Công nghiệp văn hóa TP.HCM đang mắc kẹt: Làm kinh tế với tư duy hành chính sự nghiệp

Công nghiệp văn hóa được TP.HCM xác định là một trong những động lực tăng trưởng mới với mục tiêu nâng tỉ trọng đóng góp vào GRDP lên 7 đến 8%.

Thành phố hiện có hơn 930 doanh nghiệp hoạt động trong các lĩnh vực điện ảnh, giải trí, nội dung số cùng gần 9.000 lao động chuyên nghiệp. Ngày 31.10.2025, TP.HCM được UNESCO công nhận là thành phố sáng tạo về điện ảnh, mở ra triển vọng thu hút dòng vốn mới và mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế trong lĩnh vực sáng tạo.

Bạch Đằng - không gian văn hóa, du lịch đặc sắc tại TP.HCM - Ảnh: Cao Kỳ Nhân

Thế nhưng thực tế cho thấy bức tranh công nghiệp văn hóa của thành phố vẫn chưa thật sự khởi sắc. Nhiều lĩnh vực sáng tạo có bước tiến riêng như game, thời trang, thiết kế, âm nhạc, sản xuất nội dung số, nhưng chúng phát triển rời rạc, chưa hình thành được chuỗi giá trị đủ mạnh để tạo sức bật. Một vài phim Việt được chọn trình chiếu quốc tế, một số công ty game vươn lên nhóm doanh thu khu vực hay những thương hiệu thời trang trẻ bứt phá nhờ thương mại điện tử là tín hiệu tích cực, nhưng vẫn chưa tạo thành nền tảng bền vững cho một ngành công nghiệp.

Trong cuộc trò chuyện với phóng viên Một Thế Giới, thạc sĩ Kiều Công Thược, Chủ tịch Hội đồng quản trị VNFund và Phó Hiệp hội Phát triển Công nghiệp Văn hóa Việt Nam, đã phân tích thẳng vào những nguyên nhân khiến công nghiệp văn hóa TP.HCM chưa đạt được kỳ vọng. Ông cho rằng gốc rễ của phần lớn hạn chế hiện nay bắt đầu từ yếu tố nền tảng nhất: nhận thức.

Thạc sĩ Kiều Công Thược, Phó Chủ tịch Hiệp hội Phát triển Công nghiệp Văn hóa Việt Nam và là diễn giả của hội thảo Vietnam CultureTech 2025 ở TP.HCM - Ảnh: Tiểu Vũ

“Nếu nhìn vào giai đoạn 2020 đến 2025, điểm nghẽn lớn nhất là nhận thức. Khi nhận thức chưa đầy đủ, chính sách và triển khai không thể theo đúng chuẩn quốc tế. Chúng ta đang phát triển một ngành kinh tế nhưng lại làm theo tư duy sự nghiệp. Nhận thức lệch khiến các tầng khái niệm bị trộn lẫn, dẫn đến mô hình đầu tư sai hướng”, Thạc sĩ Kiều Công Thược nhận định.

Từ góc nhìn đó, chỉ ra những vấn đề mấu chốt mà TP.HCM cần giải quyết: “Để công nghiệp văn hóa phát triển đúng với kỳ vọng của Đảng và Nhà nước, cũng như các chiến lược mà Chính phủ sẽ phê duyệt trong thời gian tới, thì rào cản lớn nhất thời gian qua theo tôi vẫn là nhận thức chung của những người làm trong lĩnh vực này. Từ nhận thức chưa đầy đủ mới dẫn tới chính sách và cách làm chưa đúng với chuẩn mà thế giới đang áp dụng để phát triển công nghiệp văn hóa”.

Video chia sẻ của Thạc sĩ Kiều Công Thược - Tiểu Vũ (thực hiện)

Ông cho rằng muốn khai phóng công nghiệp văn hóa, trước tiên phải phân biệt rạch ròi các tầng khái niệm mà lâu nay thường bị lẫn lộn: “Cần hiểu thật rõ đâu là phát triển văn hóa, đâu là phát triển công nghiệp văn hóa; đâu là sản phẩm văn hóa, đâu là sản phẩm công nghiệp văn hóa, và đâu là công nghiệp hóa sản phẩm văn hóa. Khi hiểu đúng rồi thì mới có mô hình đầu tư đúng. Đầu tư đúng thì sức lan tỏa của sản phẩm văn hóa gắn với ngành công nghiệp văn hóa mới đi ra được thế giới và tạo ra động lực tăng trưởng như nhiều nước đang đặt mục tiêu từ 7 đến 8%”.

Từ tinh thần ấy, Thạc sĩ Kiều Công Thược nhấn mạnh vai trò của các nguồn lực và chiến lược phát triển tại từng địa phương: “Trong công nghiệp văn hóa, TP.HCM hay bất kỳ tỉnh thành nào muốn phát triển đều phải xác định đúng các nguồn vốn và đúng trọng điểm phát triển theo thế mạnh của địa phương, có sự tư vấn của các chuyên gia am hiểu ngành. Thời gian qua chiến lược phát triển giai đoạn 2020 đến 2025 chưa bùng nổ cũng vì vướng ở nhận thức xã hội và nhận thức của những người đang thực thi nhiệm vụ phát triển ngành này”.

Hội thảo Vietnam CultureTech 2025 tại TP.HCM - Ảnh: T.V

Ông cũng kiến nghị rõ hơn về vai trò của cơ quan quản lý cấp trung ương: “Muốn phát triển công nghiệp văn hóa xứng tầm thì Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch cần có một ban dự án hay ban hành động cho chương trình mục tiêu giai đoạn 2025 đến 2030 và tầm nhìn 2045. Ban này phải hội tụ chuyên gia am hiểu về ngành và sản phẩm văn hóa, chuyên gia tài chính đầu tư và chuyên gia công nghệ, vì nếu thiếu công nghệ thì sẽ rất khó để phát triển công nghiệp văn hóa trong hiện tại và tương lai”.

Từ nền tảng nhận thức chưa thống nhất đó, các rào cản khác cũng trở nên rõ rệt hơn. Có thể thấy TP.HCM hiện thiếu các hạ tầng sáng tạo then chốt như studio đạt chuẩn, trường quay liên hoàn, khu thử nghiệm mô hình sáng tạo gắn với công nghệ mới. Không ít doanh nghiệp sản xuất nội dung phải thuê hạ tầng từ nước ngoài vì trong nước chưa đáp ứng được yêu cầu kỹ thuật. Việc thiếu nền tảng thử nghiệm khiến các ý tưởng sáng tạo khó chuyển hóa thành sản phẩm cụ thể, còn thị trường lại thiếu điểm tựa để hình thành những chuỗi giá trị đủ sức cạnh tranh.

Nguồn vốn hỗ trợ doanh nghiệp sáng tạo cũng chưa thật sự mạnh. Thuế VAT 10% là gánh nặng với nhiều start up, trong khi thị trường đầu tư mạo hiểm lại phụ thuộc lớn vào vốn nước ngoài chiếm khoảng 90%. Điều này khiến doanh nghiệp nội địa gặp khó khăn trong việc mở rộng quy mô và đầu tư dài hạn, nhất là các ngành có mức độ rủi ro cao như game, hoạt hình hay công nghệ sáng tạo.

Ngày hội Khởi nghiệp Công nghiệp Văn hóa 2025 thu hút các nhà sáng tạo trẻ - Ảnh: T.V

Từ góc nhìn của Thạc sĩ Kiều Công Thược, để công nghiệp văn hóa vận hành đúng nghĩa một ngành kinh tế, TP.HCM cần chuyển từ tư duy “tổ chức hoạt động văn hóa” sang “xây dựng hệ sinh thái công nghiệp văn hóa”. Nghĩa là phải thiết lập khung khái niệm thống nhất, hình thành các cấu phần then chốt như studio, chợ nội dung, nền tảng phân phối, quỹ đầu tư, hệ thống đào tạo nhân lực và các cơ chế thúc đẩy sáng tạo.

Ông đề xuất sáu hướng đi quan trọng: hình thành quỹ đầu tư mạo hiểm dành riêng cho công nghiệp văn hóa; xây dựng vùng thử nghiệm sáng tạo để doanh nghiệp thử mô hình mới mà không lo ngại rủi ro pháp lý; liên kết giữa trường đại học và studio để đào tạo nhân lực đáp ứng nhu cầu thị trường; tổ chức phiên chợ ý tưởng và chợ nội dung định kỳ; bồi dưỡng năng lực quản trị và khả năng chinh phục thị trường quốc tế cho đội ngũ sáng lập; triển khai chính sách thuế phù hợp để giảm áp lực chi phí cho doanh nghiệp sáng tạo.

Nhìn tổng thể, công nghiệp văn hóa TP.HCM đang ở thời điểm đòi hỏi sự thay đổi mang tính nền tảng. Những tiềm năng lớn của thành phố chỉ có thể chuyển hóa thành sức bật khi nhận thức được đặt đúng chỗ, khi chính sách hướng vào đúng cấu phần của ngành và khi doanh nghiệp sáng tạo được tiếp cận hạ tầng cùng dòng vốn phù hợp. Thành phố có thị trường rộng, lực lượng sáng tạo trẻ và tốc độ đổi mới nhanh. Khi các yếu tố đó được tổ chức trong một mô hình đúng và được dẫn dắt bằng tầm nhìn dài hạn, TP.HCM hoàn toàn có khả năng bước qua giai đoạn phát triển rời rạc để hình thành những ngành công nghiệp văn hóa thực thụ, đủ sức cạnh tranh và đủ niềm tin mang bản sắc Việt ra thế giới.

Tiểu Vũ