Cơ hội lớn để định hình lại ngành hàng lúa gạo Việt Nam

Đề án “Phát triển bền vững một triệu ha lúa chuyên canh chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030” được kỳ vọng sẽ góp phần quan trọng trong mục tiêu phát triển bền vững ngành hàng lúa gạo Việt Nam và phù hợp với các cam kết mạnh mẽ của Chính phủ Việt Nam đưa phát thải ròng của Việt Nam về "0" vào năm 2050. Đồng thời, tạo tiền đề để xây dựng thương hiệu gạo Việt Nam trên trường quốc tế theo hướng "xanh – phát thải thấp".

Theo kế hoạch đến năm 2030, vùng ĐBSCL có trên 1 triệu ha lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh. Hiện nay, các địa phương đang xây dựng kế hoạch đầu tư hạ tầng thủy lợi để đáp ứng nhu cầu tưới tiêu, vận chuyển, cơ giới hóa, tạo điều kiện áp dụng quy trình kỹ thuật sản xuất lúa theo Đề án. Cùng với đó là cơ chế, chính sách cho vay ưu đãi, sự liên kết hợp tác giữa người dân, HTX, doanh nghiệp để hình thành chuỗi liên kết bền vững, gia tăng giá trị cho ngành hàng lúa gạo.

Bộ NN&MT đã thống nhất chủ trương với các địa phương tiếp tục nhân rộng mô hình trên toàn bộ vùng Đồng bằng sông Cửu Long

TS Trần Minh Hải, Phó Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn cho biết, Bộ NN&MT đã ban hành kế hoạch nâng cao năng lực cho khoảng 620 HTX nông nghiệp phát triển liên kết chuỗi giá trị và gần 200.000 hộ dân trong vùng thực hiện Đề án 1 triệu ha. Đồng thời, phối hợp với các địa phương tổ chức các lớp tập huấn về quy trình canh tác bền vững, giảm phát thải, xử lý phụ phẩm theo hướng kinh tế tuần hoàn, kết nối thị trường, sản xuất kinh doanh lúa gạo gắn với bình đẳng giới, tăng trưởng xanh với sự hỗ trợ kỹ thuật của một số tổ chức quốc tế.

Theo TS Trần Minh Hải, trong Đề án 1 triệu ha điểm mấu chốt là phải hình thành những HTX đủ mạnh, đủ bản lĩnh để tổ chức dịch vụ mua chung, bán chung và tổ chức sản xuất. Cùng với đó, để nhân rộng Đề án cần phải tạo điều kiện thuận lợi cho người dân, HTX, doanh nghiệp tiếp cận nguồn tín dụng trung, dài hạn để đầu tư hệ thống máy móc, thiết bị phục vụ sản xuất và thu mua, tạm trữ lúa gạo nhằm phục vụ nhu cầu xuất khẩu.

"Cả ĐBSCL hiện nay chưa được 100 máy sạ cụm, sạ nhúm. Như vậy thì các ngân hàng cho vay theo khách hàng cá nhân nhưng mà đại diện tổ nông dân hay là hợp tác xã sẽ nhận và cho vay tay ba qua doanh nghiệp để cấp máy, đó là một hình thức tín chấp theo chuỗi. Cái khó của các doanh nghiệp tham gia theo chuỗi lúa gạo là tiền vốn để trả tiền đầu tư theo chuỗi cho nông dân và khi mua lúa về là phải có tiền thanh toán cho người nông dân" - TS Trần Minh Hải cho biết.

Cơ giới hóa trong thu hoạch lúa vùng ĐBSCL

Đồng Tháp đặt mục tiêu năm nay có khoảng 75.000 ha tham gia vào Đề án 1 triệu ha và đến 2030 sẽ có 161.000 ha lúa chuyên canh chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai Đồng Tháp cũng gặp khó khăn về hạ tầng thủy lợi, giao thông chưa đáp ứng yêu cầu quy trình canh tác. Bên cạnh đó, cơ chế, chính sách hỗ trợ cho nông dân, hợp tác xã tham gia Đề án chưa được các địa phương ban hành.

Phó Giám đốc Sở NN&MT tỉnh Đồng Tháp - Huỳnh Tấn Đạt cho biết, các địa phương trên địa bàn đang triển khai các mô hình liên kết giữa doanh nghiệp và hợp tác xã, nhưng tỷ lệ liên kết còn thấp. Để nhân rộng Đề án cần phải có cơ chế hỗ trợ từ Ngân hàng Nhà nước và các chính sách để thúc đẩy liên kết mang lại hiệu quả. Ngoài ra, Bộ NN&MT cần hỗ trợ về hạ tầng, cơ giới hóa, công nghệ chế biến để nâng cao hiệu quả triển khai Đề án.

Theo ông Huỳnh Tấn Đạt: "Các tiêu chuẩn kỹ thuật và yêu cầu thì cũng phải đảm bảo về quy trình sản xuất và giảm giống, phân thuốc rồi phải áp dụng quy trình này và tưới ướt khô xen kẽ thì đây là khâu rất là quan trọng. Vì khi áp dụng phương pháp này cần có hạ tầng, do đó, hạ tầng là một khâu thiết yếu để có thể áp dụng được quy trình theo hướng dẫn của Bộ và là một trong những yêu cầu cần thiết. Hạ tầng của nông nghiệp thì không phải chỉ riêng Đồng Tháp, tất cả các tỉnh hầu như tham gia thực hiện đề án đều có hạ tầng như nhau".

Đề án 1 triệu ha là hướng đi đúng đắn, cần tiếp tục triển khai và nhân rộng trong thời gian tới

Vùng Đồng bằng sông Cửu Long được coi là “vựa lúa” của Việt Nam, với tiềm năng sản xuất và xuất khẩu gạo rất lớn. Tuy nhiên, trong nhiều thập kỷ qua, việc tổ chức sản xuất lúa gạo ở khu vực này vẫn còn nhiều bất cập, chưa phát huy hết tiềm năng. Đề án này được xem là một giải pháp quan trọng để tái cơ cấu lại ngành sản xuất lúa gạo, mang lại hiệu quả kinh tế và xã hội. Tuy nhiên, vẫn còn một số tồn tại và khó khăn cần được giải quyết, như vấn đề liên kết giữa các bên tham gia, cơ chế chính sách, nguồn lực đầu tư, việc mở rộng Đề án ra diện rộng hơn vẫn cần được xem xét kỹ lưỡng.

Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Đào Minh Tú cho rằng, Đề án 1 triệu ha lúa đang triển khai ở vùng ĐBSCL với mục tiêu tổ chức lại sản xuất theo hướng chuyên nghiệp, liên kết chặt chẽ giữa người dân, HTX, doanh nghiệp để hình thành chuỗi liên kết bền vững và Đề án là hướng đi đúng đắn, cần tiếp tục triển khai và nhân rộng trong thời gian tới. Tuy nhiên, để nhân rộng Đề án cần rà soát, hoàn thiện cơ chế chính sách, đảm bảo các nguồn lực (vốn, cơ sở hạ tầng) để triển khai Đề án hiệu quả. Cùng với đó, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, doanh nghiệp và người dân trong quá trình thực hiện.

"Ngân hàng có một gói tín dụng ưu đãi, có ưu đãi lãi suất và thời hạn nhưng phải đúng đối tượng, anh không tham gia vào chuỗi liên kết này thì không thuộc đối tượng ưu đãi. Bởi vì bản chất của mô hình này chính là sự liên kết giữa người cung cấp vật tư, vật liệu, người thu mua lương thực, người sản xuất lương thực là bà con nông dân. Thành phần tham gia chuỗi liên kết và phải đảm bảo được chuỗi liên kết vì nó là linh hồn của câu chuyện, có thành công hay không thành công của đề án này và hiệu quả xã hội, kinh tế của 1 triệu ha này".

Đề án 1 triệu ha với mục tiêu nâng cao thu nhập cho người dân

Từ những mô hình đã thành công, Bộ NN&MT đã thống nhất chủ trương với các địa phương tiếp tục nhân rộng mô hình trên toàn bộ vùng Đồng bằng sông Cửu Long, hướng tới mục tiêu xây dựng nền sản xuất lúa chất lượng cao, thân thiện với môi trường và có khả năng cạnh tranh cao trên thị trường quốc tế. Cùng với đó, chủ động xây dựng kế hoạch và triển khai cụ thể theo từng vùng sinh thái, gắn với điều kiện sản xuất thực tế và tiềm năng thị trường tiêu thụ.

Bộ trưởng Bộ NN&MT Đỗ Đức Duy cho biết, năm nay là năm quan trọng, đánh dấu giai đoạn kết thúc của giai đoạn đầu Đề án. Vì vậy, Bộ NN&MT sẽ chỉ đạo các địa phương hoàn thành các chỉ tiêu về diện tích canh tác lúa giảm phát thải và dự kiến năm nay diện tích sẽ đạt trên 300.000 ha.

Đến năm 2030 vùng ĐBSCL có trên 1 triệu ha lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh

Bộ trưởng Đỗ Đức Duy cũng cho rằng, các địa phương cần bố trí kinh phí triển khai các hoạt động của Đề án trong năm 2025 và các năm tiếp theo. Ưu tiên đầu tư nâng cấp hệ thống thủy lợi nội đồng, phát triển các mô hình tưới tiết kiệm nước; đồng thời cải thiện hạ tầng kho chứa, logistics để giảm thất thoát sau thu hoạch. Cùng với đó, xây dựng, nhân rộng các mô hình liên kết doanh nghiệp - hợp tác xã - nông dân theo chuỗi giá trị, xác định mô hình liên kết là một trong những điều kiện tiên quyết để các chủ thể tham gia chuỗi liên kết được hưởng hỗ trợ, thúc đẩy ứng dụng chuyển đổi số trong quá trình quản lý sản xuất và tiêu thụ sản phẩm.

Theo Bộ trưởng Đỗ Đức Duy: "Chúng ta đang đứng trước cơ hội lớn để định hình lại ngành hàng lúa gạo Việt Nam theo hướng hiện đại, bền vững, thân thiện với môi trường, có trách nhiệm với cộng đồng và xã hội, đồng thời khẳng định vị thế và thương hiệu gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế. Đề nghị các địa phương, đơn vị, doanh nghiệp và bà con nông dân tiếp tục phát huy tinh thần đoàn kết, đổi mới sáng tạo, quyết tâm triển khai thành công Đề án, góp phần thiết thực vào sự nghiệp phát triển một nền nông nghiệp Việt Nam xanh, bền vững".

Vì sự bền vững và thịnh vượng của ngành lúa gạo và nâng cao vị thế, hình ảnh lúa gạo

Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp triển khai tại ĐBSCL đã thực hiện nhiều mô hình thí điểm, ghi nhận kết quả bước đầu. Từ năm 2025, Đề án bước vào giai đoạn mở rộng sản xuất với những cánh đồng lúa chất lượng cao phát thải thấp. Trong đó, sự khởi đầu là tín hiệu vui trong việc xuất khẩu lô hàng nhãn hiệu "Gạo Việt xanh, phát thải thấp" sẽ tiến đến phát triển nhãn hiệu chứng nhận và thương hiệu quốc gia Gạo Việt Nam carbon thấp theo mục tiêu của Đề án 1 triệu ha. Tất cả đều hướng đến mục tiêu vì sự bền vững và thịnh vượng của ngành lúa gạo và nâng cao vị thế, hình ảnh lúa gạo Việt Nam trên thế giới.

Cơ hội lớn để định hình lại ngành hàng lúa gạo Việt Nam

Với tính đúng đắn, cần thiết của Đề án, các địa phương vùng ĐBSCL, Bộ NN&MT sẽ nỗ lực nhân rộng mô hình ở cả khu vực; hướng tới mục tiêu xây dựng nền sản xuất lúa chất lượng cao, góp phần bảo vệ môi trường, khẳng định nông nghiệp Việt Nam hiện đại, trách nhiệm và bền vững.

Phạm Hải-Thanh Tùng/VOV-ĐBSCL