Chủ nghĩa trọng thương và một trật tự thế giới mới

Cảng Vancouver ở British Columbia, Canada. Ảnh: THX/TTXVN

Những giả định lâu đời mà người Canada từng coi là không thể nghi ngờ giờ đây đang bị phá vỡ. Từ thương mại tự do với Mỹ cho đến các liên minh sau Thế chiến thứ hai và ảnh hưởng của Liên hợp quốc, không còn điều gì có thể được coi là hiển nhiên nữa.

Các hiệp ước địa chính trị đang thay đổi nhanh hơn trong một cuộc chơi đầy rủi ro và mô hình kinh tế toàn cầu chưa thể ổn định trở lại. Các giả định của Canada về thương mại quốc tế - bắt nguồn từ 200 năm trong các nguyên tắc thị trường tự do của Adam Smith và David Ricardo - hiện đang phải nhường chỗ cho kỷ nguyên của sự can thiệp từ nhà nước, chính sách công nghiệp và chủ nghĩa bảo hộ gia tăng. Theo nhiều cách, thế giới đang quay trở lại thời đại của chủ nghĩa trọng thương hồi thế kỷ 17.

Hãy xem xét các chiến lược được các quốc gia hàng đầu của kỷ nguyên thương mại sử dụng. Từ thế kỷ XVI đến XVIII, các cường quốc châu Âu như Anh, Pháp, Tây Ban Nha và Hà Lan coi cạnh tranh doanh nghiệp là một công cụ thiết yếu của chính sách quốc gia. Các chính phủ tích cực hỗ trợ và chỉ đạo các công ty thương mại lớn của họ - đáng chú ý nhất là Công ty Đông Ấn Anh và Công ty Đông Ấn Hà Lan - cấp cho họ các quyền độc quyền, sự bảo vệ về quân sự và hậu thuẫn chính trị để bảo đảm các tuyến đường thương mại, kiểm soát các nguồn tài nguyên quan trọng và mở rộng ảnh hưởng ở nước ngoài. Vào cuối thế kỷ XIX và đầu XX, các công ty dầu mỏ của Mỹ (như Standard Oil Co.) và các công ty đa quốc gia châu Âu (như Anglo-Persian Oil Company, hiện là BP) đã hành động thay mặt cho quốc gia của họ để bảo vệ trữ lượng dầu mỏ toàn cầu, trong cái gọi là "Cuộc tranh giành lớn".

Điều tương tự đang xảy ra. Kể từ khi gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) năm 2001, Trung Quốc đã theo đuổi tăng trưởng mạnh mẽ bằng cách đảm bảo chỗ đứng tại các quốc gia đang phát triển thông qua các dự án trị giá hàng tỷ USD, đồng thời thúc đẩy khả năng tự cung tự cấp trong các ngành công nghiệp quan trọng như tấm pin Mặt trời, pin, xe điện, chất bán dẫn và trí tuệ nhân tạo...

Các công ty như Huawei (viễn thông), BYD (xe điện), SMIC (chất bán dẫn), CATL (pin) và LONGi Green Energy (tấm pin Mặt trời) đóng vai trò là công cụ chính của chiến lược kinh tế và địa chính trị của Trung Quốc, nhận được sự hỗ trợ của nhà nước để mở rộng trên toàn cầu và đảm bảo chuỗi cung ứng quan trọng cùng vị thế dẫn đầu về công nghệ trong các ngành công nghiệp mới nổi.

Sự phát triển kinh tế của Trung Quốc trong thập kỷ qua diễn ra cực kỳ nhanh chóng: nước này đã ký kết biên bản ghi nhớ và các thỏa thuận cho vay với hơn 149 quốc gia trên toàn thế giới, đầu tư hơn 1.000 tỷ USD vào các dự án thuộc Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI).

Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu tại cuộc họp báo ở Nhà Trắng, Washington, DC, Mỹ. Ảnh: Kyodo/TTXVN

Không có gì ngạc nhiên khi chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump đang quảng bá MAGA (Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại). Sau một tháng trở lại vị trí người đứng đầu Nhà Trắng, ông Trump liên tục đưa ra các tuyên bố gây sốc, từ thuế quan cho tới việc bày tỏ mong muốn tiếp quản Greenland, Canada và Kênh đào Panama.

Sự tái xuất hiện của tư duy trọng thương có ý nghĩa sâu sắc đối với quá trình tìm kiếm bản sắc và sự liên quan của Canada. Về mặt kinh tế, cuộc cạnh tranh về sự giàu có toàn cầu đang được định hình bởi các quốc gia tận dụng các tập đoàn lớn nhất của họ như công cụ gây ảnh hưởng địa kinh tế, thay vì chỉ do các công ty đa quốc gia cạnh tranh vì lợi nhuận. Nói cách khác, sự cạnh tranh trong kinh doanh hiện nay là cuộc đua giữa các quốc gia hơn là cuộc đấu tranh thuần túy của các công ty để giành thị phần.

Có một điều rõ ràng là các cường quốc lớn trên thế giới đang tích cực đưa ra yêu sách. Họ không chỉ làm điều đó thông qua việc thể hiện sức mạnh quân sự mà còn thông qua các khoản đầu tư chiến lược, sức mạnh kinh tế và mối đe dọa của chiến tranh kinh tế toàn diện.

Các ngành công nghiệp mạnh nhất của Canada là tài sản chiến lược quan trọng nhất của nước này trong việc bảo vệ chủ quyền trong một thế giới, nơi mà việc cắm cờ - về mặt kinh tế và quân sự - đang trở lại thịnh hành. Điều này đòi hỏi một nỗ lực có chủ đích để bồi dưỡng và trao quyền cho các doanh nghiệp Canada có khả năng xuất khẩu rộng rãi và cạnh tranh trên trường quốc tế. Các quốc gia có liên quan trong tương lai sẽ là những quốc gia tận dụng các ngành công nghiệp của mình như công cụ của nghệ thuật chính trị, đặc biệt là những ngành được đánh giá cao hiện nay như năng lượng và khoáng sản quan trọng.

Hà Linh (P/v TTXVN tại Ottawa)