Chuyển đổi ngành nghề cho cư dân ven biển - Gỡ khó hiện tại, khơi mở tương lai - Bài 2: Gian nan tìm sinh kế mới

Loay hoay... thí điểm

Năm 2013, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) tham mưu UBND tỉnh xây dựng Ðề án “Chuyển đổi nghề khai thác hải sản ven bờ cho ngư dân tỉnh Cà Mau đến năm 2020” và trình UBND tỉnh xem xét phê duyệt, tuy nhiên, do nguồn ngân sách tỉnh đang gặp khó khăn nên UBND tỉnh chưa thống nhất phê duyệt đề án này.

Ðến năm 2017, UBND tỉnh thống nhất chủ trương cho Sở NN&PTNT thực hiện kế hoạch thí điểm mô hình chuyển đổi nghề khai thác thủy sản ven bờ cho ngư dân tỉnh Cà Mau với 10 hộ dân/3 mô hình tại 5 xã, thuộc các huyện: Phú Tân, Trần Văn Thời, U Minh.

Ngoài ra, từ năm 2013 đến nay, Sở NN&PTNT (nay là Sở Nông nghiệp và Tài nguyên) phối hợp với các đơn vị có liên quan, chính quyền địa phương triển khai thực hiện 8 mô hình tổ chức sản xuất gắn với quản lý cộng đồng để bảo vệ nguồn lợi và tạo sinh kế bền vững cho cộng đồng ngư dân.

Tuy nhiên, trong thực tế, các mô hình thí điểm chuyển nghề rất ít so với số lượng tàu cá có nghề mang tính chất sát hại nguồn lợi hoạt động khai thác vùng ven bờ, vùng lộng nên thời gian qua mặc dù ngành nông nghiệp cùng với chính quyền địa phương đã nỗ lực sắp xếp, định hướng và đưa ra nhiều giải pháp quản lý nhóm tàu này nhưng chưa mang lại hiệu quả như mong muốn. Ðây là nguyên nhân dẫn đến nguồn lợi thủy sản tại các vùng biển ven bờ, vùng lộng của tỉnh Cà Mau ngày càng suy giảm.

Năm 2023, UBND tỉnh chỉ đạo Sở NN&PTNT xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện đề án chuyển đổi một số nghề khai thác hải sản ảnh hưởng đến nguồn lợi và môi trường sinh thái. Trong đó, trọng tâm là hướng đến phục hồi và cân bằng nguồn lợi thủy sản trong tự nhiên, góp phần nâng cao năng suất, hiệu quả sản xuất và phát triển sinh kế cho cộng đồng ngư dân ven biển. Thế nhưng, đến nay vẫn chưa có mô hình nào được triển khai trong dân. Thay vì chờ đợi, đã có không ít hộ dân tự mình chuyển đổi nghề, tạo sinh kế cho gia đình.

Lột từng quả chuối cho bầy chồn hương ăn, ông Huỳnh Việt Hùng, ngư dân ấp Kinh Hòn Bắc, xã Khánh Bình Tây, huyện Trần Văn Thời, trầm giọng: “Chưa bao giờ nghề biển lại bạc như những năm gần đây, trước có thất cũng đủ chi phí, giờ lỗ luôn. Càng bám càng nghèo. Với nguồn vốn tích góp được bao năm, cùng với vốn hỗ trợ của Ngân hàng Chính sách xã hội, tôi phát triển mô hình nuôi chồn hương”.

ông Huỳnh Việt Hùng cho rằng “càng bám biển càng nghèo” nên quyết tâm chuyển hướng phát triển kinh tế bằng cách nuôi chồn hương.

Không chỉ hộ ông Hùng, trên địa bàn ấp Kinh Hòn Bắc đã có nhiều hộ triển khai mô hình này. Chị Huỳnh Kiều Loan chia sẻ: “Thấy mọi người nuôi nên tôi cũng bắt chước nuôi theo, tìm một cái nghề để mưu sinh, chớ bám trụ với biển không khá lên nổi”.

Thách thức bủa vây

Cách đây chưa lâu, khi trò chuyện với lão ngư phủ Ngô Văn Năm, hơn 70 tuổi, người cả đời sống với nghề biển ở cửa biển Rạch Gốc (thị trấn Rạch Gốc, huyện Ngọc Hiển), ông đã chia sẻ với chúng tôi nỗi lòng trăn trở: “Nghề biển không còn như trước. Biển cả cũng không còn như trước. Người dân ven biển đang trong thế càng thúc bách mưu sinh thì càng tìm đủ mọi cách để khai thác theo kiểu tận thu, tận diệt, mà càng như thế thì nguồn lợi càng kiệt quệ. Ðó là chưa kể sóng gió, mưa bão bây giờ khó ai đoán biết được nữa”.

Nguồn lợi thủy hải sản cạn kiệt, đánh thẳng vào hũ gạo, túi tiền, cuộc sống hằng ngày của người dân. Cuộc mưu sinh trước đây dễ dàng, nay thành ra là cả vấn đề sống còn với những người bám biển. Mà dễ thấy nhất chính là những cư dân dựa vào nghề đánh bắt ven biển.

“Ấp này có 450 hộ, thì có hơn 200 hộ làm nghề biển, chủ yếu là đánh bắt ven bờ. Thú thật, cuộc sống của bà con đi biển càng ngày càng khó, đủ ăn là tốt lắm rồi, nói gì đến chuyện làm khá, làm giàu”, ông Bông Văn Liêm, Trưởng ấp Cái Cám, xã Tân Hải, huyện Phú Tân, lo lắng.

Trên địa bàn ấp Cái Cám có mô hình làm nghề câu kiều – đây được xem là mô hình chuyển đổi nghề mang lại hiệu quả nhất hiện nay.

Vì đâu nên nỗi? Theo ông Châu Công Bằng, Phó giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Cà Mau, hiện trạng ngành khai thác thủy sản của tỉnh đối diện với nhiều thách thức, khó khăn, đó cũng là nguyên nhân sâu xa dẫn đến đời sống cư dân làm nghề biển ngày càng rơi vào vòng luẩn quẩn, bế tắc.

Ông Bằng chỉ ra hàng loạt vấn đề nổi cộm của ngành khai thác thủy sản của địa phương. Chủ quan có, khách quan có, nhưng nhìn đâu cũng thấy khó.

Ðó là số lượng tàu thuyền nhỏ, khai thác ven bờ vẫn còn nhiều. Hoạt động khai thác trái phép sử dụng các nghề cấm, nghề khai thác hủy diệt, nghề lưới kéo, nghề lồng xếp, nghề đăng, đáy, te, xiệp vẫn diễn ra hằng ngày.

Bộ phận người lao động làm nghề khai thác thủy sản còn thiếu, ngư dân chưa được đào tạo nghề khai thác thủy sản và chưa nắm được các quy định của Luật Thủy sản và các quy định khác có liên quan. Hiệu quả đánh bắt của mỗi chuyến biển thấp, ngày càng giảm, dẫn đến thu nhập của ngư dân giảm. Mô hình sản xuất manh mún chưa đáp ứng được yêu cầu trong thực tế hiện nay. Ngư cụ ngư dân sử dụng trong khai thác thủy sản thì lạc hậu, kém hiệu quả. Công tác bảo quản sản phẩm sau khai thác còn thô sơ, dẫn đến sản phẩm khai thác có chất lượng thấp.

Nguồn lực đầu tư cho ngành thủy sản còn hạn chế, chưa đáp ứng nhiệm vụ phát triển, cơ sở hạ tầng và dịch vụ hậu cần nghề cá yếu kém không đáp ứng được nhu cầu phát triển của đội tàu khai thác. Tàu cá vi phạm các quy định về IUU vẫn thường xuyên xảy ra (vi phạm vùng biển nước ngoài để khai thác hải sản bất hợp pháp, tàu cá sử dụng xung điện, thuốc nổ, ngư cụ cấm để khai thác hải sản vẫn thường xuyên xảy ra). Các mô hình chuyển đổi nghề khai thác thủy sản chưa đi vào cuộc sống của người dân, quá trình thực hiện không thống nhất trong thời gian qua.

“Thôi thì tới đâu hay tới đó vậy”, những tiếng thở dài của ngư dân chúng tôi gặp cũng chính là hoàn cảnh thắt ngặt của hàng chục ngàn bà con sinh sống bằng nghề biển ở Cà Mau hiện tại. Khi biển cả không còn là chỗ nương tựa của người dân, những xáo trộn và đổi thay lớn hằn lên những ánh mắt hoang mang mong tìm được một phương hướng, một con đường sáng cho cuộc sống phía trước./.

Kim Cương - Hải Nguyên

Bài cuối: Không thể chậm trễ hơn