Chiếc địu của người Tày - nét văn hóa gắn bó với đời sống miền non cao

Chiếc địu truyền thống của người Tày được làm chủ yếu từ vải thô hoặc vải chàm nhuộm thủ công. Thân địu thường là khổ vải vuông hoặc chữ nhật, được trang trí bằng những hoa văn thổ cẩm rực rỡ với nhiều màu sắc đen, đỏ, vàng, xanh... Họa tiết thể hiện sự quan sát tinh tế của đồng bào trước thiên nhiên như hoa rừng, chim muông mang đậm dấu ấn văn hóa bản địa. Mỗi đường kim, mũi chỉ đều toát lên sự kiên trì, tỉ mỉ và gửi gắm tình yêu thương của người mẹ dành cho con trẻ. Phần dây địu được may từ vải chàm xanh, dày dặn và bền chắc. Bốn góc địu gắn các dải dây dài, giúp người mẹ có thể linh hoạt buộc, cố định tùy theo dáng người và độ tuổi của con. Cấu tạo tuy đơn giản nhưng lại phù hợp với điều kiện lao động miền núi, bảo đảm cho trẻ sự an toàn và thoải mái trong suốt thời gian được mẹ mang theo bên mình.

Từ khi trẻ vừa đầy tháng cho đến khi chập chững biết đi, hầu như em bé nào cũng lớn lên trong chiếc địu ấm áp sau lưng mẹ, lưng bà. Dù lên nương làm cỏ, ra ruộng cấy lúa, đi chợ phiên hay làm việc nhà, đứa trẻ vẫn cảm nhận được nhịp thở, hơi ấm và tiếng nói cười thân thuộc của mẹ, của bà, tất cả trở thành ký ức tuổi thơ đẹp đẽ, bình yên của những đứa trẻ miền núi. Có thể nói, chiếc địu không chỉ che chở mà còn nâng đỡ bước khởi đầu của đứa trẻ khi chào đời, như lời chúc bình an và mạnh khỏe theo suốt hành trình con lớn lên.

Khi địu trẻ, người Tày thường buộc một vòng dây quanh bụng, thắt nút ở phía trước rồi mới đặt đứa trẻ lên lưng. Trẻ được úp vào người mẹ, hai chân tách sang hai bên. Dây địu phía trên được vòng qua hai vai, kéo chéo sang trước ngực, sau đó đưa xuống dưới mông trẻ và buộc cố định phía sau. Với những em bé còn quá nhỏ, người mẹ thường đặt trẻ nằm chéo trong địu phía sau lưng. Trong một số trường hợp, trẻ cũng có thể được địu trước ngực để tiện chăm sóc hơn. Vào những ngày se lạnh, để giữ ấm, các bà mẹ phủ thêm một tấm chăn lên người đứa trẻ và quấn gọn phần chân để tránh gió.

Chiếc địu của người Tày.

Trong đời sống văn hóa của người Tày, chiếc địu còn chứa đựng ý nghĩa tinh thần đặc biệt. Theo truyền thống, vào dịp đầy tháng của cháu, cùng với gà, gạo nếp, quần áo... chiếc địu còn là món quà của bà ngoại tặng cháu với lời cầu chúc mạnh khỏe, bình yên. Tấm thổ cẩm đẹp nhất, mềm nhất thường được chọn để may mặt địu, thể hiện sự trân trọng và niềm hy vọng gửi gắm cho thế hệ tiếp nối. Khi con lớn, chiếc địu được gấp lại, cất giữ cẩn thận như một kỷ vật thiêng liêng. Với nhiều gia đình, đó không chỉ là vật dụng mà còn là minh chứng cho hành trình trưởng thành của con cái và sự hy sinh, lam lũ của người mẹ.

Chị Mông Thị Hiền, xóm Hợp Nhất, xã Lý Quốc chia sẻ: Khi con đầy tháng, tôi nhận được chiếc địu mẹ mình may tặng. Địu con trên lưng đi nương hay đi chợ con đều rất ngoan. Trẻ nhỏ nghe tiếng bước chân của mẹ là lại ngủ say. Với chúng tôi, chiếc địu không chỉ là vật dụng chăm con mà còn là một phần ký ức thân thương của mỗi gia đình người Tày.

Ngày nay, dù nhiều loại địu tiện dụng xuất hiện trên thị trường, song với người Tày chiếc địu truyền thống vẫn được nhiều bà mẹ tin dùng. Nhiều phụ nữ trẻ tiếp tục tự may địu cho con hoặc đặt may từ những người thạo nghề dệt vải, như một cách gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc. Đặc biệt, cùng với sự phát triển của du lịch cộng đồng, những chiếc địu thổ cẩm còn trở thành sản phẩm lưu niệm được du khách yêu thích. Mỗi chiếc địu được bán ra không chỉ mang giá trị kinh tế mà còn góp phần quảng bá hình ảnh văn hóa Tày đến du khách trong và ngoài nước, mở ra cơ hội tăng thêm thu nhập cho người dân địa phương.

Dù cuộc sống có nhiều đổi thay nhưng hình ảnh người mẹ Tày địu con trên lưng vẫn hiện lên thật bình yên và mộc mạc. Không chỉ đơn thuần là vật dụng đời thường, chiếc địu đã trở thành biểu tượng của tình mẫu tử thiêng liêng, việc may địu, tặng địu cho trẻ cũng trở thành nét đẹp văn hóa luôn được gìn giữ và trao truyền cho thế hệ sau.

Thanh Tú