Chuyên gia chỉ cách sử dụng và bảo quản pin lithium-ion an toàn

Pin lithium-ion hiện nay được sử dụng rộng rãi trong các thiết bị điện tử, từ điện thoại, laptop đến xe điện. Tuy nhiên, đi kèm với sự tiện lợi là nguy cơ cháy nổ nếu sử dụng và bảo quản không đúng cách. Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, chúng tôi đã có cuộc trao đổi với TS Nguyễn Văn Giao, Trưởng Ngành Công nghệ ô tô điện, Trường Đại học Công nghệ TP.HCM.

TS Nguyễn Văn Giao, Trưởng Ngành Công nghệ ô tô điện, Trường Đại học Công nghệ TP.HCM hướng dẫn cách sử dụng và bảo quản pin đúng cách.

. Phóng viên: Vì sao pin lithium-ion lại có nguy cơ cháy nổ cao?

+ TS Nguyễn Văn Giao: Để hiểu nguyên nhân gây cháy nổ, trước tiên chúng ta cần nắm được cấu tạo của pin lithium-ion. Loại pin này gồm bốn phần chính: cực dương, cực âm, màng ngăn và chất điện ly.

Trong đó, màng ngăn và chất điện ly là hai yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự an toàn của pin. Màng ngăn có nhiệm vụ tách biệt hai điện cực, không để chúng tiếp xúc trực tiếp, trong khi chất điện ly đóng vai trò dẫn ion Li+ giữa cực âm và cực dương nhưng không được dẫn điện. Điểm đáng lo ngại là chất điện ly trong pin lithium-ion lại rất dễ cháy.

Bình thường, khi pin hoạt động trong điều kiện điện áp và nhiệt độ ổn định, các ion Li+ di chuyển qua lại giữa hai cực trong một chu trình hóa học an toàn. Tuy nhiên, khi nhiệt độ và điện áp tăng cao bất thường, các phản ứng điện hóa bên trong trở nên phức tạp, kéo theo những phản ứng hóa học không mong muốn trong chất điện ly. Điều này làm nhiệt lượng tăng nhanh, mất kiểm soát và có thể dẫn đến cháy nổ.

. Nếu sử dụng, bảo quản không đúng cách, pin lithium-ion có thể gây nguy hiểm như thế nào?

+ Nguy cơ lớn nhất của pin lithium-ion là cháy nổ. Khi bị hư hỏng, sạc quá mức hoặc chịu tác động mạnh, các phản ứng bên trong pin có thể diễn ra một cách không kiểm soát, tạo ra nhiệt lượng lớn và dẫn đến tình trạng bốc cháy hoặc phát nổ. Ngoài ra, nếu pin bị rò rỉ, các hóa chất bên trong có thể gây kích ứng da, ảnh hưởng đến mắt và hệ hô hấp, đặc biệt nguy hiểm nếu tiếp xúc trong thời gian dài.

Không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe con người, pin hư hỏng còn có thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho thiết bị mà nó được lắp vào. Một viên pin bị phồng hoặc quá nóng có thể làm biến dạng thiết bị, thậm chí làm chập mạch, gây hỏng hóc nặng nề hoặc khiến thiết bị mất an toàn khi sử dụng.

. Nếu pin lithium-ion bị hư hỏng hoặc phồng lên, người dùng nên xử lý như thế nào?

+ Khi phát hiện pin có dấu hiệu bất thường như phồng lên, rò rỉ hoặc nóng lên bất thường, điều đầu tiên người dùng cần làm là ngừng sử dụng ngay lập tức. Tuyệt đối không tiếp tục sạc hay sử dụng thiết bị có pin hỏng, bởi điều này có thể làm tình trạng trở nên nghiêm trọng hơn, thậm chí kích hoạt nguy cơ cháy nổ.

Sau đó, cần đưa thiết bị ra khu vực thoáng mát, tránh xa nguồn nhiệt và vật liệu dễ cháy. Người dùng không nên cố gắng tháo rời, đâm thủng hoặc tác động vật lý lên pin, vì điều này có thể khiến các phản ứng hóa học bên trong diễn ra mạnh hơn, gây nguy hiểm. Cách tốt nhất là mang thiết bị đến trung tâm bảo hành hoặc liên hệ nhà sản xuất để được hướng dẫn xử lý đúng cách.

Ngoài ra, pin lithium-ion không nên bị vứt bỏ vào thùng rác thông thường. Do chứa nhiều hợp chất hóa học có thể gây hại cho môi trường, pin cần được đưa đến các điểm thu gom chuyên dụng để xử lý an toàn. Một viên pin bị phồng không chỉ đơn giản là dấu hiệu của sự hỏng hóc mà còn là cảnh báo nguy cơ cháy nổ rất cao, vì vậy cần có biện pháp xử lý cẩn thận để đảm bảo an toàn.

. Để sử dụng pin lithium-ion an toàn, chuyên gia có kiến nghị gì không?

+ Để giảm thiểu nguy cơ cháy nổ, người dùng cần tuân thủ một số nguyên tắc quan trọng trong quá trình sử dụng pin lithium-ion. Trước hết, hãy luôn sử dụng bộ sạc chính hãng, vì bộ sạc kém chất lượng có thể không kiểm soát tốt điện áp, làm tăng nguy cơ hỏng pin. Khi sạc, không nên để pin sạc qua đêm hoặc cắm sạc quá lâu sau khi đã đầy, vì điều này có thể khiến pin bị quá nhiệt.

Bên cạnh đó, nhiệt độ cũng là yếu tố quan trọng. Không nên đặt thiết bị dưới ánh nắng trực tiếp hoặc gần nguồn nhiệt cao, vì điều này có thể làm pin nóng lên nhanh chóng, đẩy nhanh quá trình lão hóa hoặc gây cháy nổ.

Ngoài ra, pin lithium-ion rất nhạy cảm với va đập mạnh, nên cần tránh làm rơi hoặc đè ép thiết bị có pin bên trong.

Khi không sử dụng trong thời gian dài, pin cần được bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp. Trước khi cất giữ, nên sạc pin đến khoảng 50% thay vì để kiệt hoàn toàn, vì điều này giúp kéo dài tuổi thọ pin. Đồng thời, khi pin đã hết vòng đời sử dụng, cần xử lý đúng quy trình thay vì vứt bừa bãi ra môi trường.

. Một số vụ cháy lớn do pin lithium-ion đã xảy ra, theo ông, chúng ta cần làm gì để ngăn ngừa?

+ Đã có nhiều vụ cháy nổ nghiêm trọng xảy ra chỉ vì một viên pin nhỏ, bắt đầu từ một tia lửa nhưng nhanh chóng lan rộng khi gặp môi trường dễ cháy.

Để hạn chế nguy cơ này, ngoài việc sử dụng và bảo quản pin đúng cách, chúng ta cũng cần có các biện pháp giám sát chặt chẽ hơn đối với những sản phẩm sử dụng pin lithium-ion, đặc biệt là các thiết bị có dung lượng pin lớn như vali điện, xe điện hay thiết bị công nghiệp.

Hiện nay, nhiều hãng hàng không đã có quy định nghiêm ngặt về vận chuyển pin lithium-ion, yêu cầu tháo rời pin khỏi vali điện và mang theo trong hành lý xách tay. Điều này giúp giảm thiểu rủi ro cháy nổ trong khoang hành lý ký gửi, nơi khó kiểm soát và xử lý kịp thời khi có sự cố.

Ngoài ra, việc nâng cao nhận thức của người dùng cũng rất quan trọng. Khi hiểu rõ nguy cơ và tuân thủ các nguyên tắc an toàn, chúng ta có thể bảo vệ bản thân, thiết bị và môi trường xung quanh khỏi những tai nạn đáng tiếc liên quan đến pin lithium-ion.

THẢO HIỀN