Chủ động trước những bất thường của thời tiết cực đoan

Những hiện tượng thời tiết cực đoan đang có xu hướng tăng cả về cường độ lẫn tần suất, dưới tác động rõ nét của biến đổi khí hậu toàn cầu. Tại Việt Nam, thiên tai không chỉ xuất hiện dày hơn mà còn diễn ra bất thường, khó đoán và ngày càng vượt khỏi các quy luật truyền thống.

Ảnh minh họa.

Không còn giới hạn trong mùa mưa, các trận mưa lớn xuất hiện cả vào mùa khô. Bão có thể đạt cường độ cao hơn bình thường, đi kèm theo đó là những tổ hợp nguy hiểm như mưa lớn kết hợp lũ quét, sạt lở đất – đặc biệt phổ biến ở khu vực miền núi phía Bắc.

Từ đầu năm 2025 đến nay, các hình thái thời tiết cực đoan đã gây thiệt hại nặng nề: 29 người chết và mất tích, gần 2.400 ngôi nhà bị hư hại hoặc tốc mái, trong đó 67 căn sụp đổ hoàn toàn. Tình trạng mưa lớn kéo dài gây ra sạt lở nghiêm trọng tại Yên Bái, Bắc Kạn và nhiều tỉnh miền núi. Hà Tĩnh cũng ghi nhận một đợt mưa lịch sử khiến nhiều địa phương bị cô lập vì ngập sâu, lũ quét và sạt lở.

Mùa mưa bão hiện đã bắt đầu, kéo theo nguy cơ cao xảy ra các sự cố như lũ lụt, sạt lở đất, lốc xoáy và lũ quét trên diện rộng. Trong bối cảnh nhiều tỉnh thành đang thực hiện sắp xếp lại bộ máy hành chính theo hướng tinh gọn, việc đảm bảo phòng chống thiên tai hiệu quả, kịp thời càng trở nên quan trọng nhằm bảo vệ tính mạng và tài sản cho người dân.

Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Công điện số 76/CĐ-TTg ngày 28/5, yêu cầu các bộ, ngành, địa phương tăng cường kiểm tra, đôn đốc và triển khai hiệu quả các phương án phòng chống thiên tai, cứu hộ cứu nạn. Tinh thần “không để bị động, bất ngờ” được nhấn mạnh, nhằm ứng phó chủ động với mọi tình huống, nhất là trong giai đoạn chuyển giao tổ chức cấp huyện, xã sẽ kết thúc vào đầu tháng 7 tới.

Các địa phương cần sớm rà soát lại kế hoạch phòng chống thiên tai, xây dựng lại mô hình tổ chức lực lượng ứng phó ở cấp tỉnh và cơ sở sao cho phù hợp với điều kiện mới. Ngoài việc hoàn thiện kịch bản ứng phó cho từng loại hình thiên tai cụ thể, cần ưu tiên xử lý dứt điểm các điểm xung yếu đã được xác định từ các đợt thiên tai trước – trong đó có bài học từ cơn bão Yagi năm 2024.

Bộ Công Thương được giao nhiệm vụ bảo đảm an toàn vận hành cho hệ thống điện, đặc biệt là các công trình thủy điện. Bên cạnh đó, cần xử lý kịp thời các rủi ro tiềm ẩn trong hệ thống truyền tải và điều phối nguồn nước hiệu quả, nhất là trong bối cảnh mùa nắng nóng đang bước vào cao điểm.

Một trong những yếu tố quyết định hiệu quả của công tác phòng chống thiên tai chính là khả năng dự báo. Ngành khí tượng – thủy văn đang đóng vai trò trung tâm trong việc xây dựng các hệ thống cảnh báo sớm, cung cấp thông tin kịp thời cho người dân và chính quyền sở tại để có phương án ứng phó phù hợp.

Không chỉ dừng lại ở mô hình truyền thống, công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI) đang được đẩy mạnh áp dụng trong dự báo cực ngắn. Nhờ đó, có thể đưa ra các cảnh báo mưa lớn, sạt lở đất hay lũ quét ở cấp xã trong thời gian từ 1 đến 6 giờ trước khi thiên tai xảy ra – mức thời gian “vàng” giúp giảm thiểu thương vong và tổn thất tài sản.

Về lâu dài, ngành khí tượng và các bộ ngành liên quan cần tiếp tục phát triển hệ thống giám sát thiên tai theo thời gian thực. Việc tích hợp cảm biến thực địa, mô hình tính toán và hệ thống truyền dữ liệu trực tuyến sẽ giúp nâng cao năng lực dự báo và điều hành hồ chứa – yếu tố then chốt trong quản lý tài nguyên nước và phòng ngừa thiên tai khẩn cấp.

Hiện một số lưu vực lớn như sông Hồng, sông Đà, sông Mã đã bắt đầu triển khai thử nghiệm các hệ thống này, mang lại những kết quả ban đầu tích cực và mở ra hướng đi mới trong công tác phòng ngừa, giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra.

BN