Cơ quan viện trợ hàng đầu nước Mỹ 'khốn đốn' bởi cặp đôi Trump - Musk

Tổng thống Mỹ Donald Trump và tỷ phú Elon Musk đangvấp phải những phản ứng trái chiều khi cố gắng đóng cửa Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID), một tổ chức đã chi khoảng 30 tỷ USD vào năm ngoái cho viện trợ nhân đạo và phát triển toàn cầu.

Không những vậy, Tổng thống Trump ngày 3/2 còn bổ nhiệm Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio làm quyền giám đốc của USAID, đồng thời đưa các tài liệu hỗ trợ cho USAID lên trang web của Bộ Ngoại giao Mỹ. Đây là một dấu hiệu cho thấy chính quyền của ông Trump không giấu giếm ý định sáp nhập cơ quan này vào Bộ Ngoại giao Mỹ.

Theo trang tin The Hill, trong khi các nhà lập pháp đảng Dân chủ tỏ ra phẫn nộ trước hành động của Tổng thống Trump và hứa hẹn sẽ đưa ra những thách thức pháp lý, thì phần lớn các thành viên phe Cộng hòa lại tỏ ra khá yên ắng. Thậm chí, các đồng minh thân cận nhất của ông Trump tại Quốc hội Mỹ còn tán dương quyết định này.

Các thùng cung cấp vaccine phòng COVID-19 do USAID tài trợ cho UNICEF. Ảnh: UNICEF

"Ngay cả khi đó là con đường chúng ta sẽ đi, tôi hoàn toàn ủng hộ việc loại bỏ USAID như một cơ quan riêng biệt" Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Hạ viện Mỹ Brian Mast tuyên bố, đồng thời kêu gọi "thanh lọc" nhân sự của Bộ Ngoại giao Mỹ khi xem xét lại các khoản viện trợ nước ngoài.

Vấn đề Hiến pháp

USAID được thành lập năm 1961 theo lệnh hành pháp của Tổng thống John F. Kennedy và được Quốc hội Mỹ xác nhận là một cơ quan độc lập năm 1998.

Việc đóng cửa USAID đang vấp phải những thách thức pháp lý quan trọng. Theo các chuyên gia, để thay đổi địa vị của cơ quan này, tổng thống Mỹ cần có sự phê duyệt của Quốc hội, không phải một lệnh hành pháp đơn phương.

Ngoài ra, Đạo luật Ngân sách Chi tiêu cho Ngoại giao và Hoạt động Nước ngoài năm 2024 đã thêm điều khoản yêu cầu Quốc hội Mỹ phải tham vấn và được thông báo về bất kỳ sự tái cơ cấu nào của USAID.

Song theo ghi nhận từ hãng thông tấn Reuters, chính quyền Tổng thống Trump đang tìm cách “lách luật" để ký một sắc lệnh hành pháp nhằm chấm dứt sự độc lập của USAID mà không cần đợi Quốc hội Mỹ thông qua. Thượng nghị sĩ Chris Van Hollen đang hợp tác với các luật sư để chặn các động thái trên, trong khi Thượng nghị sĩ Andy Kim nhấn mạnh rằng việc đóng cửa USAID vi phạm Đạo luật Cải cách và Tái cấu trúc Ngoại giao được ban hành năm 1998.

Động cơ chính trị

Quyết định giải thể USAID được cho là phù hợp với chương trình nghị sự "Nước Mỹ trên hết" của Tổng thống Trump, trong đó có ưu tiên giảm viện trợ nước ngoài. Một trong những động thái đầu tiên của ông Trump khi bắt đầu nhiệm kỳ thứ hai tại Nhà Trắng là ký một sắc lệnh hành pháp đóng băng viện trợ nước ngoài trong 3 tháng. Ngoài ra, vị tổng thống 78 tuổi còn chỉ đạo các quan chức tiến hành xem xét lại toàn bộ các chương trình viện trợ để đảm bảo chúng phù hợp với tầm nhìn của ông về chính sách đối ngoại của Mỹ.

Tuy nhiên, đảng Dân chủ cảnh báo rằng việc này có thể mở rộng ảnh hưởng của Trung Quốc, đặc biệt là ở các quốc gia đang phát triển.

"Chính quyền ông Trump phàn nàn về sự gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc ở châu Phi nhưng sau đó lại đóng cửa một trong những công cụ tốt nhất của chúng ta để đối phó với điều này", Thượng nghị sĩ Andy Kim viết trên mạng xã hội X. "Cách họ cố gắng đóng cửa USAID một cách hằn học cho thế giới thấy rằng chúng ta là một quốc gia đang tự “bắn vào chân mình”.

Cũng theo ông Kim, động thái này còn giống như thông điệp gửi tới các đối thủ của Mỹ rằng nước này đang bị phân tâm và chia rẽ, không còn quan tâm đến các nước khác trong khi những cường quốc như Trung Quốc lại đang cố gắng lôi kéo nhiều nước ngả về phe mình.

Tầm ảnh hưởng của DOGE

Bộ Quản lý Hiệu quả Chính phủ (DOGE) do tỷ phú Elon Musk lãnh đạo, được giao nhiệm vụ tìm cách giảm chi tiêu và cắt giảm nhân sự trong chính phủ Mỹ. Sự xuất hiện của cơ quan này nhanh chóng đặt các bộ phận của chính phủ liên bang vào tình trạng cảnh giác.

Và số phận của USAID cũng không nằm ngoài tầm ngắm của DOGE. Bản thân Elon Musk đã công khai chỉ trích cơ quan này trên mạng xã hội X, khi cho rằng USAID nên “được đưa vào máy nghiền gỗ."

Dưới tác động của DOGE, trang web của USAID bị ngắt kết nối, hàng trăm nhà thầu bị sa thải và nhân viên bị khóa tài khoản mà không được thông báo trước. Một nhân viên của USAID nói với The Hill rằng các đồng nghiệp của người này từng bị chặn vào văn phòng cơ quan bởi những người tự nhận mình là nhân viên của DOGE.

Hàm ý sâu rộng

Quyết định của Tổng thống Donald Trump và tỷ phú Elon Musk nhắm vào USAID đã gây ra sự chấn động và hoang mang trong cộng đồng viện trợ, với các cơ quan khác đang lo ngại khả năng trở thành mục tiêu tiếp theo bị “khai tử”.

Trong khi một số nghị sĩ Cộng hòa như Dân biểu Brian Mast ủng hộ việc này, nhiều người khác, đặc biệt là đảng Dan chủ, tỏ ra lo ngại về hậu quả ngoại giao từ nó. Thậm chí, Hạ nghị sĩ Yassamin Ansari công khai nói rằng Chính phủ Mỹ đang dần bị “thao túng” bởi các tài phiệt và những cá nhân không được dân bầu như Elon Musk.

Một số nhà lập pháp khác của đảng Dân chủ cũng có những phản ứng mạnh mẽ. Thượng nghị sĩ Brian Schatz tuyên bố sẽ không phê chuẩn bất kỳ ứng cử viên nào được Tổng thống Trump chỉ định cho các vị trí trong Bộ Ngoại giao Mỹ, chừng nào cuộc tấn công vào USAID còn tiếp diễn. Trong khi đó, Hạ nghị sĩ Sarah Elfreth thì kêu gọi người dân Mỹ gây áp lực lên các thành viên đảng Cộng hòa.

Cuộc đối đầu giữa Tổng thống Trump, tỷ phú Elon Musk và USAID không chỉ là một vấn đề hành chính đơn thuần. Nó phản ánh một xu hướng chính trị lớn hơn về vai trò của Mỹ trên trường quốc tế, mối quan hệ giữa chính phủ và các tổ chức phi lợi nhuận, cũng như ảnh hưởng ngày càng tăng của các doanh nhân công nghệ trong các quyết định chính sách của Nhà Trắng.

Việc một tổ chức tầm cỡ như USAID bị giải thể sẽ để lại một khoảng trống đáng kể trong hệ thống viện trợ quốc tế của Mỹ. Điều này sẽ gây ảnh hưởng lớn và sâu sắc đối với chiến lược ngoại giao và uy tín quốc tế của Washington.

Việt Anh