Công bằng trong giáo dục

Học sinh Trường THCS Tô Hiệu, xã Bình Gia, tỉnh Lạng Sơn trong giờ học kết nối cùng Trường PTDTNT THCS&THPT huyện Bình Gia. Ảnh: NTCC.

Cơ hội bình đẳng để phát triển và học tập

Từ năm học mới 2025-2026, học sinh công lập cả nước được miễn toàn bộ học phí. Người dân cả nước hết sức phấn khởi. Đây là một quyết sách quan trọng, thể hiện cam kết mạnh mẽ của Đảng, Nhà nước trong việc bảo đảm quyền tiếp cận giáo dục của mọi trẻ em, giảm gánh nặng tài chính cho các gia đình, tạo điều kiện nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, góp phần phát triển bền vững xã hội.

Đối với vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, hải đảo, vùng đặc biệt khó khăn luôn được Đảng, Nhà nước và ngành giáo dục đặc biệt quan tâm trong việc đảm bảo cơ hội tiếp cận giáo dục cho mọi trẻ em. Các chính sách về miễn, giảm học phí, cấp học bổng và các chính sách hỗ trợ khác đã được triển khai nhiều năm nay và liên tục cập nhật, phù hợp với kỷ nguyên phát triển. Điều này tạo điều kiện cho đại bộ phận con em các gia đình nghèo, diện chính sách được học tập, trước hết ở các cấp học phổ cập giáo dục.

Trong đó, quy mô, mạng lưới trường lớp, chất lượng giáo dục các cấp học từ mầm non tới tiểu học, trung học ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi tiếp tục được giữ vững và nâng cao. Đội ngũ giáo viên các cấp học cho các vùng này được hưởng các chính sách về lương, phụ cấp ưu đãi… ở mức cao hơn so với giáo viên các vùng khác nhằm thu hút và giúp thầy cô yên tâm gắn bó với nghề trồng người ở vùng khó vốn nhiều vất vả, khó khăn hơn. Ở những lớp học ấy, giáo viên không chỉ dạy chữ, rèn tính cách, kỹ năng mà còn phải tới từng nhà học sinh để gặp gỡ, thuyết phục phụ huynh cho con em đến lớp. Như chia sẻ của Trưởng bản Ón, xã Tam Chung (tỉnh Thanh Hóa) Giàng A Chống, để ươm mầm “con chữ” nơi bản Ón, mỗi thầy cô phải thực hiện bốn cùng, đó là cùng ăn, cùng ở, cùng làm và cùng sử dụng tiếng bản địa với các em bởi 100% người dân trong bản là đồng bào Mông, kinh tế chủ yếu dựa vào nương rẫy, trình độ dân trí hạn chế nên chưa quan tâm đến việc học tập của con đầy đủ. Vì vậy, để duy trì sĩ số, nhiều năm qua các giáo viên cắm bản phải lặn lội đến từng nhà học sinh vận động.

Đối với 248 xã biên giới đất liền của 22 tỉnh, thành phố có biên giới đất liền, Chính phủ đã thống nhất chủ trương đầu tư xây dựng các trường phổ thông nội trú liên cấp tiểu học -THCS. Trong đó, giai đoạn 1 xây mới hoặc cải tạo 100 trường, kịp đưa vào sử dụng từ năm học 2026–2027. Giai đoạn 2, năm học 2026-2027, mở rộng ra toàn bộ 248 trường thuộc địa bàn xã biên giới. Tổng vốn đầu tư dự kiến khoảng 37.000 tỷ đồng, chủ yếu từ ngân sách Trung ương.

Không phải đến năm học này mà trong mọi thời điểm, việc xây dựng trường lớp, đảm bảo chỗ học tập cho học sinh, đảm bảo đội ngũ giáo viên là yêu cầu cấp thiết đặt ra với toàn ngành giáo dục. Bộ trưởng Bộ GDĐT Nguyễn Kim Sơn tại Hội nghị Giám đốc Sở GDĐT năm 2025 đã nhấn mạnh, khi chúng ta dồn quá nhiều đầu tư vào một số trường, mong muốn chất lượng cao, muốn trường đó đặc biệt; điều đó có thể đem lại nhiều giải thưởng, nhiều học sinh giỏi, đáp ứng nhu cầu học tập chất lượng cao của một số phụ huynh; nhưng cũng chính điều này tạo áp lực lớn trong kỳ thi vào lớp 10 và không đảm bảo tư duy về sự công bằng trong giáo dục.

Bộ trưởng chia sẻ quan điểm không dồn giáo viên giỏi, sự ưu ái vào một số trường để đảm bảo một nền giáo dục phổ thông vừa “công”, vừa “bằng”, vừa “phổ”; hệ thống công cần phải “bằng”, không phải cào bằng mà thực hiện một cách công bằng. Trường THPT chuyên vẫn phải phát triển, nhưng cần đúng là nơi đào tạo, phát triển nhân tài và nhân tài cần được đầu tư đặc biệt.

Mọi học sinh đều được đối xử bình đẳng

Tại Trường THCS Giảng Võ (phường Giảng Võ), đầu tháng 8 vừa qua 18 học sinh có kết quả học tập trong năm 2024-2025 “chưa đạt” đã được bà Tô Thị Hải Yến - Hiệu trưởng nhà trường mời lên uống trà sữa và động viên trước khi các em thực hiện bài khảo sát quyết định việc có được lên lớp. Dành sự quan tâm tới những học sinh “đi chậm hơn”, bà Hải Yến nhấn mạnh trách nhiệm của học sinh khi đến trường là chăm chỉ, nghiêm túc học tập. Các em có thể không phải là người nổi bật nhất hay phải trở thành người đứng đầu, chỉ cần các em chăm chỉ mỗi ngày và ngày mai tiến bộ hơn chính mình ngày hôm nay đã rất tốt.

Không đặt áp lực phải xuất sắc lên học sinh, nữ hiệu trưởng nhấn mạnh mỗi học sinh đều có tố chất riêng, có thể là giỏi âm nhạc, giỏi thể thao, khéo tay… chứ không chỉ giỏi toán hay ngữ văn mới là giỏi. Chương trình giáo dục phổ thông 2018 chú trọng mục tiêu dạy học phát triển năng lực, dạy học vì sự tiến bộ của học sinh nên mỗi học sinh sẽ có lộ trình phát triển riêng. Với những học sinh chưa đạt, nhà trường có kế hoạch hỗ trợ, bồi dưỡng, phụ đạo riêng. Đồng thời yêu cầu kiến thức trong đề kiểm tra sẽ ở mức nhận biết, thông hiểu và vận dụng nếu có cũng là vận dụng thấp, nhằm để thầy cô khen ngợi, ghi nhận sự cố gắng của học sinh.

Năm học 2026-2027, Trường THCS Giảng Võ xác định ưu tiên hàng đầu chính là chất lượng giáo dục học sinh, trong đó song hành cả hai mục tiêu giáo dục mũi nhọn và giáo dục đại trà. “Dành sự quan tâm nhiều hơn đến những học sinh còn khó khăn trong học tập không đồng nghĩa với việc nhà trường không chú trọng để phát triển năng lực cho những học sinh có tư chất tốt. Nhà trường không đặt mục tiêu có bao nhiêu học sinh giỏi, xuất sắc mà hướng tới giá trị cốt lõi, đích thực như chỉ số hài lòng của phụ huynh, học sinh. Để làm sao học tập không trở thành gánh nặng. Phải thấy yêu cái sự học, muốn học. Thấy được mục đích của việc học và phải có niềm vui trong việc học, đó là điều chúng tôi hướng tới” - bà Yến chia sẻ.

Thực tế, trong một nhà trường phổ thông luôn có những nhóm học sinh có trình độ khác nhau hay một học sinh cũng có môn học tốt, môn học chưa tốt. Công bằng trong nhà trường khi đó không chỉ là đảm bảo quyền lợi học tập, được tiếp cận tài nguyên học tập, giáo viên, và các hoạt động ngoại khóa như nhau mà còn đòi hỏi được đánh giá công bằng, đúng điểm mạnh, điểm yếu của mỗi em. Với những học sinh còn gặp khó khăn về nhận thức, nhà trường cần có các chương trình hỗ trợ riêng nhằm giúp các em có thể theo kịp với các bạn. Đồng thời, khuyến khích sự đa dạng, tôn trọng những khác biệt về văn hóa dân tộc, vùng miền để mọi học sinh đều phát huy hết năng lực, sở trường, cải thiện điểm yếu.

Hiện nay việc khen thưởng học sinh giỏi, học sinh xuất sắc trong các kỳ thi được nhà trường, ngành giáo dục và các địa phương rất chú trọng. Song các trường thường khen thưởng theo thứ hạng gắn với học lực nhưng thực tế có khi học sinh đứng hạng thấp ở lớp này nhưng có điểm số và học lực ngang với học sinh đứng hạng cao ở lớp khác, trường khác… Việc động viên, khích lệ những học sinh đi chậm hơn với những cố gắng, nỗ lực chưa được ghi nhận nhiều. PGS.TS Phạm Mạnh Hà (ĐH Bách Khoa Hà Nội), chuyên gia tâm lý học đường từng trăn trở khi mỗi mùa tuyển sinh, tràn ngập các phương tiện truyền thông là câu chuyện, hình ảnh các thủ khoa trong khi hiếm những câu chuyện học sinh nỗ lực vươn lên trong học tập. Đặc biệt, những học sinh nỗ lực vươn lên cũng chủ yếu phải đạt thành tích cao mới được báo chí phản ánh. Điều này vô tình có thể tạo nên áp lực “con nhà người ta” đối với những học sinh khác. Đồng thời không tạo được sự khuyến khích với mỗi học sinh tiến bộ hơn chính mình ngày hôm qua như mục tiêu của giáo dục hiện đại là phát triển năng lực học sinh. Vì vậy, cần tiếp tục thực hiện các giải pháp đảm bảo công bằng trong nhà trường để tạo ra một môi trường học tập thực sự khích lệ sự cố gắng của học sinh.

Thu Hương