Chuyện xưa Diệp Kính

Khu vực vòng xoay Diệp Kính ngày nay. Ảnh: N.V

Theo tôi biết, tên gọi này có từ khi mới thành lập thị xã Pleiku. Lúc này, thị xã thuộc địa bàn xã Hội Thương-Hội Phú. Tại trung tâm thị xã có một rạp chiếu bóng mang tên Diệp Kính, tên của ông chủ rạp người Hoa. Những ngày đầu mới thành lập thị xã, người Hoa đến Pleiku lập nghiệp khá nhiều với những cái tên quen thuộc như: tiệm ăn Quốc Tế, tiệm ăn Mỹ Tâm, tiệm bi-da và giải khát Xuân Lợi... Do nhạy bén về kinh doanh nên những nơi được họ chọn thuê hoặc mua để mở tiệm kinh doanh thường thuận tiện về giao thông và đông người lui tới.

Thời điểm đầu thập niên 60 của thế kỷ trước, cả thị xã Pleiku chỉ mới có 2 rạp hát là rạp Diệp Kính và rạp Thăng Long (vài năm sau đổi tên thành rạp Thanh Bình). Nhưng, rạp Diệp Kính ở nơi thuận lợi hơn, khán giả đông hơn và thuộc nhiều thành phần. Ngày thường, rạp chỉ chiếu 1 suất buổi tối, chủ nhật mới chiếu thêm suất buổi chiều.

Rạp Diệp Kính năm 1970 nay là Nhà sách Nhân Dân. Ảnh: Ed Calaba/K.H

Là nút giao thông quan trọng nên vòng xoay ngay trung tâm thị xã (đảo giao thông) thời đó được người dân Pleiku gọi là bùng binh Diệp Kính. Vòng xoay này được bao quanh bởi 4 con đường: Lê Lợi, Hoàng Diệu (nay là đường Hùng Vương), Quang Trung và Phan Chu Trinh (lúc đó là con đường ngắn nhất của thị xã vì chỉ có chiều dài khoảng 20-30 m với 4 đến 5 cửa tiệm, nay là đoạn nối tiếp của đường Quang Trung).

Điểm nhấn là nơi đặt cột mốc Pleiku 0 Km, ngay phía trước rạp Diệp Kính vì đường Lê Lợi trùng với quốc lộ 14 đi qua thị xã Pleiku. Khoảng đất trống trước rạp là nơi người xem phim chờ đến giờ bán vé, cũng là nơi những người qua đường hoặc những gánh hàng rong tạm nghỉ chân… Trên đoạn quốc lộ 14 đi qua thị xã lúc bấy giờ có 3 ngã ba quan trọng là điểm xe dừng cho khách lên xuống là: ngã ba bốt công-trôn (gọi như vậy vì lúc đó nơi đây có một trạm kiểm soát hàng hóa), ngã ba Hoa Lư và ngay trung tâm là ngã ba Diệp Kính.

Khu Diệp Kính cũng là điểm đi và đến của các tuyến xe lam (từ xe lam dùng chung cho cả 2 loại xe 3 bánh lambretta và lambro); “bến xe lam Diệp Kính”…

Theo những người ở Pleiku từ trước năm 1960 thì ông Diệp Kính mua lại rạp và cả máy chiếu phim đen trắng 35 ly của một phụ nữ người Pháp khoảng năm 1957. Bên cạnh rạp, ông mở thêm tiệm ăn uống mang tên Viễn Đông và cây xăng Shell (để phân biệt với cây xăng Caltex-gần tiệm bánh Tam Ba hiện nay và cây xăng Esso ở phía đối diện tiệm Tam Ba, góc ngã rẽ vào bến xe buýt hiện nay). Thời gian đầu, rạp chuyên chiếu phim Ấn Độ phụ đề tiếng Việt, thỉnh thoảng cũng có một vài phim Pháp và phim cao bồi Viễn Tây. Đến đầu thập niên 70 của thế kỷ trước, rạp chủ yếu chiếu phim kiếm hiệp Hồng Kông với những tài tử ăn khách thời bấy giờ như Lý Tiểu Long, Khương Đại Vệ…

Cây xăng và chợ trời Diệp Kính ngày xưa.

Tôi không rõ ông Diệp Kính lên Pleiku lập nghiệp năm nào nhưng theo hồ sơ lưu trữ của người Pháp để lại thì năm 1941 đã có văn bản chấp thuận cho ông là Trưởng hội Tương tế người Hoa. Khoảng năm 1968, ông Diệp Kính khuếch trương cơ sở kinh doanh của mình bằng cách xây thêm nhà hàng-khách sạn Hoàng Liêng (nhà 3 tầng lầu, nay là Khách sạn Hùng Vương).

Khoảng năm 1968-1969, tại thị xã Pleiku xuất hiện... “chợ trời” bày bán nhiều mặt hàng miễn thuế từ đồ hộp, bia, rượu đến các loại công cụ như dụng cụ y khoa, cuốc, xẻng… Các lề đường xung quanh bùng binh Diệp Kính trở thành “chợ trời Diệp Kính” thu hút đông đảo người mua kẻ bán. Từ đó, khu Diệp Kính lại càng trở nên tấp nập hơn.

Sau năm 1975, ông Diệp Kính không còn ở Pleiku, cơ sở kinh doanh cũ dần trở thành cơ sở quốc doanh. Rạp Diệp Kính sau 1975 đổi tên thành rạp chiếu bóng Nhân Dân và nay là nhà sách Nhân Dân. Rạp không còn tên cũ nhưng nhiều người vẫn quen gọi nơi này là khu Diệp Kính.

KIÊN HOÀNG