Chatbot 'xâm nhập' vào lớp học: AI đang tái định hình giáo dục đại học như thế nào?

Khi sinh viên dùng AI để hỗ trợ làm bài tập, giảng viên buộc phải thay đổi cách dạy, cách kiểm tra. Ảnh: Financial Times

AI – thách thức trong giảng dạy

Tại lớp học giao tiếp kinh doanh của giảng viên Lynn Rogoff, Viện Công nghệ New York, sinh viên không chỉ phải xây dựng ý tưởng khởi nghiệp mà còn phải bảo vệ nó trước ống kính máy quay, dưới sự chất vấn trực tiếp từ giảng viên và bạn học. Bài kiểm tra cuối kỳ này không chỉ rèn luyện kỹ năng phản biện mà còn là phép thử để biết sinh viên thực sự làm bài hay dựa vào AI.

“Đây là một bài kiểm tra hoàn hảo cho thế giới thực. Đây cũng là phép thử để xem sinh viên của tôi có thực sự nắm được kiến thức hay chỉ phụ thuộc vào AI. Những ý tưởng càng sáng tạo, độc đáo thì càng khó để sử dụng AI”, giảng viên Rogoff nhận định.

Câu chuyện ở Viện Công nghệ New York phản ánh thực trạng chung trong môi trường giáo dục đại học hiện nay, khi các giảng viên và nhà quản lý đang tìm cách điều chỉnh chương trình, phương pháp kiểm tra để thích nghi với làn sóng AI tạo sinh như ChatGPT, Claude hay Copilot. Một số người lựa chọn đón nhận AI như một công cụ hỗ trợ học tập, số khác thì lo ngại nguy cơ đạo văn, giảm khả năng tư duy độc lập của sinh viên. Tuy nhiên, trong bối cảnh việc sử dụng AI đã trở nên phổ biến, các nhà giáo dục và quản lý buộc phải tìm cách cân bằng.

Theo dữ liệu nội bộ của OpenAI, 25% nội dung mà người dùng ở độ tuổi đại học tại Mỹ nhập vào ChatGPT là phục vụ mục đích học tập. Tuy nhiên, không ít sinh viên sử dụng công cụ này để làm bài thay vì hỗ trợ nghiên cứu. Khảo sát của Hội đồng Giáo dục Số cho thấy, các vấn đề đáng lo ngại nhất khi tích hợp AI vào giáo dục gồm: đạo văn, tác động tiêu cực đến giá trị bằng cấp và các vấn đề đạo đức.

Không ít sinh viên sử dụng các chatbot trí tuệ nhân tạo để làm bài thay vì hỗ trợ nghiên cứu.

Nhiều sinh viên ngày càng giỏi hơn trong việc che giấu việc sử dụng AI, ví dụ dùng công cụ thay đổi cấu trúc câu chữ để tránh bị phát hiện đạo văn, hay vượt qua các bộ lọc AI. Một số giáo viên đã yêu cầu sinh viên nộp kèm các câu lệnh (prompt) đã sử dụng với AI khi nộp bài.

Sự “vào cuộc” của các doanh nghiệp công nghệ

Trong khi các trường đại học còn đang xây dựng quy định và chính sách về AI, các công ty công nghệ đã nhanh chóng phát triển các sản phẩm AI chuyên biệt cho giáo dục. OpenAI đã giới thiệu ChatGPT Edu, trong khi Anthropic – công ty có trụ sở tại San Francisco – phát triển Claude phiên bản học tập, với các tinh chỉnh nhằm khuyến khích học sinh tự suy nghĩ thay vì cung cấp sẵn câu trả lời.

“Trước khi có máy tính cầm tay, việc chấm điểm toán khác rất nhiều. Chúng tôi kỳ vọng sẽ thấy điều tương tự với AI”, bà Daniela Amodei, đồng sáng lập Anthropic nhận định. Theo bà, AI nên là người bạn đồng hành trong học tập, giúp sinh viên trình bày tư duy, tìm dẫn chứng và kiểm tra lập luận, thay vì thay thế tư duy phản biện.

Hàng loạt trường đại học hàng đầu cũng đang bắt tay với các hãng công nghệ. Đại học Oxford hợp tác với OpenAI; Đại học Michigan bắt tay với Google. Startup Mistral AI (Pháp) cũng hợp tác với nhiều trường kinh doanh ở châu Âu. Đầu năm nay, Đại học Northeastern (Massachusetts) đã ký hợp tác với Anthropic.

Giám đốc AI của trường, ông Javed Aslam cho biết, điều thuyết phục họ là cam kết sử dụng AI có trách nhiệm và khả năng tùy chỉnh sản phẩm phù hợp nhu cầu giảng dạy. “Chúng tôi không muốn mua sản phẩm có sẵn, mà tìm đối tác để cùng xây dựng giải pháp cho giáo dục thời đại AI”.

AI nên là người bạn đồng hành trong học tập, giúp sinh viên trình bày tư duy, tìm dẫn chứng và kiểm tra lập luận, thay vì thay thế tư duy phản biện.

Trong khi đó, Đại học Harvard đã cung cấp tài khoản ChatGPT Edu cho toàn bộ Thạc sĩ Quản trị Kinh doanh và triển khai khóa học đặc biệt giúp lãnh đạo doanh nghiệp làm chủ công cụ AI. Trường Rollins College ở Florida thì cải tiến bài tập lập trình: sinh viên được dùng AI để viết mã, nhưng phải tự thiết kế nội dung, bối cảnh và logic cho câu chuyện tương tác với ChatGPT.

“Kết quả là sinh viên làm nhiều hơn và tư duy sâu hơn thay vì giải bài toán chỉ có một đáp án đúng”, phó Giáo sư Daniel Myers nhận định.

Những lo ngại về “thế hệ AI”

Tuy nhiên, một vấn đề lớn là vẫn còn thiếu các chuẩn mực, hướng dẫn hoặc chính sách nhất quán để triển khai AI trong giáo dục một cách công bằng và hiệu quả.

Trước những lo ngại ngày càng lớn, nhiều trường đang quay về với hình thức kiểm tra viết tay truyền thống. Đại học Cambridge, Đại học Georgia State, Đại học California Berkeley và nhiều cơ sở khác yêu cầu sinh viên làm bài thi viết tay tại lớp để hạn chế sử dụng AI.

Giáo sư Patrick Kirch thuộc Đại học Hawaii cho biết: “Nếu để sinh viên viết bài luận trên laptop, một số người sẽ gian lận bằng cách dùng AI. Vậy giải pháp là cất laptop và viết tay, như cách tôi từng yêu cầu với thế hệ trước”.

Trước những lo ngại ngày càng lớn, nhiều trường đang quay về với hình thức kiểm tra viết tay truyền thống.

Một nghiên cứu năm 2023 do giáo sư Hamsa Bastani thuộc Đại học Wharton dẫn đầu cho thấy, sinh viên sử dụng ChatGPT thường có điểm kém hơn 17% so với nhóm học theo cách truyền thống, khi bị yêu cầu làm bài mà không được dùng AI. Trong khi đó, nhóm sử dụng AI phiên bản chỉ đưa gợi ý thì không có chênh lệch đáng kể.

Một nghiên cứu khác tại Anh chỉ ra, người trẻ phụ thuộc nhiều vào công cụ AI hơn và có điểm tư duy phản biện thấp hơn người lớn tuổi.

AI cần là công cụ học, không phải “lối tắt”

Sự trỗi dậy của AI đang buộc giáo dục đại học phải tái cấu trúc, không chỉ về công cụ, mà cả phương pháp giảng dạy, đánh giá và định hướng kỹ năng. Một mặt, AI mở ra cơ hội học tập mới cho người học có năng lực đa dạng, mặt khác, nó đặt ra thách thức với năng lực tư duy độc lập, thứ cốt lõi mà giáo dục đại học hướng đến.

AI, theo nhiều chuyên gia, nên là “tấm bản đồ để sinh viên học cách định hướng”, chứ không phải “cỗ máy dịch chuyển tức thời” giúp các em đi từ đầu bài đến đáp án.

Những quyết định hôm nay sẽ định hình cách thế hệ sinh viên tương lai học tập, suy nghĩ và làm việc. Chính vì vậy, thay vì vội vã áp dụng hay cấm đoán, các trường đại học cần có chiến lược rõ ràng, dựa trên bằng chứng và giá trị cốt lõi của giáo dục: phát triển con người toàn diện.

Trí tuệ nhân tạo mang đến cả cơ hội và thách thức cho giáo dục đại học. Nếu biết sử dụng đúng cách, AI có thể là công cụ mạnh mẽ giúp sinh viên học hiệu quả hơn. Nhưng nếu lạm dụng hoặc thiếu định hướng, AI có thể làm xói mòn những giá trị cốt lõi của giáo dục: tư duy, phản biện và sáng tạo.

Hồng Nhung