'Chống ô nhiễm nhựa' đừng đổ lỗi cho nhựa

Liên Hợp Quốc lựa chọn chủ đề ngày Môi trường Thế giới 5/6 năm 2025 là “Chống ô nhiễm nhựa” (Beat Plastic Pollution) như một lời nhắc nhở khẩn thiết về vấn nạn rác thải nhựa đang ngày càng đe dọa nghiêm trọng tới môi trường sống, hệ sinh thái và sức khỏe cộng đồng toàn cầu.

Thế giới đang sản xuất hơn 430 triệu tấn nhựa mỗi năm, trong đó phần lớn trở thành rác thải chỉ sau một lần sử dụng.

Riêng tại Việt Nam, ước tính 1,8 triệu tấn rác thải nhựa phát sinh mỗi năm, nhưng chỉ khoảng 27% được tái chế, còn lại bị chôn lấp hoặc đốt bỏ, gây ô nhiễm đất, không khí và nguồn nước.

Nhựa không xấu chỉ có cách ta sử dụng mới là vấn đề

PGS.TS Vũ Thanh Ca, nguyên giảng viên cao cấp Đại học Tài nguyên và Môi trường chia sẻ: “Rác thải nhựa bắt nguồn từ việc lạm dụng các sản phẩm nhựa, đặc biệt là bao bì. Chúng ta đang sử dụng quá mức, nhiều khi chỉ vì hình thức, chứ không thực sự cần thiết”.

Theo ông, trong một số lĩnh vực như y tế (ống tiêm, kim tiêm, dụng cụ truyền dịch...) hay thực phẩm ăn liền, nhựa đóng vai trò quan trọng giúp đảm bảo vệ sinh, hạn chế lây nhiễm, kéo dài tuổi thọ sản phẩm.

Chuyên gia môi trường dẫn chứng một số nghiên cứu tại Anh và Thụy Điển còn cho thấy, nếu tính cả vòng đời sản phẩm, túi nilon dùng một lần có thể còn ít gây hại môi trường hơn túi vải bông nếu túi vải không được tái sử dụng đủ số lần cần thiết.

Nhựa dùng một lần mang đến sự tiện lợi nhưng hủy hoại tương lai

"Rõ ràng việc loại bỏ toàn bộ sản phẩm nhựa dùng một lần và các bao bì, thực sự là bất khả thi. Tuy nhiên, vấn đề rất lớn hiện nay mà chúng ta đang phải đối mặt đó là người bán hàng/ nhà sản xuất đang lạm dụng sản phẩm nhựa và chúng ta sử dụng quá nhiều bao bì nhựa trong đóng gói và vận chuyển, tức là rất nhiều lớp và quá an toàn", ông phân tích.

Cái gốc của ô nhiễm nhựa lại nằm ở cách con người ứng xử với nhựa như sử dụng quá nhiều, không đúng lúc, không đúng mục đích, không phân loại phục vụ cho tái chế.

Rất nhiều doanh nghiệp mong muốn cải thiện vẻ bề ngoài của sản phẩm bằng việc bọc thêm những lớp túi nilon nhiều màu sắc, kiểu dáng cách điệu... tạo nên cảm giác sạch sẽ và xa hoa. Và thế là giá mặt hàng tăng lên.

Nhiều nghiên cứu chỉ ra, nhựa mất hàng trăm năm, thậm chí cả ngàn năm để phân hủy và khi phân hủy chúng sẽ giải phóng các phụ gia độc hại ra môi trường, gây độc cho con người và các sinh vật. Khi các chất gây độc ngấm vào đất, vào nước, có khả năng làm chết rất nhiều sinh vật và đồng thời làm giảm quá trình phát triển của các sinh vật và thậm chí thay đổi giới tính của loài.

Giảm nhựa bắt đầu từ việc phân biệt “cần” và “không cần”

Theo Báo cáo Thương mại điện tử Việt Nam năm 2023 của Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, năm 2022 số lượng người tiêu dùng mua sắm trực tuyến là 57 triệu và năm 2023 sẽ tăng lên khoảng 59 - 62 triệu, giá trị mua sắm trực tuyến của một người tiêu dùng của hai năm này tương ứng là 288 và 300 - 320 USD. Nhóm hàng thời trang và mỹ phẩm được mua nhiều nhất, tiếp đó là nhóm hàng đồ dùng gia đình.

PGS.TS Vũ Thanh Ca cho rằng, cần có quy chuẩn về bao bì nhựa để doanh nghiệp không lạm dụng. Người tiêu dùng cũng phải tự hỏi mình: cái gì thật sự cần thiết?

Hãy thử nhìn vào thực tế: bao nhiêu lần bạn nhận được dao, thìa, đũa nhựa khi đặt đồ ăn online mà không dùng đến? Bao nhiêu lần bạn mua một sản phẩm nhỏ xíu nhưng được đóng gói trong 3 lớp nhựa cứng, túi nilon và keo dán?

Giải pháp không phải là cấm tuyệt đối, mà là giảm thiểu có chọn lọc. "Cần phải có quy trình kinh doanh xanh. Các sàn thương mại, nhà cung cấp sản phẩm phải xác định rõ trước khi đóng gói chuyển đi là khách đặt hàng này có yêu cầu ống hút, dao, thìa, đĩa không?", ông nói.

Việc phát miễn phí túi nilon dùng một lần tại chợ, cửa hàng, siêu thị đã và đang ném vào thùng rác nhiều hơn loại túi mỏng manh nhưng khó phân hủy này. Nếu việc này buộc trả phí có lẽ khách hàng sẽ ý thức hơn việc mình sẽ trả tiền hay chuẩn bị sẵn túi dùng nhiều lần?

Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và Nghị định số 08/2022/NĐ-CP chính thức yêu cầu thực hiện cơ chế trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR). Theo đó, doanh nghiệp phải có trách nhiệm quản lý bao bì sản phẩm sau khi nó trở thành rác thải, bao gồm: thu gom, phân loại, tái chế hoặc xử lý.

Chính sách này tạo áp lực nhưng cũng là động lực để doanh nghiệp tái thiết kế bao bì theo hướng tối giản, thân thiện hơn; Đầu tư vào chuỗi cung ứng và vật liệu bền vững; Thay đổi chiến lược kinh doanh, tiếp thị theo hướng xanh hóa.

"Để giảm ô nhiễm nhựa, không ai có thể đứng ngoài cuộc" như lời của ông Lê Công Thành, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường tại lễ phát động Tháng hành động vì môi trường năm 2025.

Nếu không hành động từ hôm nay thì mỗi chúng ta đều trở thành ‘thủ phạm’ của tương lai. Vì vậy, chuyên gia Vũ Thanh Ca đề xuất, Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp lý chặt chẽ hơn, dễ thực thi; Ban hành quy chuẩn bao bì nhựa để các doanh nghiệp không lạm dụng bao bì.; Tuyên truyền và vinh danh các doanh nghiệp tiên phong trong giảm nhựa.

Khuyến khích các doanh nghiệp chủ động đổi mới và đầu tư chuyển đổi xanh. Người tiêu dùng cần ý thức rõ hành vi và phát huy "quyền năng" mua sắm của mình là "cần" hay "không cần" sẽ quyết định lượng nhựa ra môi trường.

Anh Thu/VOV2