Chiêu trò lừa đảo kỳ quái nhất tự nhiên: Loài bọ tinh vi giả mạo mối để được phục vụ tận miệng

Nhắc đến thế giới côn trùng, hầu hết chúng ta đều hình dung về những sinh vật nhỏ bé, chăm chỉ và sống có kỷ luật. Những con ong cần mẫn thức dậy từ sáng sớm để đi lấy mật. Những đàn kiến nối đuôi nhau tha mồi, tích trữ thức ăn cho mùa đông. Ngay cả những con nhện – vốn bị coi là “lười biếng” nhất – cũng phải mất cả đêm chăng tơ để có thể nằm chờ con mồi vào sáng hôm sau.

Thế nhưng, mới đây, các nhà khoa học Australia đã công bố một phát hiện trên tạp chí Zootaxa: một loài côn trùng hoàn toàn mới – thậm chí còn lười hơn cả nhện – vừa được phát hiện. Đó là bọ cánh cứng Austrospirachtha carrijoi, một sinh vật không làm gì nhưng vẫn muốn có ăn bằng cách lừa đảo tinh vi những con mối mù lòa.

Màn hóa trang “điên rồ” nhất của tạo hóa

Phát hiện này được thực hiện bởi một nhóm nhà sinh vật học đến từ Đại học Sao Paulo, Brazil, trong chuyến khảo sát tại miền Bắc Australia – nơi nổi tiếng là thiên đường của các loài côn trùng. Mục tiêu ban đầu của nhóm là nghiên cứu các tổ mối, những đụn đất khổng lồ chứa hàng ngàn sinh vật trắng sữa sống bên trong.

Ảnh minh họa.

Trong quá trình khảo sát, họ phát hiện một số “con mối” trông rất kỳ lạ. Nhìn từ trên xuống, chúng giống như mối thật: bụng tròn, eo nhỏ, râu dài. Nhưng khi quan sát từ mặt cắt ngang, các nhà khoa học ngỡ ngàng nhận ra bên dưới lớp vỏ mối là một sinh vật hoàn toàn khác, với một đầu riêng và hai râu riêng.

Toàn bộ “con mối” mà họ nhìn thấy thực chất là lớp ngụy trang giả tạo, một hình thức lừa đảo tinh vi. Sinh vật kỳ lạ này sau đó được xác định là một loài bọ cánh cứng thuộc họ Staphylinidae. Kết quả phân tích DNA cho thấy nó có họ hàng gần với loài Austrospirachtha mimetes ở Brazil. Dựa vào đặc điểm đó, nhóm nghiên cứu đã đặt tên cho nó là Austrospirachtha carrijoi, để vinh danh tiến sĩ John Carrijo – nhà côn trùng học trực tiếp thu thập mẫu tại Australia.

Các nhà khoa học cho biết, bọ A. carrijoi chỉ có phần thân dưới là thật. Phần thân trên mô phỏng hình dáng mối thực chất là một khối phình ra từ bụng – hiện tượng được gọi là “physogastry”. Hiện tượng này cũng thấy ở ong chúa, kiến chúa hoặc mối lính – nhằm chứa trứng hoặc thức ăn. Tuy nhiên, ở bọ cánh cứng, physogastry tiến hóa để trở thành một công cụ ngụy trang hoàn hảo.

Lười biếng nhưng vẫn sống tốt

Không chỉ riêng A. carrijoi, trước đây, một nghiên cứu khác đăng trên tạp chí Current Biology đã phân tích phả hệ gồm 180 loài bọ cánh cứng trên toàn cầu. Kết quả cho thấy nhiều loài khác nhau, ở các châu lục cách biệt, đã cùng tiến hóa theo một hướng tương tự – ngụy trang thành kiến để trà trộn vào tổ.

Sau hàng trăm triệu năm, trải qua từ 12 đến 15 vòng tiến hóa, nhiều loài bọ đã tạo ra thân hình giả giống kiến và tiết ra pheromone – hóa chất giao tiếp của kiến – để xâm nhập tổ, rồi ăn trứng của chúng. Đây là ví dụ điển hình của “tiến hóa hội tụ” – khi các loài sinh vật khác nhau chọn cùng một con đường thích nghi nếu chịu cùng áp lực môi trường.

Tiến sĩ Joseph Parker từ Đại học Columbia nhận định: “Một trong những thách thức lớn nhất của bọ cánh cứng trong rừng mưa là sống cạnh các đàn kiến quân đội – loài nổi tiếng hung hãn. Thế nhưng, nhiều loài bọ đã tìm ra cách trà trộn vào và sống sót bằng cách ăn trứng kiến”.

Mối – mục tiêu “dễ lừa” hơn kiến

Tuy nhiên, A. carrijoi lại chọn mục tiêu hiền lành hơn – những con mối mù lòa. Không có mắt, mối phát triển mạnh các cơ quan cảm giác ở chân để nhận biết đồng loại qua tiếp xúc. Vì vậy, để đánh lừa mối, phần thân giả của A. carrijoi phải mô phỏng cực kỳ tinh vi.

Khác với các loài bọ cánh cứng giả dạng kiến, A. carrijoi có tới ba phần bụng giả – mô phỏng chính xác hình dáng mối từ đầu đến thân và bụng, thậm chí cả hai râu giả. Đây là mức độ ngụy trang chưa từng thấy ở bất kỳ loài bọ nào khác.

Không chỉ vậy, chúng còn tiết ra hydrocarbon biểu bì – chất hóa học tương tự như ở mối – để đánh lừa mùi hương. Mục tiêu là khiến mối tưởng chúng là đồng loại, từ đó chia sẻ thức ăn thông qua hành vi gọi là “trophallaxis” – hình thức truyền thức ăn miệng-qua-miệng phổ biến ở mối.

Với chiến lược ngụy trang tinh vi này, một con A. carrijoi có thể sống cả đời trong tổ mối, hưởng trọn những bữa ăn miễn phí mà không cần lao động.

Bị phát hiện thì sao?

Với miệng rất nhỏ, A. carrijoi không đủ khả năng ăn trứng hay ấu trùng mối. Các nhà khoa học cho rằng chúng chỉ “ăn ké” từ các con mối khác. May mắn cho A. carrijoi, mối là loài hiền lành, không có vũ khí tấn công, chỉ ăn gỗ, nấm hoặc vi khuẩn. Vì thế, nếu bị phát hiện, chúng có thể chỉ bị đuổi đi chứ không mất mạng.

Ngược lại, nhiều loài bọ cánh cứng giả dạng kiến quân đội thì đối mặt với rủi ro cao hơn. Chúng thường xuyên ăn trứng và ấu trùng ngay trong tổ kiến. Nhưng kiến quân đội lại nổi tiếng hung hãn: chúng có thể tiết axit formic để tiêu diệt kẻ thù, từ ong, châu chấu đến chuột hoặc ếch.

Theo các nhà khoa học, một con bọ cánh cứng giả kiến có thể bị bao vây bởi khoảng 5.000 con kiến quân đội. Nếu bị phát hiện, cái giá phải trả có thể là mạng sống.

Đó có lẽ là kết cục thích đáng cho những kẻ lười biếng, không làm mà vẫn muốn có ăn.

Bảo Ngọc (t/h)