Chấm thi môn Ngữ văn: Giáo viên có góp ý để tránh thiệt thòi cho học sinh

.t1 { text-align: justify; }

Năm nay là năm đầu tiên tổ chức kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 và kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông theo chương trình 2018. Hiện nay, nhiều địa phương đã hoàn tất việc chấm thi và công bố kết quả.

Là một giáo viên dạy Ngữ văn, từng làm công tác chấm thi nhiều năm, qua đợt chấm thi tuyển sinh 10 vừa qua, tôi thấy có hai vấn đề lớn cần được rút kinh nghiệm để thống nhất trong hướng dẫn chấm của kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông sắp tới, nhằm đánh giá công bằng cho tất cả học sinh.

Thứ nhất, thống nhất cách chấm câu viết đoạn văn

Trong sách giáo khoa Ngữ văn 6 (Chân trời sáng tạo) có khái niệm: “Đoạn văn là đơn vị trực tiếp tạo nên văn bản, biểu đạt một nội dung tương đối trọn vẹn. Về hình thức, đoạn văn do nhiều câu tạo thành, được bắt đầu bằng chữ viết hoa lùi vào đầu dòng và kết thúc bằng dấu câu dùng để ngắt đoạn”.

Hiểu cơ bản, một đoạn văn bao gồm hai khía cạnh nội dung và hình thức. Về nội dung, đoạn văn biểu đạt tương đối trọn vẹn một ý nhỏ, một khía cạnh cụ thể của văn bản. Các câu trong đoạn văn liên kết chặt chẽ với nhau về mặt ngữ nghĩa và ngữ pháp, nhằm triển khai ý một cách chi tiết, mạch lạc và thuyết phục.

Về hình thức, dấu hiệu nhận biết trực quan là đầu đoạn văn có viết hoa và lùi đầu dòng, kết thúc đoạn có dùng dấu câu để ngắt đoạn (dấu chấm, dấu hỏi chấm, dấu chấm than, dấu chấm lửng) tùy vào mục đích diễn đạt của câu cuối cùng.

Hình minh họa đoạn văn chụp từ sách Ngữ văn 6, bộ Chân trời sáng tạo.

Trong đề thi tuyển sinh 10 vừa qua, nhiều địa phương có câu hỏi dạng liên quan đến hình thức này. Chẳng hạn, đề thi Ngữ văn vào 10 của tỉnh Tây Ninh có câu hỏi: “Viết một đoạn văn (khoảng 150 chữ) ghi lại cảm nghĩ của em về đoạn thơ trích trong bài “Ngụ ngôn của mỗi ngày” (Đỗ Trung Quân) ở phần Đọc hiểu:

Tôi học lời chim chóc

Đang nói về bình minh

Và trong bia mộ đá

Lời răn dạy đời mình.”

Hoặc, đề thi của Thành phố Hà Nội có câu: “Viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) phân tích năm dòng thơ cuối của văn bản “Hạnh phúc” được trích ở phần Đọc hiểu”. Hoặc, đề thi của tỉnh Long An: “Viết một đoạn văn (khoảng 150 chữ) ghi lại cảm nghĩ của em về đoạn trích ở phần Đọc hiểu”. Và nhiều câu hỏi dạng tương tự ở nhiều địa phương khác.

Tuy khái niệm về đoạn văn đã rõ, nhưng khi triển khai chấm thi thì nhiều giám khảo lại không thống nhất cách trích dẫn thơ, gây mất nhiều thời gian thảo luận, thậm chí gây bất lợi cho học sinh nếu giám khảo “bảo lưu” ý kiến của mình khi chấm thi.

Một số ý kiến cho rằng, đoạn văn khi trích dẫn thơ thì không được xuống dòng mà phải viết hàng ngang và dùng dấu gạch chéo (/) để ngăn các dòng thơ với nhau. Nếu trích dẫn thơ xuống dòng thì bị coi là tách đoạn và đương nhiên bị trừ điểm.

Một số ý kiến trái chiều cho rằng không nhất thiết bắt buộc máy móc như vậy, đoạn văn được xuống dòng khi trích dẫn thơ để tôn trọng nguyên bản, miễn là sau trích dẫn thơ, khi tiếp tục viết phải viết sát lề, không lùi đầu dòng.

Theo quan điểm cá nhân người viết, cả hai cách viết trên đều đúng với khái niệm đoạn văn trong Tri thức ngữ văn. Khi thống nhất chấm thi, giám khảo cần chấp nhận cả hai cách viết này.

Việc trích dẫn thơ có xuống dòng cũng là lẽ đương nhiên, bởi học sinh biết tôn trọng nguyên bản của tác phẩm. Chỉ khi nào sau trích dẫn thơ, bài viết xuống dòng và lùi đầu dòng mới bị xem là tách đoạn.

Vì vậy, hướng dẫn chấm thi tốt nghiệp cần ghi chú rõ ràng nội dung này, tránh áp đặt quan điểm cá nhân, gây thiệt thòi cho học sinh.

Thứ hai, thống nhất cách chấm điểm bài viết vi phạm dung lượng

Trong các đề thi tuyển sinh vừa qua cũng như đề thi tốt nghiệp sắp tới, phần viết thường có hai câu hỏi có quy định dung lượng (ví dụ: 200 chữ, 600 chữ). Thực tế, theo người viết tìm hiểu và tham khảo đồng nghiệp tham gia chấm thi Ngữ văn vào 10, cách xử lý lỗi vi phạm dung lượng không thống nhất ở nhiều địa phương trong kỳ thi tuyển sinh vừa qua. Điều này sẽ có thể tiếp diễn nếu không có hướng dẫn rõ ràng, cụ thể trong hướng dẫn chấm thi tốt nghiệp.

Hiện, có hai luồng quan điểm trái ngược nhau về vấn đề này. Luồng thứ nhất cho rằng không nên trừ điểm bài làm dư quá nhiều dung lượng quy định, bởi viết ngắn khó có thể trình bày hết ý tưởng, dễ rơi vào sơ sài. Hơn nữa, học sinh bây giờ rất ngại viết dài, do các em chọn theo học các tổ hợp khoa học tự nhiên. Cho nên, trên lớp dạy, giáo viên thường khuyến khích học sinh viết thật dài. Theo đó, đề giới hạn dung lượng chữ viết chỉ mang tính nhắc nhở học sinh biết phân bố thời gian cho hợp lý.

Quan điểm khác cho rằng, bài viết nếu vi phạm số chữ yêu cầu thì phải bị trừ điểm để đánh giá kỹ năng học sinh. Quan điểm này lập luận rằng, yêu cầu về số chữ cũng là một tiêu chí về hình thức quan trọng, để học sinh kiểm soát bài viết của mình, trình bày cô đọng, súc tích.

Nếu thiếu nhiều chữ (quá ngắn) thì bài làm thường mắc lỗi triển khai ý chưa sâu, thiếu luận cứ, hoặc không có luận chứng cụ thể để làm rõ vấn đề.

Ngược lại, nếu bài làm quá dài thì dễ khiến lan man, lặp ý hoặc sa đà vào những chi tiết không cần thiết, làm loãng trọng tâm của vấn đề. Điều này gây ấn tượng không tốt cho giám khảo. Hoặc, bài viết quá dài mà hình thức ẩu, chữ viết khó đọc, mắc nhiều lỗi thì nên viết ngắn lại đảm bảo dung lượng là điều nên làm.

Theo những giám khảo này, nếu không bị trừ điểm thì yêu cầu về dung lượng trở nên vô nghĩa. Thực tế, nhiều hướng dẫn chấm cho phép dung sai nhất định (chẳng hạn, đoạn văn 200 chữ cho phép cộng thêm 100 chữ, bài văn 600 chữ cho phép cộng thêm 200 chữ). Cho nên, bài viết đạt điểm cao phải là bài viết tuân thủ đúng năm yêu cầu trong hướng dẫn chấm. Như vậy mới đảm bảo đánh giá chính xác năng lực của học sinh, đúng theo tinh thần của chương trình mới.

Tóm lại, kỳ thi tuyển sinh 10 là kỳ thi có tính cạnh tranh khốc liệt thì kỳ thi tốt nghiệp cũng không thua kém, bởi kết quả thi ngoài sử dụng xét tốt nghiệp, các em còn sử dụng để cạnh tranh vé vào cánh cổng đại học. Khi đề thi và hướng dẫn chấm đã đã thể hiện rõ quan điểm của chương trình dạy học, kiểm tra đánh giá theo năng lực, thì công tác chấm thi cũng cần phải theo tinh thần ấy. Việc thống nhất hai vấn đề trên sẽ góp phần đảm bảo sự công bằng, chính xác trong đánh giá năng lực học sinh.

(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.

Trần Văn Tâm