'Chạm' vào làng tre Phú An – Bảo tàng 'sống' của tre Việt

Cây tre đã đi vào tâm thức người Việt như một biểu tượng cho cốt cách và khí phách dân tộc. Thế nhưng, trong dòng chảy hối hả của cuộc sống hiện đại, nhiều giống tre quý đang dần bị mai một. Giữa bối cảnh đó, câu hỏi làm thế nào để công tác bảo tồn vốn khô khan, khó nhằn lại có thể trở nên hấp dẫn hơn, thu hút được sự quan tâm của cộng đồng trong nước và quốc tế, luôn là một trăn trở lớn.

Có thể nói, làng tre Phú An (phường Phú An, TP.HCM) chính là câu trả lời xuất sắc cho trăn trở ấy. Đây không chỉ là một điểm đến xanh mát, mà còn là một “cuốn giáo trình” sống động về tầm nhìn và tâm huyết của một nhà khoa học cống hiến cả đời cho tre Việt, Tiến sĩ Diệp Thị Mỹ Hạnh.

Cổng chào tại làng tre Phú An được làm bằng thân tre đặc trưng. Ảnh: Lan Hồ.

Bằng sự am tường về tre, bà đã chứng minh giá trị khoa học và kinh tế của loài cây mà nhiều người vẫn nghĩ là “cây dại”. Trong tâm thức của bà, cây tre không phải là thực vật vô tri, “mà gần như là một thực thể sống, biết yêu thương và vui buồn”. Chính tình yêu dành cho tre đã thôi thúc Tiến sĩ Mỹ Hạnh thực hiện một ý tưởng táo bạo: biến vùng đất Phú An, nơi từng bị bom đạn cày xới trong quá khứ thành một vùng trù phú bằng sức sống mãnh liệt, dẻo dai của loài tre.

Đến làng tre để hiểu về văn hóa Việt

Điều đầu tiên du khách cảm nhận được khi bước qua cổng làng tre Phú An là sự tách biệt gần như tuyệt đối khỏi cái ồn ào, bụi bặm bên ngoài, thay vào đó là bầu không khí trong lành, mát rượi, chỉ còn lại tiếng gió vi vu lướt qua những tán lá, tiếng tre xào xạc đặc trưng.

Con đường dẫn vào làng tre Phú An. Ảnh: ST.

Nhưng Phú An không phải là một khu du lịch sinh thái thông thường. Trải nghiệm “độc nhất” ở đây nằm ở chính giá trị cốt lõi của nó – một bảo tàng về tre Việt.

Đây là trung tâm bảo tồn tre đầu tiên và lớn nhất Việt Nam, nơi lưu giữ hơn 300 mẫu tre, quy tụ gần 90% các giống tre bản địa của đất nước. Khách tham quan đến làng không chỉ để “check-in”, mà còn được tìm hiểu chuyên sâu về đời sống của cây tre.

Làng tre Phú An cung cấp cho du khách chương trình tham quan đậm chất học thuật, mời gọi họ bước vào một hành trình “du lịch có mục đích”. Cụ thể, làng cung cấp chương trình nghiên cứu - thực địa dành cho đối tượng sinh viên từ Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Nông Lâm... đến thực tập, làm luận văn, và nghiên cứu chuyên sâu về hệ sinh thái, cách gây giống và bảo tồn gen tre.

Bên cạnh đó, đối với những đoàn khách đại chúng, làng mang đến cho họ một chương trình tìm hiểu về giá trị của từng loài tre qua các bảng mô tả khoa học chi tiết bằng ba ngôn ngữ Việt, Anh và Pháp. Đồng thời, du khách còn được xem phim tư liệu, hình ảnh về quá trình hình thành và giá trị vô giá của bộ sưu tập tre tại làng.

Du khách xem phim tư liệu về quá trình sinh trưởng của tre. Ảnh: Làng tre Phú An.

Các em học sinh, sinh viên đến tham quan, học tập, nghiên cứu tại làng tre Phú An. Ảnh: Làng tre Phú An.

Và không chỉ có tre, làng Phú An còn có các dự án giáo dục về hệ sinh thái đa dạng sinh học như lưỡng cư, bò sát... cho thấy một tầm nhìn bảo tồn tổng thể. Trải nghiệm tại làng còn được làm “mềm” đi bằng các hoạt động thưởng thức ẩm thực đặc trưng từ tre như cơm lam, măng, hay các buổi workshop trải nghiệm làm đồ thủ công đơn giản.

Chính giá trị nguyên bản này, kết hợp với câu chuyện truyền cảm hứng về nỗ lực phục hồi một vùng đất chết, đã khiến làng tre Phú An trở thành điểm đến hấp dẫn đặc biệt với du khách quốc tế và các nhà khoa học. Họ tìm thấy ở đây một góc nhìn sâu sắc về văn hóa Việt Nam, gói trọn trong hình ảnh kiên cường của cây tre.

Làng tre Phú An giúp du khách phương xa hiểu thêm về văn hóa Việt Nam. Ảnh: Pexels.

Hiểu mình, hiểu người: Công thức thành công của làng tre Phú An

Hành trình chữa lành một vùng đất mang đầy thương tích chiến tranh như Phú An trở thành một nơi tươi xanh, trong lành ẩn chứa những bài học vô giá về mô hình du lịch sinh thái bền vững.

Làng tre Phú An không bắt đầu trên một vùng đất màu mỡ, đó là một khu vực nhiễm phèn nặng, hoang hóa vì đạn bom. Thay vì né tránh, Tiến sĩ Mỹ Hạnh và các cộng sự đã chọn chính cây tre – loài cây tiên phong với sức sống mãnh liệt – làm giải pháp. Họ dùng tre để cải tạo đất, “phủ xanh” lại vùng “tam giác sắt”.

Chính câu chuyện “từ hoang tàn trở nên xanh tốt” này, từ một bất lợi chí mạng về thổ nhưỡng, lại trở thành điểm nhấn truyền thông và nguồn cảm hứng mạnh mẽ nhất. Nó chứng minh cho sức sống của tre và tầm nhìn của những người sáng lập, thu hút sự tò mò và nể phục của cộng đồng.

Phú An, từ một vùng đất hoang tàn nay đã trở nên xanh mát, đầy sức sống và là điểm hẹn của những người yêu tre, yêu văn hóa Việt. Ảnh: Chung Quốc Thành.

Làng tre Phú An cũng chọn cho mình một lối đi riêng. Giữa vô vàn mô hình du lịch sinh thái, họ lại định vị mình là “Trung tâm bảo tồn tre và nghiên cứu đa dạng sinh học đầu tiên và lớn nhất Việt Nam”. Mọi trải nghiệm, mọi dịch vụ đều xoay quanh “giá trị lõi” là khoa học và bảo tồn. Phú An hiểu rõ sức mạnh của mình nằm ở đâu. Họ thu hút khách không chỉ bằng những trò chơi dân gian hay hoạt động team building, mà còn bằng chính kiến thức về tre và giá trị “độc bản” của bộ sưu tập tre quý hiếm.

Lạc bước trong "vương quốc" tre. Ảnh: Natalie.

Tuy nhiên, để duy trì “sức sống” cho làng tre không chỉ cần mỗi niềm đam mê dành cho tre. Sự bền vững của mô hình làng tre Phú An đến từ sự phối hợp chặt chẽ đa phương, gồm chính quyền địa phương, các nhà khoa học và đối tác quốc tế.

Trước thời điểm sáp nhập, chính quyền tỉnh Bình Dương cũ đã đồng ý cấp 10 hecta đất để dự án làng tre Phú An được triển khai, đồng thời hỗ trợ về mặt pháp lý và hạ tầng ban đầu. Song song đó, làng cũng phối hợp với trường Đại học Khoa học Tự nhiên TP.HCM cung cấp ý tưởng nghiên cứu và nguồn nhân lực “chất xám”, bao gồm các nhà khoa học và sinh viên đến thực tập, duy trì nền tảng khoa học bền vững cho làng tre. Ngoài ra, sự hỗ trợ từ các đối tác quốc tế đến từ Pháp cũng vô cùng cần thiết trong các vấn đề liên quan đến chuyên môn, chuyển giao kỹ thuật và kinh nghiệm vận hành một khu bảo tồn theo chuẩn quốc tế.

Bằng cách này, làng tre Phú An bảo đảm chất lượng trải nghiệm của du khách, giữ gìn được không gian nghiên cứu yên tĩnh và tối đa hóa giá trị giáo dục mà họ mang lại.

Các du khách trải nghiệm một buổi workshop chế tạo đồ thủ công từ tre. Ảnh: ST.

Triết lý “Lấy tre nuôi tre” và tầm vóc quốc tế

Làng tre Phú An đã chứng minh rằng việc bảo tồn không nhất thiết “đi đôi” với gánh nặng tài chính. Họ đã dùng chính các hoạt động du lịch sinh thái kết hợp giáo dục cùng những dịch vụ của mình để tạo ra nguồn thu, từ đó, quay ngược lại tài trợ cho công tác nghiên cứu khoa học, bảo tồn gen và chi trả lương cho nhân viên.

Sự thành công của mô hình này không chỉ dừng lại ở Việt Nam. Tầm vóc của làng tre Phú An đã được thế giới công nhận qua hàng loạt giải thưởng và sự kiện danh giá.

Năm 2010, làng vinh dự nhận giải thưởng Xích Đạo (Equator Prize) – giải thưởng quốc tế do Chương trình Phát triển của Liên Hợp Quốc (UNDP) trao tặng, dành cho những nỗ lực trong việc bảo tồn đa dạng sinh học cây tre, đồng thời tạo ra mô hình sinh kế bền vững cho cộng đồng, kết hợp hoàn hảo 3 yếu tố: bảo tồn – nghiên cứu khoa học – phát triển cộng đồng của làng tre Phú An.

Năm 2019, Tiến sĩ Diệp Thị Mỹ Hạnh vinh dự được chính phủ Pháp trao tặng Huân chương Bắc đẩu Bội tinh cao quý. Đây là sự vinh danh trực tiếp cho công trình tâm huyết của bà tại Phú An và cho sự hợp tác khoa học Việt - Pháp bền chặt.

Năm 2022, làng tre Phú An được Tổ chức Tre Thế giới (WBO) chọn làm nơi đăng cai Hội thảo Tre thế giới lần thứ tư. Đây là một sự bảo chứng cho uy tín và vị thế hàng đầu của họ trong lĩnh vực bảo tồn tre trên toàn cầu.

Tiến sĩ Diệp Thị Mỹ Hạnh giới thiệu với du khách về các loài tre đặc biệt tại Làng tre Phú An. Ảnh: Thục Văn.

Làng tre Phú An đã chứng minh bản thân là một “viên ngọc” sáng trong mô hình du lịch sinh thái bền vững tại TP.HCM.

Như lời Tiến sĩ Diệp Thị Mỹ Hạnh từng chiêm nghiệm: “Tre lấy rễ bám đất, mưa giông bão tố tre vẫn không gục ngã nhờ gốc rễ bền chặt. Tre chính là đại diện cho cốt cách, nhuệ khí dân tộc Việt...”. Câu chuyện của Tiến sĩ Mỹ Hạnh và làng tre Phú An là minh chứng hùng hồn rằng, khi đam mê mãnh liệt kết hợp với nền tảng khoa học vững chắc và một tầm nhìn chiến lược thông minh, chúng ta hoàn toàn có thể tạo ra những giá trị bền vững cho cả cộng đồng và môi trường.

Nguyễn Bảo