'Cơn đau âm ỷ' đối với nền kinh tế từ thuế quan bất ổn

Tháng 2/2025 có thể được xem là thời gian tất bật nhất của Tổng thống Mỹ Donald Trump với chính sách thuế qua một loạt sắc lệnh được ban hành. Ngày 1/2, ông ký lệnh áp thuế 25% lên hàng hóa Mexico, Canada và chỉ tuyên bố hoãn sắc thuế này một tháng với hai nước láng giềng vài giờ trước khi nó chính thức có hiệu lực, trong khi vẫn giữ mức thuế thêm 10% với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc.

Đến ngày 10/2, ông Trump áp tiếp 25% thuế nhập khẩu trên toàn bộ nhôm, thép vào Mỹ và các nền kinh tế đã được miễn trừ từ lần áp thuế trước, gồm Canada, Mexico, Brazil, Anh, Nhật, Liên minh Châu Âu (EU) không còn là ngoại lệ. Ba ngày sau, ông ký tiếp văn bản về thuế nhập khẩu đối ứng với tất cả đối tác thương mại của Mỹ. Theo đó, Washington sẽ rà soát hơn 17.000 mã sản phẩm nhập khẩu và điều chỉnh thuế cho tương xứng với mức thuế mà các đối tác đang áp trên hàng hóa Mỹ.

Dù vậy, sắc thuế này không có hiệu lực ngay nhằm cho phép các đối tác có thời gian đàm phán thương mại mới với Mỹ. Song, một quan chức Nhà Trắng khẳng định ông Trump có thể không chờ, nếu quá trình xem xét sẽ diễn ra nhanh hơn nhờ dữ liệu có sẵn. Nếu có hiệu lực, sắc thuế này gây ảnh hưởng đặc biệt nghiêm trọng đến các nước đang phát triển như Ấn Độ, Brazil, Việt Nam và nhiều nước khác ở Đông Nam Á lẫn châu Phi.

“Cát ném vào bánh răng” thương mại

Giới phân tích phần lớn bày tỏ lo ngại về tác động từ các sắc thuế của ông Trump tới các quốc gia mà họ nhắm vào, cũng như chính nước Mỹ, và rộng hơn là nền kinh tế toàn cầu.

Paul Krugman - nhà kinh tế học đoạt giải Nobel, nhận xét: “Về cơ bản, thuế giống như “cát ném vào bánh răng thương mại” quốc tế. Nó đặc biệt ảnh hưởng tới Canada và Mexico. Mỹ không có khu vực sản xuất độc lập mà thay vào đó là cả một dây chuyền sản xuất được tích hợp chặt chẽ trên Bắc Mỹ. Áp thuế 25% trên tất cả sẽ gây hậu quả vô cùng nghiêm trọng… Nếu ông Trump thực hiện kế hoạch của mình, các sắc thuế này có khả năng mở rộng ra hầu như toàn bộ thế giới”.

Dù chỉ cho trên Canada và Mexico, thuế cũng gây tổn hại nghiêm trọng đến ngành sản xuất Mỹ, và điều này đặc biệt đúng với các nhà sản xuất ô tô - những người đã phụ thuộc vào nhà máy ở hai nước láng giềng nhờ nhiều thập niên thỏa thuận thương mại tự do. Linh kiện một số mẫu xe vượt qua biên giới Mỹ tới 7 lần, do các bộ phận được lắp ráp thành các đơn vị lớn hơn trước khi được chuyển đến nơi lắp ráp cuối cùng và không có cơ chế nào có thể ngăn chặn chúng bị đánh thuế mỗi khi qua biên giới.

Theo Ngân hàng Barclays, thuế 25% sẽ xóa sổ lợi nhuận của ba nhà sản xuất ô tô lớn ở Detroit: Stellantis, General Motors và Ford, trừ phi họ tăng giá hoặc thay đổi sản xuất. Các nhà cung cấp nhỏ hơn không có vốn để trang trải chi phí cao hơn có thể ngừng sản xuất phụ tùng, khiến việc sản xuất một số loại xe nhất định không thể tiếp tục. Một số nhà cung cấp thậm chí có thể phá sản.

Đáng chú ý, tác động từ chính sách thuế trong nhiệm kỳ này của ông Trump sẽ lớn và đột ngột hơn nhiều so với năm 2018. Trong nhiệm kỳ đầu của Trump, thuế được áp một cách chọn lọc trên mặt hàng như thép, máy giặt và pin mặt trời - một phần trong chuỗi căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc. Lần này, thuế nhắm tới nhiều nơi trên thế giới.

“Cơn đau âm ỷ” mang tên “bất ổn”

Trước mắt, sự bất ổn trong các sắc thuế đột ngột và quy mô lớn sẽ mang đến những “cơn đau” đối với nền kinh tế. “Chúng ta luôn sống trong một thế giới đầy bất ổn, nhưng hiện tại, nó giống như một thế giới bất ổn được tiêm steroid. Tôi cho rằng điều này phần lớn liên quan đến chính sách thương mại từ Nhà Trắng. Nên tôi nghĩ, có hai yếu tố chính đang tác động: Sự bất ổn về thương mại và thuế vốn đang ảnh hưởng đến nền kinh tế toàn cầu, gồm cả Mỹ, và sự bất ổn tài khóa ngày càng tăng” - David Rosenberg - Chủ tịch Rosenberg Research, nhận xét.

Dù ông Trump có thể nói “Mọi thứ đều đáng với cái giá phải trả”, thì cái giá đó vẫn rất lớn. Thực tế, thị trường toàn cầu đầu tháng 2 đã phần nào hé lộ cái giá này: Cổ phiếu giảm trên toàn thế giới, giá dầu tăng và hầu hết tiền tệ đều suy yếu so với đồng bạc xanh. Nhưng ngay khi ông Trump hoãn áp thuế với Mexico và Canada, thị trường đã đảo ngược.

Khi căng thẳng thương gia tăng thì thị trường tài chính xáo trộn. Một tháng qua, giá vàng thế giới tăng hơn 8%, lên 2.934 USD/oz. Tính riêng từ đầu tháng 2, giá vàng đã 7 lần lập đỉnh, gần nhất là mức 2.942 USD/oz sau khi ông Trump công bố thuế nhôm, thép.

Sau sắc thuế áp lên Mexico, Canada và Trung Quốc, các chỉ số chính trên thị trường chứng khoán Mỹ đồng loạt mất gần 1%. Dù vậy, DJIA, S&P 500 và Nasdaq Composite tăng hơn 1% khi ông Trump công bố thuế đối ứng. Giá CNY, Peso Mexico và CAD có thời điểm xuống thấp kỷ lục so với USD hồi đầu tháng 2. Hiện, giá các tiền tệ này đã phục hồi phần nào. Tương tự, dầu thô Mỹ WTI từng tăng tới 3% trong phiên ngày 3/2, lên 75 USD một thùng, nhưng hiện đã giảm về 72 USD.

Dù việc “hạ nhiệt” căng thẳng với hai láng giềng được hoan nghênh, nhưng vẫn tạo lo ngại đáng kể cho thị trường trong những tháng tới. Những lời đe dọa về thuế chưa thành hiện thực của Tổng thống Mỹ sẽ tạo ra sự bất ổn lớn cho doanh nghiệp sở tại và nhiều nơi khác. Rất ít doanh nghiệp dám mở rộng quy mô đầu tư ở Canada hoặc Mexico khi ông Trump còn ở Nhà Trắng. Ngoài việc đưa ra những thông báo gây chú ý để làm hài lòng Tổng thống Trump, họ có thể sẽ chần chừ trong việc khởi động các kế hoạch lớn ở Mỹ, vì không rõ có thể tin tưởng vào khả năng tiếp cận với chuỗi cung ứng toàn cầu và thị trường xuất khẩu mà không bị hạn chế hay không.

Nhiều tài liệu kinh tế từ lâu đã xác định sự bất ổn là một trở ngại với đầu tư và tăng trưởng. Trong một ví dụ, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) phát hiện ra sự bất ổn về chính sách thương mại trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump - khi đó chủ yếu tập trung vào Trung Quốc, đã làm giảm đầu tư vào Mỹ trong năm 2018 ít nhất 1%. Dù có thực hiện các lời đe dọa hay không, ông Trump đã thành công trong việc khuấy động sự bất ổn và lo sợ cho các doanh nghiệp. Nếu việc này được tiếp tục, hậu quả với nền kinh tế toàn cầu sẽ rất nghiêm trọng.

Khởi Vũ