Có dự báo được khả năng xảy ra lũ cát ở Bình Thuận?

Lũ cát bất ngờ ập xuống, vùi lấp nhiều đồ đạc

Sau cơn mưa lớn kéo dài, nước từ các dự án trên đồi kéo theo cát đỏ tràn xuống, gây ách tắc cục bộ đường đi Mũi Né, TP Phan Thiết, sáng 27/7. Khoảng 6h30, lũ từ hướng đồi - nơi có nhiều dự án đang triển khai trên đường 706B đã đổ dồn về đoạn Phú Hài - bãi Đá Ông Địa (Hàm Tiến), gần Đại học Phan Thiết. Lũ xé toạc một khu đất trên đồi, kéo theo lượng lớn cát đỏ tràn xuống đường, rồi băng qua dãy nhà và hàng quán phía đối diện.

Cát đỏ dồn ngập tràn trên đoạn đường hơn 20 m, cao gần một mét, khiến các xe từ Phan Thiết ra Mũi Né và hướng ngược lại không thể di chuyển. Một số ôtô cố vượt qua bị mắc kẹt trong bùn cát, phải nhờ các xe lớn đến kéo ra khỏi hiện trường. Ngoài ra, cát đỏ còn tràn ngập vào một hàng quán ven đường, vùi lấp bàn ghế, đồ đạc, gây thiệt hại tài sản và đình trệ công việc làm ăn trong dịp cuối tuần.

Lũ cát là loại hình thiên tai xảy ra do mưa lớn trên nền hạ tầng thoát nước kém.

Trong buổi sáng, gần chục phương tiện gồm xe múc, xe ben được điều đến di dời lượng cát đổ xuống để thông tuyến đường du lịch. Đến gần 12h, lượng lớn cát trên đường đã được dời khỏi hiện trường, giao thông trở lại bình thường. Lãnh đạo UBND TP Phan Thiết và các phòng ban liên quan đã đến khảo sát hiện trường. Nguyên nhân ban đầu được xác định là lượng nước từ trên đồi dồn về, trong khi hệ thống cống thoát ở khu vực này đang xây dựng, chưa đấu nối nên gây lũ cát.

Thời gian qua, tình trạng sạt lở tràn bùn cát xuống đường ven biển Bình Thuận thường xảy ra mỗi khi mưa lớn. Gần nhất, hôm 21/5, sự cố lũ cát ập xuống từ đồi cao ở Mũi Né vùi lấp ôtô, hư hỏng nhà dân, ảnh hưởng hoạt động du lịch trong khu vực.

Ông Hoàng Văn Đại, Phó Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia cho biết, tại tỉnh Bình Thuận đã xảy ra lũ cát đỏ vào các năm 2012, 2023. Qua phân tích hiện trường thông qua ảnh vệ tinh các năm 2012, 2023 và hình ảnh từ báo chí cho thấy, khu vực dự án hầu hết là nền đất cát đỏ. Trong quá trình xây dựng dự án đã san gạt để làm các tuyến hạ tầng giao thông và xây dựng cống ngầm để thoát nước. Khu vực đất trống đang có nền cao hơn các tuyến giao thông hiện hữu.

Khi có mưa với cường độ lớn sẽ gây ra xói mòn bề mặt. Mặt khác, khu vực trên hiện chưa được cứng hóa, phần lớn lượng nước và bùn cát không thoát kịp qua các cống thu gom nước mưa sẽ chảy trên các tuyến giao thông, phần còn lại ngấm xuống tầng đất có kết cấu yếu, khi kết hợp với lượng nước di chuyển trên mặt đường sẽ gây ra tình trạng xói, lở và gây ra hiện tượng lũ bùn đỏ ở khu vực dân cư và quanh tuyến giao thông ven biển.

Dấu hiệu nào nhận biết sắp có lũ cát?

Kết quả đo lượng mưa ghi nhận trong đêm xảy ra lũ cát đỏ đạt ngưỡng gần 200 mm trong 3 giờ. Theo TS Nguyễn Ngọc Huy, chuyên gia biến đổi khí hậu, lượng mưa như vậy là rất lớn, trong thời gian ngắn với tính chất cực đoan. Nước mưa thấm xuống đất không kịp khiến chảy trôi tạo thành lũ cát. Đặc tính của cát có khả năng thấm nước nhanh hơn các loại đất khác. Thông thường trên các đồi cát có đường chảy ngầm ra biển. Đường chảy này giúp cho kết cấu của cát được vững.

Tuy nhiên hiện trường sạt lở lũ cát đỏ cho thấy trên các khu rừng ven biển có các công trình nhà ở xây trên nền cát, các khu du lịch gần bờ biển. Phần móng các công trình này có thể làm chặn các dòng nước ngầm từ đồi cát đi ra biển. Điều này khiến cát bên trong thấm đủ lượng không thể chảy ra biển sẽ tạo ra lũ cát.

Ông Huy cho rằng sự việc ngoài yếu tố tự nhiên do lượng mưa cực đoan, nhà chức trách cũng cần quan tâm đến quy hoạch phát triển xây dựng. Các chân cát luôn có mạch nước ngầm kết nối đồi cát với biển. Nếu chặn mạch nước ngầm sẽ tạo ra lũ bùn cát từ trên đồi hay sạt lở các bờ biển nơi có sóng đánh vào. Vì thế cần để các mạch nước vận hành tự do phòng tránh các trận lũ cát.

Theo TS Nguyễn Ngọc Huy, rất khó để dự báo lũ cát từ xa đối với từng vị trí cụ thể. Căn cứ vào yếu tố về thời tiết, địa chất, chỉ có thể dự báo gần trong khoảng 3 - 4 giờ trước khi xảy ra. Người dân cần đề phòng khi sống dưới các đồi cát bị cắt ngang bởi các công trình hạ tầng, giao thông. Lũ cát có đặc tính xảy ra phạm vi hẹp, tốc độ chậm hơn so với lũ ống, lũ quét. Tuy nhiên, người dân cần cảnh giác, ưu tiên sơ tán con người khi lũ xảy ra.

Ông Hoàng Văn Đại khuyến cáo, thời gian tới, khi xuất hiện mưa lớn, hiện tượng này có khả năng xảy ra tại các khu vực trung du, miền núi và các khu vực đã, đang diễn ra tình trạng san gạt nền các khu đô thị, giao thông... Người dân cần đặc biệt lưu ý, theo dõi các thông tin cảnh báo mưa dông, mưa lớn và bản tin cảnh báo lũ quét, sạt lở đất để chủ động phòng, tránh kịp thời.

Các địa phương cần rà soát những khu vực trọng điểm có nguy cơ xảy ra lũ quét, sạt lở đất; thường xuyên tuyên truyền, khuyến cáo nhân dân trong vùng đề phòng và có các giải pháp công trình, phi công trình để đảm bảo an toàn cho người dân.

Tô Hội