Cây trồng bám đất, hiện thực hóa giấc mơ thoát nghèo trên rẻo cao Hoàng Su Phì

Hoàng Su Phì – vùng đất nổi tiếng với những thửa ruộng bậc thang kỳ vĩ – từ lâu đã phải vật lộn với cái nghèo. Trên độ cao hàng nghìn mét so với mực nước biển, người dân tộc Dao, Mông, Nùng… chủ yếu canh tác manh mún, phụ thuộc vào tự nhiên và thiếu kỹ thuật.

Xây dựng vùng nguyên liệu

Tuy nhiên, khoảng hơn 10 năm trở lại đây, tư duy làm nông đã có sự thay đổi mạnh mẽ. Nhiều cây trồng bản địa như chè Shan tuyết, lúa nếp, thảo quả, dược liệu bản địa (đương quy, xuyên khung, hà thủ ô…), đặc biệt là cây quế – đã được quy hoạch thành vùng nguyên liệu tập trung.

Quá trình chuyển đổi sinh kế gắn với sản xuất hàng hóa là hướng đi căn cơ để giảm nghèo bền vững ở Hoàng Su Phì. Đặc biệt, các HTX là một trong những cầu nối giữa nông dân với thị trường, kỹ thuật và vốn, góp phần hình thành vùng trồng quy mô lớn, mở cửa thị trường.

HTX, nông dân ở Hoàng Su Phì đang thoát nghèo, làm giàu nhờ cây trồng bản địa với cách làm mới (Ảnh: BHG).

Trong số những HTX tiên phong tại Hoàng Su Phì, HTX Nông nghiệp Tuấn Dũng (xã Nậm Ty) là một điển hình. Bắt đầu từ những hộ dân canh tác lẻ tẻ cây chè Shan tuyết cổ thụ, HTX này đã quy tụ được hơn 60 thành viên là người dân tộc Dao, xây dựng vùng nguyên liệu 50ha chè theo tiêu chuẩn VietGAP.

Mỗi năm, HTX thu mua và chế biến hơn 100 tấn búp chè tươi, tạo việc làm ổn định cho gần 30 lao động thường xuyên và hàng trăm lao động thời vụ.

Chị Lý Thị Mẩy – thành viên HTX – chia sẻ: “Trước kia, mình chỉ biết hái chè bán cho thương lái với giá rẻ. Giờ vào HTX, được học cách chăm bón, hái đúng kỹ thuật, còn được chia lợi nhuận cuối năm. Nhờ vậy, nhà mình xây được nhà kiên cố, con cái đi học đầy đủ”.

Cùng với đó, HTX Nông lâm nghiệp và Dịch vụ tổng hợp Bằng Chẩn (xã Hồ Thầu) đang nổi lên là mô hình sản xuất dược liệu tiêu biểu. Với hơn 100ha đất rừng được giao khoán, HTX này đã chuyển một phần sang trồng các loại cây có giá trị kinh tế cao như đương quy, đan sâm, xuyên khung. Ngoài ra, HTX còn hợp tác liên kết với doanh nghiệp trong nước để xây dựng chuỗi tiêu thụ khép kín.

Nâng tầm cây bản địa

Anh Thèn Văn Chẩn – đại diện HTX Bằng Chẩn – cho biết: “Đồng bào mình rất chịu khó nhưng thiếu kỹ thuật và thị trường. HTX đứng ra lo đầu vào – đầu ra, nên bà con yên tâm sản xuất. Trung bình mỗi lao động có thể kiếm 5–7 triệu đồng/tháng trong mùa vụ”.

Không chỉ chè và dược liệu, trong mấy năm gần đây, cây quế đang trở thành hướng đi mới giúp hàng trăm hộ dân ở Hoàng Su Phì thoát nghèo, làm giàu. Nhờ điều kiện thổ nhưỡng thích hợp, huyện đã quy hoạch gần 2.000ha trồng quế, tập trung tại các xã như Tụ Nhân, Bản Nhùng, Nậm Khòa...

Nắm bắt xu hướng này, HTX Quế hữu cơ Hoàng Su Phì (xã Tụ Nhân) được thành lập vào năm 2021, đến nay đã liên kết hơn 80 hộ đồng bào Mông tham gia trồng, chăm sóc và sơ chế quế hữu cơ.

Nhờ áp dụng kỹ thuật trồng xen, canh tác bền vững, mỗi ha quế mang lại thu nhập từ 80 – 100 triệu đồng sau 6 – 7 năm trồng. Ngoài khai thác vỏ, HTX còn thu mua lá, cành để chế biến tinh dầu, nâng giá trị mỗi cây quế lên gấp đôi.

“HTX làm ra sản phẩm có chứng nhận hữu cơ, được khách nước ngoài mua nên giá tốt hơn. Nông dân có hợp đồng bao tiêu, không còn lo bị ép giá,” – ông Tráng A Vảng, tổ trưởng nhóm hộ xã Tụ Nhân (nhóm trực thuộc HTX) chia sẻ.

Các HTX đóng vai trò quan trọng trong xóa đói giảm nghèo, phát triển kinh tế ở Hoàng Su Phì (Ảnh: BHG).

Không chỉ là nỗ lực riêng của các HTX, thành công trên còn có dấu ấn rõ nét từ các chương trình hỗ trợ của Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX tỉnh Hà Giang.

Trong những năm qua, nhiều lớp tập huấn của Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX tỉnh Hà Giang về quản trị HTX, kỹ thuật sản xuất nông nghiệp hữu cơ, sơ chế – bảo quản nông sản, thậm chí là ứng dụng thương mại điện tử và truy xuất nguồn gốc đã được tổ chức ngay tại bản làng.

Thông qua các chương trình thuộc đề án phát triển HTX giai đoạn 2021–2025, Liên minh HTX Việt Nam còn hỗ trợ một phần vốn vay ưu đãi, máy móc sơ chế, xây dựng bao bì, nhãn mác đạt chuẩn, và đưa sản phẩm của các HTX Hoàng Su Phì tham gia các hội chợ, tuần lễ nông sản tại Hà Nội, TP.HCM và quốc tế.

Hướng đến nông nghiệp xanh và du lịch cộng đồng

Điều đặc biệt ở Hoàng Su Phì là nhiều HTX không chỉ dừng lại ở sản xuất nông nghiệp, mà còn mở rộng sang du lịch sinh thái gắn với bản địa.

Điển hình như HTX Dịch vụ Du lịch Nậm Hồng (xã Thông Nguyên) đã tận dụng cảnh quan ruộng bậc thang, bản làng truyền thống và rừng chè cổ để phát triển mô hình homestay. Khách du lịch được trải nghiệm hái chè, nấu ăn cùng người Dao, ngâm chân bằng thảo dược tự nhiên – tạo thêm nguồn thu cho các hộ thành viên từ 3–5 triệu đồng/tháng.

Du lịch không tách rời nông nghiệp, mà bổ trợ và tôn vinh sản phẩm nông nghiệp bản địa. Nhiều sản phẩm chè, quế, dược liệu giờ đây đã có mặt trong các combo quà tặng cho khách du lịch, giúp lan tỏa thương hiệu nông sản Hoàng Su Phì ra xa hơn.

Câu chuyện giảm nghèo ở Hoàng Su Phì hôm nay không chỉ là những con số giảm tỷ lệ hộ nghèo, mà là sự đổi thay tận gốc trong tư duy sản xuất, trong niềm tin vào kinh tế hợp tác.

Từ những cây chè cổ trên sườn đồi, từ hạt gạo trên ruộng bậc thang, từ cây quế trên núi đá…, người nông dân các dân tộc đã “bắt tay” nhau dưới mái nhà HTX để làm ra sản phẩm hàng hóa, bền vững và hội nhập.

Với vai trò “bà đỡ” từ chính quyền và sự đồng hành chiến lược từ Liên minh HTX Việt Nam cùng Liên minh HTX tỉnh Hà Giang, vùng đất Hoàng Su Phì đang từng bước vươn lên – không chỉ là điểm sáng giảm nghèo, mà còn là hình mẫu nông nghiệp xanh gắn với bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc giữa đại ngàn Tây Bắc.

Đông Phong