Cánh cửa hòa bình khó khăn với Ukraine

Những động thái gần đây của chính quyền Mỹ cho thấy một nỗ lực tích cực nhằm đạt được thỏa thuận ngừng bắn. Tổng thống Donald Trump đã nhấn mạnh vai trò trung gian của Washington trong việc đưa Moscow và Kiev vào bàn đàm phán. Ngày 7/3, ông tuyên bố có thể áp dụng các biện pháp trừng phạt kinh tế nếu hai bên không đạt được thỏa thuận. Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio cũng tăng cường đối thoại với Ukraine, nhấn mạnh cam kết tìm kiếm một giải pháp hòa bình lâu dài.

Tòa nhà và phương tiện bị phá hủy trong vụ không kích xuống Kiev, Ukraine. Ảnh: Tân Hoa Xã

Trong khi đó, Nga khẳng định rằng, mọi thỏa thuận phải tính đến lợi ích an ninh của Moscow, bao gồm quy chế các vùng lãnh thổ hiện do Nga kiểm soát. Các điều kiện này gây ra sự bế tắc trong đàm phán, khi Ukraine và phương Tây vẫn kiên quyết bác bỏ những yêu sách của Điện Kremlin. Theo Giáo sư John Mearsheimer, chuyên gia quan hệ quốc tế tại Đại học Chicago, “hòa bình thực sự chỉ có thể đạt được khi cả hai bên sẵn sàng chấp nhận những nhượng bộ lớn. Nếu không, các cuộc đàm phán chỉ là một phần trong trò chơi quyền lực rộng lớn hơn giữa phương Tây và Nga”. Ông cũng cảnh báo rằng nếu Washington tiếp tục gây sức ép buộc Ukraine nhượng bộ, điều này có thể làm suy yếu lòng tin của Kiev đối với phương Tây.

Ngoài những yếu tố chính trị, một yếu tố quan trọng khác quyết định tiến trình hòa bình tại Ukraine chính là tình hình nội bộ. Các lực lượng quân đội Ukraine vẫn đang chiến đấu với quyết tâm cao, nhưng những mất mát về nhân lực và vũ khí khiến Kiev đang phải đối mặt với nguy cơ suy giảm khả năng tiếp tục kháng chiến. Các biểu tình và bất đồng chính trị nội bộ Ukraine cũng đang tăng lên, khi người dân ngày càng lo ngại về tình trạng kiệt quệ kinh tế và tái thiết hậu chiến tranh.

Theo số liệu từ Ngân hàng Thế giới (WB), nền kinh tế Ukraine đã suy giảm khoảng 30% kể từ khi chiến tranh nổ ra, trong khi cơ sở hạ tầng chịu thiệt hại hàng trăm tỷ USD. Điều này đặt ra thách thức lớn trong việc duy trì khả năng chiến đấu và khôi phục nền kinh tế sau xung đột. Giáo sư Stephen Walt, thuộc Đại học Harvard, nhận định rằng: “Viện trợ từ phương Tây có thể giúp Ukraine duy trì sức chiến đấu, nhưng về lâu dài, nếu không có một chiến lược rõ ràng và một mô hình tái thiết hiệu quả, Ukraine sẽ rơi vào tình trạng kiệt quệ kinh tế”. Ông cũng nhấn mạnh rằng “việc đàm phán hòa bình không chỉ là vấn đề quân sự mà còn là bài toán kinh tế và xã hội”.

Các bước đi tiếp theo của các bên, đặc biệt là kết quả các cuộc đàm phán sắp tới tại Saudi Arabia, sẽ định hình diễn biến tiếp theo. Theo Richard Haass, cựu chủ tịch Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mỹ (CFR), “nếu các cuộc đàm phán không đạt được tiến triển đáng kể, xung đột có thể kéo dài với cường độ thấp hơn nhưng dai dẳng hơn, tương tự như những cuộc chiến tranh tiêu hao khác trong lịch sử”. Ngoài ra, một số chuyên gia phân tích quân sự cho rằng, ngay cả khi có một thỏa thuận ngừng bắn, nguy cơ xung đột tái diễn vẫn rất cao. Theo ông Michael Kofman, chuyên gia về Nga tại Trung tâm Phân tích Hải quân Mỹ, “một thỏa thuận ngừng bắn không đồng nghĩa với hòa bình thực sự. Nếu Ukraine và Nga không đạt được một thỏa thuận chính trị lâu dài thì xung đột có thể bùng phát trở lại bất cứ lúc nào”.

Và ngay cả khi xung đột kết thúc, Ukraine sẽ phải đối mặt với một giai đoạn tái thiết đầy thách thức. Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mỹ (CFR) ước tính rằng Ukraine sẽ cần hơn 750 tỷ USD để khôi phục nền kinh tế, cơ sở hạ tầng và đời sống xã hội sau chiến tranh. Tuy nhiên, nguồn viện trợ từ phương Tây hiện vẫn chưa đủ để đảm bảo tiến trình tái thiết diễn ra thuận lợi. Theo phân tích của nhà kinh tế học Anders, “Ukraine không thể chỉ dựa vào viện trợ, mà cần thu hút đầu tư tư nhân và cải cách kinh tế sâu rộng để tạo nền tảng vững chắc cho tương lai”. Ông cũng cho rằng, việc mở cửa nền kinh tế, cải thiện môi trường kinh doanh và tạo điều kiện thuận lợi cho hồi hương lao động là những yếu tố then chốt giúp Ukraine vượt qua khủng hoảng hậu chiến.

Bất chấp những nỗ lực ngoại giao, triển vọng hòa bình tại Ukraine vẫn chưa rõ ràng. Trong khi Mỹ và phương Tây muốn thúc đẩy một giải pháp hòa bình nhanh chóng, Nga tiếp tục đặt ra những điều kiện khó có thể chấp nhận. Ở chiều ngược lại, Ukraine đang đối mặt với bài toán nội bộ đầy nan giải, từ sự suy yếu của nền kinh tế đến nguy cơ mất lòng tin từ chính người dân của mình. Tương lai của Ukraine không chỉ phụ thuộc vào bàn đàm phán mà còn vào chiến lược dài hạn về tái thiết và phục hồi sau chiến tranh. Như Giáo sư Stephen Walt nhận định, “hòa bình không chỉ là chấm dứt chiến sự mà còn là xây dựng một tương lai bền vững”. Khi mỗi nỗ lực ngoại giao vẫn phải đối mặt với sự toan tính của các cường quốc, hòa bình vẫn là điều mong manh nhưng đầy giá trị trên chiến tuyến Ukraine.

Khổng Hà