Công nghệ - 'Chìa khóa' thúc đẩy chuyển dịch năng lượng xanh

Nhu cầu điện tăng cùng tốc độ tăng trưởng

Ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Năng lượng Việt Nam cảnh báo về nguy cơ thiếu điện trong giai đoạn 2026 - 2028 do tạo lập nguồn mới còn chậm, trong khi các chính sách về giá điện, đấu thầu vẫn chưa hoàn thiện để thu hút đầu tư. Cùng với đó, quá trình chuyển dịch năng lượng cũng đang bộc lộ những bất cập. Theo Phan Xuân Dũng, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, việc phát triển ồ ạt năng lượng tái tạo thời gian qua, dù có nhiều tín hiệu tích cực, nhưng lại thiếu quy hoạch tổng thể, gây ra tình trạng quá tải cục bộ, lãng phí nguồn lực và giảm hiệu quả đầu tư. Hệ thống truyền tải điện chưa đáp ứng yêu cầu kết nối linh hoạt với các nguồn điện gió, điện mặt trời đang phát triển nhanh tại nhiều địa phương.

“Thực trạng này đòi hỏi Việt Nam phải gấp rút chuyển đổi mô hình phát triển năng lượng từ truyền thống sang các nguồn năng lượng tái tạo, tiết kiệm và bền vững hơn với công nghệ hiện đại và đây là con đường tất yếu để đảm bảo an ninh năng lượng, phát triển kinh tế bền vững và bảo vệ môi trường. Điều này không chỉ là yêu cầu phát triển bền vững, mà còn là trách nhiệm của quốc gia với cộng đồng quốc tế trong ứng phó với biến đổi khí hậu”, ông Tạ Đình Thi khẳng định.

Hiện Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản pháp lý quan trọng như Luật Điện lực (2024), Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, Luật Năng lượng nguyên tử (2025)… UBTVQH đã thông qua Nghị quyết số 937 về giám sát chuyên đề việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng giai đoạn 2016 - 2021. Thủ tướng Chính phủ đã thông qua Quy hoạch điện VIII và Bản điều chỉnh sau đó; trong đó đã đặt mục tiêu đầy tham vọng: tỷ lệ năng lượng tái tạo (không bao gồm thủy điện) đạt 28-36% vào năm 2030 và 74-75% vào năm 2050. Đây là cơ sở để tiếp tục hoàn thiện thể chế, cải cách cơ chế điều tiết thị trường năng lượng, tăng cường tính minh bạch và khả năng dự báo của môi trường đầu tư.

Để hiện thực hóa các mục tiêu và tầm nhìn này, phù hợp với thực tiễn của đất nước trong bối cảnh tình hình mới, ông Thi đề xuất, thời gian tới cần tập trung khai thác có hiệu quả tiềm năng về năng lượng tái tạo trong nước như điện gió, điện mặt trời và điện sinh khối; thu hút đầu tư tư nhân và quốc tế thông qua cơ chế ưu đãi, minh bạch, phù hợp với chiến lược phát triển của đất nước trong từng thời kỳ. Đồng thời, cần nghiên cứu ứng dụng hydro xanh, amoniac xanh, hệ thống lưu trữ năng lượng (pin, thủy điện tích năng) và công nghệ thu giữ carbon (CCS); ứng dụng năng lượng nguyên tử, phát triển điện hạt nhân.

Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Đây là cơ sở chính trị quan trọng để thúc đẩy phát triển nghiên cứu khoa học, ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số trong lĩnh vực năng lượng một cách toàn diện, trong các khâu của chuỗi cung ứng, dịch vụ.

Công nghệ chính là “chìa khóa vàng” để mở ra cánh cửa tương lai năng lượng xanh và bền vững

Thu hút đầu tư vào công nghệ

Cùng quan điểm, các chuyên gia cho rằng, công nghệ chính là “chìa khóa vàng” để mở ra cánh cửa năng lượng xanh và bền vững trong tương lai. Do đó, cần chú ý đến việc hiện đại hóa lưới điện, áp dụng trí tuệ nhân tạo, số hóa hệ thống vận hành để tăng khả năng tích hợp nguồn năng lượng phân tán, tối ưu hóa hiệu quả sử dụng và bảo đảm vận hành an toàn, linh hoạt. Đồng thời, tiếp tục tháo gỡ những điểm nghẽn cố hữu trong chính sách giá điện, tài chính xanh, ưu đãi đầu tư - những yếu tố đang kìm hãm tốc độ phát triển của ngành năng lượng sạch.

Về lâu dài, cần xây dựng một hệ sinh thái công nghiệp năng lượng hoàn chỉnh, từ sản xuất, dịch vụ đến đào tạo và nghiên cứu. Phát triển đội ngũ nhân lực chất lượng cao, hỗ trợ doanh nghiệp nội địa nâng cao năng lực công nghệ, thúc đẩy nội địa hóa thiết bị và tiến tới xuất khẩu công nghệ là những trụ cột để tạo thế chủ động và cạnh tranh cho Việt Nam trên bản đồ năng lượng toàn cầu.

Chia sẻ từ kinh nghiệm quốc tế, ông Kim Gyeng Chul, Tổng Giám đốc điều hành VINA Tech, Enersol cho biết, vai trò của Chính phủ trong giai đoạn đầu là vô cùng quan trọng. Với cơ chế “Người mua đầu tiên” (First Buyer), Nhà nước đứng ra bảo đảm đầu ra cho công nghệ mới, giảm thiểu rủi ro thị trường cho nhà đầu tư. Mô hình này có thể áp dụng tại Việt Nam thông qua các dự án thí điểm hợp tác công - tư (PPP), qua đó đẩy nhanh quá trình thương mại hóa công nghệ năng lượng mới. Đây cũng là cách để thu hút doanh nghiệp tư nhân cùng tham gia phát triển lĩnh vực năng lượng tái tạo, giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước.

Cùng với đó, việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao đóng vai trò quyết định. Để làm chủ công nghệ năng lượng mới, Việt Nam cần chính sách khuyến khích đào tạo kỹ sư, nhà nghiên cứu, đồng thời hợp tác quốc tế để nhanh chóng tiếp cận và chuyển giao công nghệ tiên tiến. Đây sẽ là “nền móng mềm” giúp Việt Nam từng bước làm chủ và có thể sáng tạo ra công nghệ của riêng mình, ông Kim Gyeng Chul khẳng định.

Võ Giang