Cho vay đặc biệt lãi suất 0%: Phải có cơ chế kiểm soát chặt chẽ, công khai

Chính sách cần thiết trong bối cảnh đặc biệt

Phần lớn đại biểu đồng thuận với mục tiêu của chính sách là kịp thời hỗ trợ ổn định hệ thống tài chính - ngân hàng. Song cũng không ít ý kiến băn khoăn xoay quanh rủi ro lạm dụng chính sách, thiếu cơ chế kiểm soát và nguy cơ tạo tiền lệ tài khóa bất lợi.

Theo đại biểu Trần Thị Thu Đông (đoàn Bạc Liêu), việc NHNN được trao quyền quyết định cho vay đặc biệt không tài sản bảo đảm, với lãi suất 0%, là một cơ chế phản ứng nhanh trong tình huống rủi ro hệ thống hoặc khủng hoảng thanh khoản. Điều này có thể giúp các TCTD vượt qua khó khăn tài chính tạm thời, hạn chế lây lan rủi ro, đặc biệt trong giai đoạn kinh tế biến động mạnh.

Đại biểu Trần Thị Thu Đông (đoàn Bạc Liêu)

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) ủng hộ đề xuất tại dự thảo về phân quyền cho Thống đốc NHNN thay vì để Thủ tướng Chính phủ quyết định như trước đây. Theo đại biểu, việc trao quyền cho NHNN sẽ tăng tính phân cấp, phân quyền, làm rõ trách nhiệm và chủ động trong việc điều hành. Với quy định này, NHNN có thể can thiệp kịp thời khi cần thiết, tránh nguy cơ đổ vỡ dây chuyền, đảm bảo an toàn cho hệ thống.

Cũng tán thành chính sách này, đại biểu Trần Anh Tuấn (TP.HCM) nhấn mạnh thêm rằng trong nhiều tình huống, NHNN có thể linh hoạt áp dụng các mức lãi suất hỗ trợ. Không chỉ duy nhất mức 0%, mà NHNN có thể mở rộng khung lãi suất ưu đãi dưới mức lãi suất chiết khấu hoặc tái cấp vốn hiện hành, dựa trên mức độ tín nhiệm của TCTD. Việc này sẽ giúp đa dạng hóa các công cụ can thiệp, phù hợp với mức độ rủi ro, sức khỏe tài chính và năng lực thanh khoản của từng TCTD.

Tuy nhiên, nhiều đại biểu cũng bày tỏ lo ngại chính sách lãi suất 0% nếu không được giới hạn rõ ràng và kiểm soát chặt chẽ thì dễ bị lạm dụng, tạo gánh nặng lớn cho ngân sách nhà nước và làm sai lệch môi trường cạnh tranh lành mạnh giữa các TCTD.

Đại biểu Nguyễn Hữu Thông (Bình Thuận) cho rằng quy định này có khả năng mâu thuẫn với nguyên tắc thị trường, gây ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn lực nhà nước nếu không có cơ chế kiểm soát. Do vậy, đại biểu đề nghị cần quy định cụ thể rằng: “Lãi suất 0% chỉ áp dụng cho TCTD thuộc diện kiểm soát đặc biệt, tái cơ cấu bắt buộc hoặc có ảnh hưởng hệ thống đến sự ổn định tài chính quốc gia”. Đồng thời, bổ sung cơ chế giám sát, công khai và đánh giá hiệu quả việc sử dụng nguồn vay đặc biệt này.

Đại biểu Trần Văn Tiến (đoàn Vĩnh Phúc)

Cụ thể hóa tiêu chí và trách nhiệm trong cho vay đặc biệt

Từ góc độ minh bạch và giám sát, đại biểu Trần Thị Thu Đông đề nghị bổ sung yêu cầu NHNN phải báo cáo định kỳ với Chính phủ, với Quốc hội về các khoản cho vay đặc biệt đã cấp, gồm: đối tượng, số tiền, thời hạn, kết quả… Và cần tiêu chí rõ ràng về đối tượng được hưởng cho vay đặc biệt để tránh bị lạm dụng cho việc cứu những tổ chức tín dụng yếu kém, không đủ điều kiện thị trường.

Đề cập đến một số vụ việc đã xảy ra, đại biểu Phạm Văn Hòa nêu rõ, có thời điểm, NHNN đã phải sử dụng nguồn ngân sách để cho vay “cứu” một số TCTD mà không có tài sản bảo đảm. Điều này cũng đặt ra khả năng có thể có các tổ chức tín dụng yếu kém hiện nay có thể “ỷ lại” chính sách, tiếp tục được hưởng nguồn vốn giá rẻ mà không có điều kiện ràng buộc cụ thể, đại biểu đặt vấn đề. Theo đại biểu nếu luật không quy định rõ điều kiện và giới hạn cho vay, sẽ dẫn đến tình trạng “ỷ lại” vào ngân sách nhà nước.

Bên cạnh yêu cầu về kiểm soát, một số đại biểu cũng nhấn mạnh việc cần thiết quy định cụ thể về loại tài sản bảo đảm trong trường hợp có yêu cầu, để tránh việc cho vay dựa trên các tài sản không có tính thanh khoản, dễ phát sinh tranh chấp.

Dự thảo được sửa đổi, bổ sung có quy định về tài sản bảo đảm của khoản vay đặc biệt từ NHNN theo quy định của Thống đốc NHNN. Đại biểu Trần Văn Tiến (Vĩnh Phúc) đề nghị NHNN cần ban hành văn bản hướng dẫn kèm theo dự thảo luật, quy định rõ loại tài sản nào đủ điều kiện làm tài sản bảo đảm cho khoản vay đặc biệt. Đồng thời, đại biểu cho rằng NHNN cần làm rõ về các trường hợp, tiêu chí được xem xét gia hạn cho vay đặc biệt để gửi đại biểu Quốc hội nghiên cứu và thảo luận.

Đại biểu Nguyễn Hữu Thông (đoàn Bình Thuận)

Đề nghị cho phép cưỡng chế trong thu hồi tài sản đảm bảo

Quy định về quyền thu giữ tài sản bảo đảm tại Điều 198A cũng nhận được nhiều ý kiến quan tâm.

Đại biểu Huỳnh Thị Phúc (Bà Rịa - Vũng Tàu) kiến nghị bổ sung quy định về cưỡng chế hành chính trong trường hợp bên bảo đảm cố tình chống đối, không hợp tác. "Hiện nay dự thảo mới dừng lại ở nghĩa vụ hỗ trợ an ninh, trật tự của chính quyền địa phương, chưa đủ căn cứ pháp lý để tổ chức thực hiện yêu cầu cưỡng chế hành chính trong những trường hợp chống đối có tổ chức. Việc bổ sung này nhằm rút ngắn thời gian xử lý, giảm chi phí và đảm bảo hiệu quả, hiệu lực thi hành quyền của các bên”, đại biểu nêu rõ.

Tuy nhiên, đại biểu Nguyễn Hữu Thông cho rằng phải cân nhắc quy định về thu giữ tài sản đảm bảo vì việc cho phép tổ chức tín dụng tự thu giữ tài sản bảo đảm mà không có quyết định của tòa án trong một số trường hợp có thể xâm phạm quyền sở hữu hợp pháp của công dân được quy định tại Điều 32 và Điều 53 của Hiến pháp cũng như nguyên tắc tôn trọng quyền tài sản trong Bộ luật Dân sự.

Hơn nữa, quy định tại dự thảo chưa làm rõ cơ chế bảo vệ quyền lợi của bên bảo đảm khi có khiếu nại hoặc tranh chấp phát sinh. Chưa quy định rõ khả năng tạm hoãn hoặc hủy việc thu giữ trong trường hợp có dấu hiệu sai phạm hoặc đang tranh chấp quyền sở hữu, đại biểu băn khoăn.

Hoàng Yến