Chiến tranh và hòa bình trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo

AI, được mô tả như một đối tác không có thiên vị và không biết mệt mỏi, đối diện với các quyết định mang tính chiến lược đang là một con dao hai lưỡi. Trong tay của những chiến binh, nó có thể gây chiến tranh đẫm máu; còn trong tay những nhà kiến tạo hòa bình, nó có thể mang đến hòa bình cho nhân loại.

AI trong chiến tranh và ngoại giao quốc tế

AI trong chiến tranh không chỉ đơn thuần là một bước tiến công nghệ, mà nó đã và đang làm thay đổi hoàn toàn bản chất của xung đột và cách thức các quốc gia tiến hành chiến tranh.

Một hội nghị quân sự ở Washington D.C, Mỹ (tháng 10/2024)

Một minh chứng điển hình cho sự ảnh hưởng của AI trong quân sự là việc sử dụng thiết bị bay không người lái (UAV). Trong các cuộc xung đột tại Trung Đông, UAV được trang bị AI đã có thể tự động nhận diện và tấn công mục tiêu mà không cần sự can thiệp của con người. Điều này giúp giảm thiểu thiệt hại cho binh lính, đồng thời tăng cường khả năng duy trì sự hiện diện chiến lược trên chiến trường mà không phải đối mặt với những rủi ro trực tiếp. Tuy nhiên, nó cũng đặt ra câu hỏi lớn về đạo đức và trách nhiệm khi giao quyền quyết định sinh tử cho những cỗ máy lạnh lùng và không cảm xúc.

Không chỉ dừng lại ở UAV, các hệ thống phòng thủ tên lửa sử dụng AI cũng là một minh chứng khác cho sự thay đổi vượt bậc trong quân sự hiện đại. Ở Mỹ, các hệ thống này có khả năng phản ứng nhanh hơn con người trong việc đánh chặn các mối đe dọa từ tên lửa đối phương. Thay vì cần thời gian để con người xác định mối đe dọa, AI có thể phân tích tình huống trong tích tắc, tính toán quỹ đạo, và đưa ra quyết định tấn công chỉ trong vài giây ngắn ngủi. Ngoài ra, AI còn có khả năng tự học từ các dữ liệu thu thập được, phân tích sâu về các tên lửa địch, từ đó tối ưu hóa khả năng đánh chặn và giảm thiểu các sai sót trong phản ứng quân sự. Điều này làm tăng hiệu quả chiến đấu, nhưng đồng thời cũng khiến sự phụ thuộc vào AI ngày càng lớn, đặt ra những rủi ro về việc nếu AI mắc sai lầm, hậu quả sẽ rất khó lường.

Không chỉ tác động đến các chiến thuật truyền thống, AI còn làm thay đổi cách thức chiến tranh hiện đại diễn ra. Các đám mây UAV có thể bay đồng bộ như một tập thể duy nhất, điều chỉnh chiến thuật dựa trên tình hình thực tế một cách nhanh chóng và hiệu quả. Sức mạnh của AI cho phép điều khiển các UAV với tốc độ và khả năng phối hợp vượt trội, khiến những chiến thuật quân sự truyền thống trở nên lỗi thời. Chiến trường giờ đây không còn là nơi chỉ có người lính đối mặt với người lính, mà đã trở thành cuộc chiến vô hình, nơi máy móc với trí tuệ nhân tạo quyết định sự sống còn của các quốc gia. Hình ảnh những chiếc UAV lặng lẽ bay qua bầu trời, tự động chọn mục tiêu và tấn công mà không có bất kỳ sự tham gia nào của con người, thật sự là một biểu tượng đáng sợ cho tương lai của chiến tranh.

AI không chỉ làm thay đổi chiến tranh trên chiến trường vật lý, mà còn thay đổi cả mặt trận không gian mạng. Trong chiến thuật không gian mạng, AI có thể tạo ra những chiến thuật tấn công mạng tinh vi, đồng thời tự động hóa các biện pháp phòng thủ, phát hiện và ngăn chặn các cuộc tấn công mạng một cách nhanh chóng và hiệu quả. Một ví dụ điển hình là các vụ tấn công từ chối dịch vụ (DDoS) với quy mô lớn, nếu không có sự hỗ trợ của AI, các hệ thống phòng thủ truyền thống gần như không thể phản ứng kịp thời. AI không chỉ giúp phát hiện các mối đe dọa trong thời gian thực mà còn có khả năng dự đoán các hành vi tấn công dựa trên dữ liệu lịch sử, thậm chí tự động phát triển các biện pháp đối phó. Điều này tạo ra một cuộc chiến tranh không gian mạng chưa từng có tiền lệ, nơi AI của cả hai phía liên tục đấu trí để tìm ra những điểm yếu của đối phương và khai thác chúng.

Sự kết hợp giữa AI và các phương tiện tự động hóa khác, như robot chiến đấu trên bộ, cũng đang thay đổi hoàn toàn cục diện chiến trường. Những đội robot tự hành được trang bị AI có thể phối hợp tấn công và phòng thủ với độ chính xác và tốc độ mà con người không thể sánh kịp. Các cỗ máy chiến đấu này không chỉ đơn thuần là công cụ trong tay người lính, mà đã trở thành các tác nhân chiến đấu độc lập, có khả năng đưa ra quyết định trong thời gian thực dựa trên những thuật toán phức tạp và hàng triệu dữ liệu đầu vào. Những quyết định này có thể mang lại lợi thế quân sự khổng lồ, nhưng cũng đồng thời đặt ra thách thức lớn về việc kiểm soát và đảm bảo tính nhân đạo trong chiến tranh.

Với sự phát triển của AI, chiến tranh đã chuyển từ những cuộc đụng độ trực tiếp sang những trận chiến nơi các thuật toán và dữ liệu đóng vai trò quyết định. AI không chỉ mang lại lợi thế về mặt chiến thuật, mà còn mở ra những thách thức đạo đức và nhân quyền cần được giải quyết. Chiến trường của tương lai không còn chỉ là nơi những người lính đối mặt với nhau, mà là cuộc đấu trí không ngừng nghỉ giữa con người và máy móc, giữa trí tuệ tự nhiên và AI, nơi mà sự sống và cái chết có thể được quyết định chỉ bằng một dòng mã lệnh.

AI trong ngoại giao quốc tế đã mang đến những thay đổi đáng kể trong cách các quốc gia tiến hành đối ngoại và duy trì hòa bình. Một số quốc gia đã sử dụng AI để phân tích các tình huống địa chính trị và dự đoán các kịch bản tương lai. Tuy nhiên, AI thiếu yếu tố nhân văn, không thể nắm bắt đầy đủ cảm xúc và giá trị văn hóa. Điều này có thể dẫn đến những quyết định lạnh lùng, thiếu sự tinh tế, làm gia tăng mâu thuẫn thay vì thúc đẩy hòa bình. Việc sử dụng AI trong ngoại giao đòi hỏi sự kết hợp khéo léo giữa trí tuệ nhân tạo và trí tuệ con người, nhằm đảm bảo rằng các quyết định chiến lược không chỉ hiệu quả mà còn mang tính nhân đạo và thấu hiểu.

Kiểm tra một phương tiện tự hành tại một hội nghị quân sự ở Washington D.C, Mỹ, tháng 10/2024.

AI và hòa bình toàn cầu

AI không chỉ mang đến nguy cơ, mà còn có thể trở thành một nhân tố quan trọng trong việc duy trì và thúc đẩy hòa bình toàn cầu. Trong lĩnh vực hòa bình, AI có thể giàu có các phương pháp đàm phán, giúp giải quyết những mâu thuẫn tưởng chừng không thể giải quyết, tạo nên sự hợp nhất mới dựa trên các giá trị và mục tiêu chung. AI có khả năng cung cấp những giải pháp tối ưu cho các mục tiêu toàn cầu, giúp tạo ra đồng thuận về lợi ích của các bên. Liên hợp quốc đã sử dụng AI để phân tích dữ liệu về xung đột và đề xuất các giải pháp hòa bình.

AI có thể phân tích hàng triệu dữ liệu từ các cuộc xung đột trước đây, từ đó đưa ra những khuyến nghị có căn cứ về cách thức giải quyết xung đột một cách hòa bình. AI cũng có thể giúp phát hiện sớm các dấu hiệu của xung đột, từ đó đưa ra cảnh báo sớm và ngăn chặn những cuộc chiến trước khi chúng xảy ra. Một minh chứng khác là việc sử dụng AI để quản lý các tài nguyên thiên nhiên, một trong những nguyên nhân gây ra xung đột lớn nhất trên thế giới. AI có thể tối ưu hóa việc phân phối nước, đất đai và năng lượng, từ đó giảm thiểu nguy cơ mâu thuẫn giữa các quốc gia hoặc các nhóm dân cư. Điều này có thể góp phần tạo ra một thế giới ổn định hơn, nơi mà tài nguyên được sử dụng một cách công bằng và hiệu quả, giảm thiểu khả năng xảy ra chiến tranh vì tranh giành tài nguyên.

AI cũng có thể hỗ trợ trong việc phát triển các hệ thống cảnh báo thiên tai và quản lý rủi ro, một yếu tố quan trọng trong việc duy trì hòa bình và ổn định toàn cầu. AI có thể dự báo chính xác hơn các hiện tượng thời tiết cực đoan, như bão, lũ lụt và hạn hán, giúp các quốc gia chuẩn bị tốt hơn và tránh được những tổn thất lớn. Khi các quốc gia cùng hợp tác và chia sẻ thông tin về thiên tai, sự hỗ trợ lẫn nhau có thể tạo nên một môi trường hòa bình và ổn định hơn.

Một điển hình khác cho khả năng kiến tạo hòa bình của AI là dự án hợp tác giữa các quốc gia nhằm sử dụng AI để giải quyết biến đổi khí hậu. AI có thể phân tích lượng dữ liệu khổng lồ về khí hậu, từ đó đưa ra các giải pháp giảm thiểu khí thải và cải thiện môi trường sống. Thông qua sự hợp tác này, AI có thể trở thành một công cụ mạnh mẽ để thúc đẩy hòa bình và ổn định toàn cầu, thay vì chỉ tập trung vào các mục tiêu quân sự. Hãy tưởng tượng một tương lai nơi mà AI không chỉ giúp giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu mà còn giúp tạo ra các chính sách bền vững, cân bằng giữa lợi ích kinh tế và môi trường.

Một sáng kiến khác là sử dụng AI để xây dựng các thành phố thông minh, nơi mà tài nguyên được quản lý một cách hiệu quả và con người có thể sống trong môi trường an toàn, bền vững. Các thành phố thông minh sử dụng AI để tối ưu hóa giao thông, quản lý năng lượng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Khi con người có môi trường sống ổn định và ít căng thẳng hơn, khả năng xảy ra xung đột cũng giảm đi, góp phần vào mục tiêu hòa bình lâu dài.

AI, với tiềm năng và sức mạnh của mình, có thể trở thành một nhân tố quan trọng để thúc đẩy sự hiểu biết và hợp tác toàn cầu. Tuy nhiên, để AI thực sự trở thành công cụ mang lại hòa bình, con người cần phải đảm bảo rằng AI được phát triển và sử dụng một cách có trách nhiệm, có đạo đức và luôn đặt lợi ích của nhân loại lên trên hết.

Việc xây dựng một khung pháp lý quốc tế để quản lý việc phát triển và sử dụng AI là cần thiết, nhằm ngăn chặn những nguy cơ tiềm ẩn và đảm bảo rằng, AI sẽ được sử dụng vì mục tiêu hòa bình và thịnh vượng cho tất cả mọi người. Cuối cùng, AI không chỉ là một công cụ, mà có thể là chiếc cầu nối đưa con người tiến gần hơn tới một tương lai hòa bình và thịnh vượng.

Khổng Hà (Theo Foreign Affairs)