Chính phủ Anh và thách thức cân bằng ngân sách

Trụ sở Ngân hàng Trung ương Anh tại thủ đô London. Ảnh: AFP/TTXVN

Ngày 26/3, Bộ trưởng Tài chính Anh Rachel Reeves đã công bố bản Tuyên bố mùa Xuân. Mặc dù bà Reeves không gọi đây là bản kế hoạch ngân sách, nhưng với nội dung đề cập tới một gói chi tiêu trị giá 14 tỷ bảng (hơn 18 tỷ USD), đây thực sự là một phiên bản khác của kế hoạch ngân sách.

Trong những tuần trước đó, đã có nhiều đồn đoán về mức độ nghiêm trọng của mớ hỗn độn tài khóa mà vị Bộ trưởng Tài chính Anh Reeves đang phải đối mặt. Các khoản cắt giảm phúc lợi hàng tỷ bảng Anh (GBP) đã được Bộ Tài chính công bố, nhưng sau khi vấp phải tranh cãi với Văn phòng Trách nhiệm Ngân sách (OBR), cơ quan giám sát tài chính công, về số tiền tiết kiệm được, khoản cắt giảm này nhanh chóng được mở rộng. Khi các thông báo cuối cùng được đưa ra, tình hình tài chính công của Anh có vẻ vẫn bấp bênh như cũ.

Nước Anh, giống như hầu hết các nước láng giềng châu Âu khác, đang mắc kẹt trong một thế “gọng kìm tài chính” khó chịu. Một bên là yếu tố địa chính trị: nhu cầu tăng chi tiêu quốc phòng ngày càng lớn. Chính phủ Anh cho đến nay đã trang trải khoản chi phí này bằng cách gần như chấm dứt các nỗ lực viện trợ nước ngoài độc lập.

Đi kèm với nỗi lo về an ninh là nguy cơ hiện hữu về thuế quan và chiến tranh thương mại có thể gây ra sự hỗn loạn kinh tế. Bà Reeves nhấn mạnh rằng Anh đã bị ảnh hưởng bởi “sự bất ổn gia tăng”. Và bên kia là dân số đang già đi và ốm yếu hơn, làm nền tảng cho dự luật lương hưu, chăm sóc sức khỏe và phúc lợi, đang tăng nhanh hơn nhiều so với GDP hoặc cơ sở thuế.

Bộ trưởng Tài chính đã xoay xở để tạm thời đẩy lùi được những thách thức đó. Bà đã khôi phục lại mức dự trữ tài chính lên 9,9 tỷ bảng - mức sau kế hoạch ngân sách tháng 10/2024. Bà đã đạt được điều này chủ yếu nhờ vào việc cắt giảm phúc lợi, mạnh tay giảm chi tiêu công, chống thất thu thuế và thuyết phục OBR rằng các kế hoạch xây dựng nhà ở sẽ thúc đẩy tăng trưởng.

Việc thực hiện thành công bước đi đó đã giúp bà Reeves nhận được sự hoan nghênh thận trọng trong nội bộ Công đảng Anh, nơi mà sự bất bình đã nhen nhóm liên quan tới chính sách cắt giảm phúc lợi.

Sự lạc quan đó có thể dễ dàng trở nên tồi tệ khi kỳ báo cáo kế hoạch ngân sách tiếp theo, dự kiến vào mùa Thu, đang đến gần. Lợi suất trái phiếu Chính phủ Anh, vốn đã cản trở nỗ lực trước đó của bà Reeves nhằm duy trì đúng hướng các giới hạn tài khóa, đã tăng khoảng 25 điểm cơ bản kể từ giữa tháng 2/2025, vào thời điểm OBR đóng băng các giả định dự báo của mình.

Tuy nhiên, rắc rối có nhiều khả năng đến từ việc OBR hạ cấp dự báo về năng suất. Dự báo này từ lâu đã lạc quan hơn so với dự báo của hầu hết các nhà quan sát kinh tế khác, bao gồm Ngân hàng Trung ương Anh (BoE), cho phép các bộ trưởng tài chính tăng cường vay nợ. Tăng trưởng năng suất ở Anh đã chững lại sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2007-2009 và vẫn duy trì ở mức thấp trong 15 năm qua. Gần đây, tình hình thậm chí còn tệ hơn. Nhưng OBR vẫn kỳ vọng tăng trưởng năng suất sẽ phục hồi lên mức cao hơn nhiều so với mức của những năm 2010 trong vòng vài năm tới.

Nếu không có sự thúc đẩy đó, tài chính công của Anh bắt đầu trở nên bấp bênh một cách đáng lo ngại. Trong dự báo mới nhất, OBR đã đưa ra các kịch bản năng suất “tích cực” và “tiêu cực” - một động thái có thể được hiểu là đặt nền móng cho việc hạ cấp dự báo vào mùa Thu tới. Trong kịch bản “tiêu cực”, giả định rằng tăng trưởng năng suất vẫn giữ nguyên như hiện tại, Anh sẽ rơi vào “hố sâu” tài khóa trị giá 48 tỷ GBP vào năm 2029-2030: một khoản thâm hụt gần bằng một nửa ngân sách cho giáo dục.

Một lối thoát có thể là nếu chính phủ thuyết phục được OBR rằng toàn bộ các cải cách đối với hệ thống quy hoạch - chỉ một phần nhỏ trong kế hoạch xây dựng nhà ở được đánh giá lần này - sẽ thúc đẩy tăng trưởng bền vững đủ để bù đắp cho việc hạ cấp dự báo rộng hơn.

Những người ủng hộ cải cách lập kế hoạch trong Công đảng hy vọng rằng sự hỗ trợ từ OBR sẽ tạo ra một vòng phản hồi có lợi, thúc đẩy các bộ trưởng tìm kiếm thêm những lợi ích chưa được khai thác từ phía cung, có thể biện minh cho việc nâng cấp dự báo về triển vọng hiệu suất lao động.

Nhưng việc quay trở lại với “đòn bẩy thuế”, mà bà Reeves và Thủ tướng Keir Starmer đã tuyên bố trong chiến dịch tranh cử, có thể là điều không thể tránh khỏi. Bước đi đầu tiên tương đối dễ dàng là đóng băng các ngưỡng thuế cá nhân vào năm 2029-2030, sẽ giúp tăng khoảng 8 tỷ bảng cho ngân sách. Tuy nhiên, tiết kiệm nhiều hơn nữa gần như chắc chắn có nghĩa là phá vỡ lời cam kết của Công đảng là không tăng thuế Giá trị gia tăng (VAT), thuế thu nhập hoặc bảo hiểm quốc gia trong nhiệm kỳ quốc hội này.

Trong vài tháng qua, các nhà dự báo tại Khu tài chính London, BoE và OBR đều đã cắt giảm ước tính tăng trưởng kinh tế Anh vào năm 2025. Hy vọng về việc BoE sẽ cắt giảm thêm lãi suất cũng đã mờ dần. Lạm phát hàng năm đã nhích lên gần 3% và có vẻ sẽ duy trì ở mức đó trong phần lớn thời gian còn lại của năm nay. Vì vậy, BoE sẽ không có động thái lớn nào trong một thời gian nữa, trừ khi có sự suy thoái nghiêm trọng.

Những người lạc quan chỉ ra rằng chỉ số quản lý mua hàng (PMI) mới nhất, đã tăng bất ngờ vào tháng trước. Và "nỗi đau" từ kế hoạch ngân sách tháng 10/2024 có thể đã được cảm nhận thấy, khi các doanh nghiệp phàn nàn về mức thuế cao hơn. Trong vài tháng tới, hàng chục tỷ GBP chi tiêu công bổ sung mà bà Reeves tài trợ bằng thuế và vay nợ thêm sẽ bắt đầu tác động đến nền kinh tế.

Hữu Tiến (P/v TTXVN tại London)