Chuyên gia chỉ những tác hại khủng khiếp khi hít phải bụi mịn

Bụi mịn có nguy cơ gây ung thư

Theo hệ thống quan trắc không khí IQAir, vào lúc 7h30 sáng 13/3 với chỉ số chất lượng không khí AQI ở mức 129, Hà Nội đứng thứ 13 trong danh sách các thành phố ô nhiễm không khí nhất thế giới, với chất lượng không khí ở mức màu cam, mức "không tốt cho các nhóm nhạy cảm." Thành phố Hồ Chí Minh đứng ở vị trí 76 trên bảng xếp hạng, với chất lượng không khí ở mức 55, màu vàng, mức "trung bình."

Số liệu này sẽ thay đổi tùy theo thời điểm và múi giờ, khi các thành phố khác trên thế giới lần lượt bước vào giờ cao điểm, khi lượng xe cộ và các hoạt động sản xuất đạt mức cao nhất.

Tiếp xúc thường xuyên với bụi mịn có thể là nguy cơ gây ung thư.

Tại Việt Nam, theo VN Air - Ứng dụng cung cấp thông tin chất lượng môi trường không khí trên smartphone do Bộ Tài nguyên và Môi trường xây dựng, khu vực ô nhiễm nhất cả nước tính đến thời điểm 7h30 phút sáng thuộc về trạm đo tại khuôn viên cây xanh gần cầu chui đường Hoa Lư, thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, với chất lượng không khí ở mức 105, mức Kém.

Chỉ số chất lượng không khí tốt nhất trên cả nước ở thời điểm 7h30 sáng 13/3 là trạm đo chất lượng không khí ở thành phố Trà Vinh, với chất lượng không khí ở mức 7, mức "Tốt." Đây là ngày thứ 2 liên tiếp Trà Vinh giữ được chất lượng không khí tốt nhất cả nước.

Theo số liệu của Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, chỉ số chất lượng không khí ở miền Bắc những ngày gần đây ở mức xấu. Ô nhiễm không khí tại Hà Nội và các tỉnh miền Bắc được xác định bởi nhiều nhóm nguyên nhân gồm hoạt động giao thông, sản xuất công nghiệp - làng nghề, xây dựng và các hoạt động dân sinh như đốt rác, đốt rơm rạ hay sử dụng bếp than tổ ong đun nấu.

Theo Tổ chức Y tế thế giới và các nghiên cứu cho thấy, ô nhiễm không khí làm tăng nguy cơ mắc các bệnh viêm đường hô hấp cấp, viêm phổi tắc nghẽn mãn tính, hen suyễn, bệnh tim mạch, đột quỵ và ung thư. Ngoài ra tiếp xúc với chất ô nhiễm trong không khí có thể gây tổn thương da, các bệnh về mắt, tác động đến hệ thần kinh, hệ miễn dịch.

Đánh giá về tác hại của ô nhiễm không khí, hàm lượng bụi mịn trong không khí vượt mức, TS Phan Toàn Thắng, chuyên gia về công nghệ sinh học cho biết, bụi mịn sẽ lưu lại tại phổi và hệ thống hô hấp. Hệ thống miễn dịch sẽ xử lý theo 2 cách sau: Các tế bào miễn dịch như Macrophages (Đại Thực Bào) sẽ đến dọn dẹp bụi mịn; Phản ứng viêm/xơ sẹo (inflammatory and fibrotic reactions) tức là các tế bào miễn dịch sẽ di chuyển tới và tạo ra một hiện tượng viêm kích hoạt các tế bào đệm tại chỗ như fibroblasts chế tiết quá mức collagen+++ tạo ra hàng rào/vỏ bọc xơ sẹo bao chung quanh các hạt bụi mịn.

"Tuy nhiên cả 2 hiện tượng này đều không tốt nếu kéo dài. Một là nó sẽ làm quá tải các tế bào miễn dịch Macrophages giảm các chức năng khác như dọn dẹp các tế bào già/chết trong cơ thể, diệt các tế bào ung thư và vi sinh vật gây hại... Do vậy sẽ gây tăng nguy cơ ung thư, nhiễm khuẩn và các bệnh lý khác. Đặc biệt ở người cao tuổi vì chức năng của hệ miễn dịch chắc chắn suy giảm cùng lão hóa. Hai là gây xơ phổi giảm chức năng của phổi", TS Phan Toàn Thắng cho hay.

Bảo vệ sức khỏe khỏi bụi mịn

Ở miền Bắc, cứ đến mùa đông, khoảng từ tháng 10 năm trước đến tháng 3, tháng 4 năm sau, nồng độ PM2.5 cao hơn các thời gian còn lại trong năm. Đó là vì trong những tháng đó có các yếu tố gió lặng, không khí ẩm thấp, hiện tượng nghịch nhiệt xảy ra làm cho bụi mịn trong không khí không khuếch tán lên cao được, luẩn quẩn dưới tầng thấp khiến không khí ô nhiễm nhiều hơn. Còn vào mùa hè, khoảng tháng 6 đến tháng 9 hay có mưa nhiều, gió mạnh nên có thể rửa trôi hoặc khuếch tán bụi mịn, sẽ làm giảm nồng độ bụi mịn.

Tuy nhiên, chúng ta cũng không thể khẳng định, những ngày trời trong là những ngày ít ô nhiễm và những ngày trời sương mù là không khí ô nhiễm. Việc xác định mức độ ô nhiễm sẽ dựa trên số liệu máy móc đo đạc, quan trắc được. Chỉ số đo nồng độ bụi mịn hiện nay được đo bằng rất nhiều trạm đo. Vì thế, việc chúng ta nhìn bằng mắt thường chỉ là một yếu tố, chúng ta vẫn phải căn cứ dựa trên thiết bị máy móc.

Ô nhiễm không khí tại Hà Nội cũng như các tỉnh miền Bắc chủ yếu là ô nhiễm bụi PM2.5 - loại bụi được coi là "sát thủ" vô hình. Nguyên nhân chính khiến không khí ô nhiễm là từ chính các hoạt động của con người và thời tiết, khí hậu có tính chất tác động. Các phương tiện cá nhân như ôtô, xe máy dùng xăng, dầu là một trong những nguyên nhân gây ra ô nhiễm không khí. Theo thống kê, Hà Nội hiện có khoảng 6,5 triệu xe máy lưu thông, trong đó nhiều xe máy đã cũ, không được bảo trì thường xuyên, khói đen thải ra môi trường… là nguồn phát thải bụi mịn PM2.5.

Ngoài ra, nguồn phát sinh bụi mịn chủ yếu đến từ các hoạt động phát triển kinh tế, xã hội. Trong đó phải kể đến một số nguyên nhân chính như do các khu công nghiệp bao gồm các cơ sở sản xuất, cơ sở tái chế, làng tái chế nhựa và kim loại. Tiếp đó là ô nhiễm từ các công trình xây dựng hạ tầng không có che chắn. Và hoạt động đốt rác thải tự phát, đốt phụ phẩm nông nghiệp, sau khi nông dân thu hoạch lúa thường đốt rơm rạ cũng sẽ gây ra bụi, ô nhiễm không khí.

Trong môi trường, có rất nhiều loại bụi như bụi tổng, bụi PM10, bụi PM2.5, bụi PM1, bụi nano. Chúng được phân loại dựa vào kích cỡ của từng loại theo đơn vị micromet. Hiện nay, thế giới đang lo ngại với PM2.5 hay còn được gọi bằng cái tên khác là bụi mịn. Với đường kính nhỏ hơn 2,5 micromet, tức là các hạt này bé hơn 1/30 so với sợi tóc của chúng ta. Vì kích thước nhỏ nên có khả năng đi sâu vào hệ hô hấp, vào phổi. Thậm chí có khả năng đi vào máu. Bụi mịn mang nhiều chất độc hại và nhỏ nên khẩu trang thông thường không thể ngăn được, gây ra các bệnh như đột quỵ, ung thư… ảnh hưởng đến các bà mẹ đang mang thai. Điều này đã được chứng minh ở các công trình nghiên cứu khoa học.

Qua quan trắc, có nhiều ngày trong mùa đông, nồng độ bụi mịn PM 2.5 tăng rất cao, biểu hiện qua chỉ số AQI đỏ, thậm chí nâu trong khoảng sáng sớm từ 2-6 giờ. Đây là kiểu hình thái không khí rất có hại cho sức khỏe. Nếu không sớm cải thiện tình trạng này sẽ là hệ lụy lâu dài với thế hệ con cháu như tuổi thọ giảm đi, gánh nặng về y tế, kinh tế-xã hội sẽ tăng.

TS Hoàng Dương Tùng khuyên, người dân cần theo dõi các trang web cập nhật số liệu quan trắc về chỉ số ô nhiễm không khí uy tín. Trong những ngày có chỉ số ô nhiễm ở mức cao, đối với những người có bệnh nền liên quan hô hấp hoặc trẻ nhỏ cần ở trong nhà hoặc hạn chế đi ra ngoài. Gia đình nào có điều kiện thì mua máy lọc không khí. Khi ra ngoài, người dân cần trang bị kính, khẩu trang, đồng thời rửa mắt, súc miệng khi trở về.

Tô Hội