trình cấp LOA (Letter of Authorization) thuận lợi và chính sách CA linh hoạt sẽ thu hút được nhiều dự án tự nguyện chuyển sang tiêu chuẩn ITMO.

Chiến lược này mang tính quyết định. Các quốc gia khuyến khích các dự án tự nguyện đáp ứng tiêu chuẩn ITMO sẽ nâng cao giá trị tín chỉ carbon, định vị mình là người dẫn đầu trong thị trường carbon toàn cầu.

Tín chỉ carbon là tài sản chiến lược

Tiềm năng của tín chỉ carbon vượt xa mục tiêu giảm phát thải. Chúng là tài sản chiến lược, mang lại cơ hội ảnh hưởng toàn cầu, đổi mới kinh tế và tăng trưởng bền vững. Bằng cách đồng bộ hóa chính sách carbon với mục tiêu kinh tế, các quốc gia có thể sử dụng tín chỉ của mình để xây dựng quan hệ đối tác, thu hút đầu tư và nâng cao vị thế quốc tế. Tuy nhiên, điều này đòi hỏi tầm nhìn. Nó đòi hỏi cam kết với sự minh bạch, sẵn sàng đổi mới và nhận thức rằng carbon không chỉ là thách thức môi trường mà còn là cơ hội tài chính.

Hướng đi tương lai

Nhìn về phía trước, tín chỉ carbon có khả năng tái định hình toàn cảnh khí hậu toàn cầu. Chúng không chỉ là công cụ để đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 mà còn là biểu tượng của niềm tin, hợp tác và tiến bộ. Với chiến lược đúng đắn, hệ thống phù hợp và tầm nhìn xa, chúng ta có thể biến carbon từ gánh nặng thành một đồng tiền của hy vọng - một đồng tiền thúc đẩy chuyển đổi sang một nền kinh tế toàn cầu bền vững.

(*) Giám đốc TraceVerified Climai, dự án AI trong tư vấn giao dịch tín chỉ carbon.
(1) Corresponding Adjustment: Một điều chỉnh tương ứng là cơ chế tránh tính gấp đôi khi các quốc gia trao đổi tín chỉ carbon với nhau theo điều 6 của Thỏa thuận Paris.

Bùi Huy Bình (*)