Chương trình 1719 giai đoạn 2: Để không còn những cuộc di cư tự do đầy bất ổn

Có một dòng chảy âm thầm

Phía sau những dãy núi trùng điệp ôm lấy thung lũng xanh mướt, những dòng sông uốn lượn như dải lụa vắt qua bản làng, có một dòng chảy âm thầm trong cuộc sống của đồng bào DTTS: những chuyến di cư tự do mang theo bao trăn trở và cả niềm ước vọng.

Một trong những nguyên nhân di cư là áp lực kinh tế. Đất canh tác ở nhiều vùng núi cao bị thoái hóa, cằn cỗi do canh tác lâu năm theo tập quán sản xuất lạc hậu, phụ thuộc nhiều vào tự nhiên. Sinh kế bị thu hẹp.

Và rồi loạt câu chuyện nghe kể về vườn tiêu, cà phê bạt ngàn, những khu công nghiệp với công việc ổn định, mức lương hấp dẫn... đã nhen lên niềm hy vọng lớn về cơ hội đổi đời cho không ít hộ gia đình đang chật vật mưu sinh. Chỉ một lời mời gọi từ bạn bè, người thân ở vùng đất mới, họ sẵn sàng gói ghém hành trang lên đường mưu cầu một cuộc sống no đủ hơn, tốt đẹp hơn.

Tuy nhiên, hành trình đến miền đất mới không phải lúc nào cũng “trải đầy hoa hồng”.

Di cư theo phong trào, theo lời rủ rê mà không tìm hiểu kỹ về điều kiện tự nhiên - xã hội hay quy định pháp lý, bà con rất dễ bị lợi dụng, lừa gạt (chẳng hạn trong việc mua bán đất đai) rồi rơi vào cảnh trắng tay ở vùng đất lạ.

Rồi rào cản ngôn ngữ, văn hóa khiến bà con khó hòa nhập cộng đồng, dẫn tới bị lạc lõng, cô lập.

Mặt khác, di cư tự do kéo theo việc hình thành các điểm dân cư tự phát, không theo quy hoạch, gây khó khăn cho công tác quản lý của chính quyền địa phương, từ việc cấp giấy tờ tùy thân, đến việc đảm bảo các dịch vụ xã hội cơ bản như y tế, giáo dục... Chưa kể nguy cơ tiềm ẩn mất an ninh trật tự như tranh chấp giữa di dân với người bản địa...

Chương trình 1719 giai đoạn I có 2 dự án lớn giúp bà con vùng đồng bào DTTS và miền núi sớm “an cư” để “lạc nghiệp”. Ảnh: Thạch Thảo

Để bà con có tương lai bền vững hơn

Rất nhiều chính sách, giải pháp đã và đang được Đảng, Nhà nước triển khai nhằm hạn chế tình trạng đồng bào DTTS di cư tự do.

Điển hình như Chương trình mục tiêu quốc gia Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn I (gọi tắt là Chương trình 1719) với sự vào cuộc, phối hợp đồng bộ của các cấp, ngành, địa phương từ năm 2021-2025.

Trong đó có 2 dự án lớn nhằm giúp bà con vùng đồng bào DTTS và miền núi sớm “an cư” để “lạc nghiệp”, đó là Dự án 1 - Giải quyết tình trạng thiếu đất ở, nhà ở, đất sản xuất, nước sinh hoạt; Dự án 2 - Quy hoạch, sắp xếp, bố trí, ổn định dân cư ở những nơi cần thiết.

Theo số liệu của Bộ Dân tộc và Tôn giáo, tới nay, Dự án 1 đã hỗ trợ đất ở cho 10.549 hộ, hỗ trợ nhà ở cho 42.567 hộ, hỗ trợ trực tiếp đất sản xuất cho 13.387 hộ, hỗ trợ chuyển đổi nghề cho 54.899 hộ; hỗ trợ nước sinh hoạt phân tán cho 479.358 hộ; đầu tư xây dựng 809 công trình nước sinh hoạt tập trung.

Ngân hàng Chính sách xã hội đã thực hiện cho vay hỗ trợ đất ở với dư nợ 30,912 tỷ đồng; cho vay hỗ trợ nhà ở với dư nợ 809,891 tỷ đồng; cho vay hỗ trợ đất sản xuất với dư nợ 60,884 tỷ đồng (901 hộ vay vốn); cho vay hỗ trợ chuyển đổi nghề với dư nợ 895,906 tỷ đồng (18.145 lượt người được vay vốn).

Tới nay, Dự án 1 đã góp phần giúp hàng chục nghìn hộ đồng bào DTTS nghèo, cận nghèo được hỗ trợ tạo việc làm, chuyển đổi nghề phù hợp với nhu cầu, điều kiện trên địa bàn sinh sống, ổn định đời sống, vươn lên thoát nghèo.

Còn Dự án 2 đã sắp xếp, bố trí, ổn định dân cư cho 25.056 hộ, trong đó có 5.711 hộ được bố trí theo hình thức tập trung, 13.096 hộ được bố trí trong các dự án sắp xếp, ổn định dân cư tại chỗ, 5.111 hộ được bố trí, sắp xếp ổn định dân cư vùng đặc biệt khó khăn và khu vực cần thiết khác...

“Qua gần 4 năm triển khai, Dự án 2 đã hạn chế tới mức thấp nhất các thiệt hại do du canh du cư, di cư tự do, góp phần giảm nghèo cho đồng bào DTTS, củng cố an ninh, quốc phòng vùng đồng bào DTTS và miền núi”, đại diện Ban Chỉ đạo Trung ương các chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021-2025 nhận định.

Sẽ giải quyết căn bản tình trạng di cư không theo kế hoạch

Dù đã có rất nhiều nỗ lực, song do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan, nhóm mục tiêu về công tác định canh, định cư, giải quyết cơ bản tình trạng thiếu đất ở, đất sản xuất cho đồng bào của Chương trình 1719 giai đoạn I vẫn chưa đạt mục tiêu kế hoạch đề ra.

Bố trí ổn định dân cư ở những nơi cần thiết tiếp tục được xác định là một trong những nội dung chính của Chương trình 1719 giai đoạn 2 (từ năm 2026-2030). Mục tiêu hướng tới là đến năm 2030 sẽ giải quyết căn bản tình trạng di cư không theo kế hoạch trong đồng bào DTTS; quy hoạch sắp xếp, di dời, bố trí 100% hộ DTTS đang cư trú phân tán, rải rác trong rừng đặc dụng, các khu vực xa xôi, hẻo lánh, nơi có nguy cơ xảy ra lũ ống, lũ quét, sạt lở...

Để có thể sớm hiện thực hóa mục tiêu nêu trên, thời gian tới rất cần có sự quyết tâm cao, cách làm mới, với sự chung tay của cả hệ thống chính trị từ Trung ương tới địa phương.

Quan trọng nhất vẫn là nâng cao chất lượng cuộc sống cho đồng bào DTTS tại nơi họ sinh ra và lớn lên, thông qua các hoạt động hỗ trợ vốn, khoa học kỹ thuật để bà con phát triển sản xuất, chuyển đổi cơ cấu cây trồng vật nuôi phù hợp với điều kiện thực tiễn; đầu tư vào cơ sở hạ tầng như đường sá, điện, nước sạch...; nâng cao chất lượng giáo dục, y tế...

Cùng với đó, công tác tuyên truyền, vận động cũng cần được triển khai linh hoạt, sáng tạo hơn. Bên cạnh việc thường xuyên cập nhật chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội để bà con yên tâm bám trụ thì cũng cần cung cấp thông tin đầy đủ,chính xác về những khó khăn, rủi ro khi di cư tự do.

Đối với những trường hợp đã di cư, chính quyền địa phương cần có giải pháp kịp thời hỗ trợ họ ổn định cuộc sống, hòa nhập cộng đồng và tuân thủ pháp luật.

Bình Minh