Cánh cửa cho hòa bình đã mở

Diễn biến bất ngờ

Cuộc xung đột giữa chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ và PKK bắt đầu từ năm 1984, khi PKK tiến hành các hoạt động vũ trang nhằm đấu tranh cho quyền tự trị và quyền lợi của người Kurd tại Thổ Nhĩ Kỳ. Người Kurd, chiếm khoảng 15-20% dân số Thổ Nhĩ Kỳ, trong khoảng thời gian đó đã phải đối mặt với nhiều chính sách đàn áp và kỳ thị từ chính quyền Ankara, bao gồm việc cấm sử dụng ngôn ngữ và văn hóa riêng.

PKK, do Abdullah Ocalan thành lập, ban đầu theo đuổi mục tiêu thành lập một nhà nước độc lập cho người Kurd, nhưng sau đó chuyển sang mục tiêu đòi quyền tự trị và quyền văn hóa trong khuôn khổ Thổ Nhĩ Kỳ. Cuộc xung đột đã khiến hơn 40.000 người thiệt mạng, chủ yếu là người Kurd, và gây ra nhiều tổn thất kinh tế, xã hội cho cả hai bên. PKK bị chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ, EU và Mỹ liệt vào danh sách “khủng bố” vì những hành động phá hoại của mình.

Tổng thống Erdogan đứng trước cơ hội lịch sử để khép lại cuộc xung đột kéo dài trên đất nước mình.

Một tiến trình hòa bình đã sụp đổ cách đây một thập kỷ và kể từ đó quân đội Thổ Nhĩ Kỳ tăng cường các hoạt động ở phía đông nam đất nước, qua cả biên giới ở Syria và Iraq nhằm tấn công vào xào huyệt của PKK. Nhưng cơ hội xích lại gần nhau đã tăng lên trong vài tháng qua, khi chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ có những cuộc tiếp xúc với Ocalan, người bị cầm tù từ năm 1999 nhằm đưa đến một thỏa thuận mới.

Ngày 27/2/2025, ông Abdullah Ocalan đã bất ngờ kêu gọi PKK giải tán và hạ vũ khí. Lời kêu gọi này được đưa ra sau khi một phái đoàn của Đảng Bình đẳng và Dân chủ Nhân dân (DEM), đảng thân người Kurd tại Thổ Nhĩ Kỳ, thăm ông tại nơi giam giữ. Phái đoàn này sau đó đã mang theo bức thư của ông Ocalan và đọc nó trực tiếp trên sóng truyền hình quốc gia. Trong thư ông Ocalan viết: "Tôi kêu gọi hạ vũ khí và tôi nhận trách nhiệm lịch sử cho việc này. Hãy triệu tập đại hội đảng và ra quyết định. Toàn bộ các nhóm vũ trang phải hạ vũ khí và PKK phải giải thể".

Đáp lại lời kêu gọi này, ngày 1/3/2025, PKK đã tuyên bố ngừng bắn với Thổ Nhĩ Kỳ, chấm dứt hơn 40 năm giao tranh. Ủy ban điều hành PKK cho biết: "Để mở đường cho việc thực hiện lời kêu gọi hòa bình và xã hội dân chủ của thủ lĩnh Apo (tức ông Ocalan), chúng tôi tuyên bố lệnh ngừng bắn có hiệu lực từ hôm nay".

Mặc dù bị giam cầm hơn 20 năm nhưng ảnh hưởng của ông Ocalan trong cộng đồng người Kurd vẫn rất lớn.

Động lực thay đổi

Trong tuyên bố, ông Ocalan cho biết PKK được thành lập để đáp trả lại một nhà nước Thổ Nhĩ Kỳ hạn chế quyền của người Kurd, nhưng các quyền tự do đã tăng lên kể từ đó và PKK đã "đến cuối vòng đời của nó, khiến việc giải thể trở nên cần thiết". Video về tuyên bố của ông Ocalan đã được phát trên màn hình lớn khắp vùng Đông Nam Thổ Nhĩ Kỳ, nơi cư trú truyền thống của người Kurd. Bản thân tuyên bố của ông Ocalan không phải là một sự giải thể chính thức của PKK. Ông Ocalan vẫn nhắc đến một “đại hội” cần phải được triệu tập để đưa ra quyết định. Tuy nhiên, tiếng nói và tầm ảnh hưởng của ông Ocalan thực sự đã đem đến sự thay đổi bước ngoặt.

Đánh giá về những diễn biến mới này, các chuyên gia đã đưa ra những nhận định khác nhau. Trong đó, yếu tố được chú ý đầu tiên là sự thay đổi trong chiến lược của PKK và ông Ocalan. Trong những năm gần đây, PKK đã chuyển từ mục tiêu đấu tranh vũ trang sang tìm kiếm giải pháp chính trị cho vấn đề người Kurd. Ông Ocalan, dù bị giam giữ, vẫn có ảnh hưởng lớn đến PKK và cộng đồng người Kurd. Lời kêu gọi giải tán PKK của ông phản ánh sự nhận thức rằng đấu tranh vũ trang không còn phù hợp và cần chuyển sang con đường hòa bình.

Một nguyên nhân khiến PKK chọn giải pháp hạ vũ khí là áp lực ngày càng tăng. PKK bị Thổ Nhĩ Kỳ và phương Tây xem là tổ chức khủng bố với nhiều lệnh cấm gắt gao. Trong khi đó diễn biến khu vực trong vài năm qua thuận lợi cho chính quyền Ankara trấn áp PKK khiến cho những hoạt động của nhóm ngày càng gặp khó khăn hơn. Mặt khác, chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ, dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Recep Tayyip Erdogan, đã có những bước tiến trong việc công nhận quyền lợi của người Kurd và thúc đẩy tiến trình hòa bình. Từ năm 2002, chính quyền của ông Erdogan đã dỡ bỏ nhiều hạn chế về việc sử dụng tiếng Kurd. Việc mở lại các cuộc đàm phán với PKK và cải thiện quyền lợi cho người Kurd những năm gần đây là những bước đi tích cực. Trong diễn biến mới nhất, đáp lại lời kêu gọi của ông Ocalan, Tổng thống Erdogan đã tuyên bố đây là “cơ hội lịch sử để phá hủy bức tường khủng bố”.

Phản ứng của người Kurd khi nghe được phát biểu của ông Ocalan.

Những diễn biến tiếp theo

Mặc dù lệnh ngừng bắn và lời kêu gọi giải tán PKK là những bước tiến quan trọng, việc đạt được hòa bình bền vững đòi hỏi nỗ lực từ cả hai phía và cộng đồng quốc tế. Việc giải giáp các tay súng PKK (ước tính khoảng hơn 7.000 người) và tái hòa nhập họ vào xã hội là một thách thức lớn. Cần có các chương trình hỗ trợ đào tạo nghề, tạo việc làm và hỗ trợ tâm lý để đảm bảo họ có thể hòa nhập và đóng góp tích cực cho xã hội. Để đạt được hòa bình lâu dài, Thổ Nhĩ Kỳ cần tiếp tục cải cách chính trị, đảm bảo quyền lợi văn hóa, ngôn ngữ và chính trị cho người Kurd.

Việc công nhận và tôn trọng quyền tự trị địa phương, cùng với việc thúc đẩy phát triển kinh tế tại các khu vực người Kurd sinh sống, sẽ giúp giảm bớt căng thẳng và xây dựng lòng tin. Tất cả những điều này chỉ có thể đạt được nếu chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ quyết tâm thực hiện. Nói như bà Gulistan Kilic Kocyigit, Phó chủ tịch nhóm nghị sĩ của Đảng DEM, người đã truyền tải thông điệp từ ông Ocalan ra với thế giới thì: “Bây giờ quả bóng đang ở trong tay chính phủ”.

Sự can thiệp của cộng đồng quốc tế sẽ giúp đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong tiến trình hòa bình, đồng thời gây áp lực lên cả hai bên để duy trì cam kết của họ. EU từ lâu đã kêu gọi Thổ Nhĩ Kỳ cải thiện quyền của người Kurd như một điều kiện quan trọng để tiến gần hơn đến việc gia nhập EU. Tiến trình hòa bình sẽ được đẩy nhanh hơn nữa nếu EU thực hiện đúng cam kết của mình. Brussels cũng có thể đóng vai trò trung gian hòa giải, giống như đã từng làm trong các cuộc đàm phán hòa bình giữa Thổ Nhĩ Kỳ và PKK vào năm 2013-2015.

Mỹ là quốc gia nhiều ảnh hưởng trong khu vực cũng có chính sách phức tạp với vấn đề người Kurd. Washington vừa ủng hộ lực lượng người Kurd ở Syria trong cuộc chiến chống IS nhưng vẫn duy trì quan hệ với Thổ Nhĩ Kỳ như một đồng minh NATO. Trong bối cảnh mới của tiến trình hòa bình, Mỹ có thể gây áp lực để Thổ Nhĩ Kỳ cải thiện chính sách đối với người Kurd, đồng thời thuyết phục PKK hoàn toàn từ bỏ vũ khí. Washington cũng sẽ phải tính đến những giải pháp mới cho tiến trình ở Trung Đông sau khi các lực lượng của người Kurd bỏ vũ khí.

Với một cuộc xung đột kéo dài hơn 40 năm, ảnh hưởng khu vực của nó là rất lớn. Các quốc gia trong khu vực cũng cần hỗ trợ cho tiến trình hòa bình, đặc biệt là những láng giềng như Syria và Iraq. PKK có các căn cứ ở miền Bắc Iraq và đã có liên hệ chặt chẽ với lực lượng người Kurd ở Syria (YPG). Nếu tiến trình hòa bình thành công, Thổ Nhĩ Kỳ sẽ cần sự hợp tác của Iraq và Syria để đảm bảo các thành phần cực đoan không còn sử dụng các vùng biên giới làm căn cứ hoạt động.

Chính quyền Iraq và Syria có thể đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát quá trình giải giáp của PKK và ngăn chặn sự nổi dậy của các nhóm ly khai khác thay thế cho PKK trong tương lai. Liên hợp quốc có thể đóng vai trò trung gian hòa giải và cùng các tổ chức nhân quyền giám sát việc thực thi các thỏa thuận ngừng bắn giữa Thổ Nhĩ Kỳ và PKK.

Tiến trình hòa bình giữa Thổ Nhĩ Kỳ và PKK đang đứng trước một cơ hội lịch sử, nhưng thành công không phải là điều chắc chắn nếu các bên không tiếp tục nỗ lực. Cánh cửa đã mở, nếu có thể vượt qua những rào cản, thì cuộc xung đột kéo dài hơn 40 năm có thể sẽ đi đến hồi kết, mở ra một kỷ nguyên hòa bình và phát triển bền vững cho Thổ Nhĩ Kỳ và cả khu vực Trung Đông.

Tử Uyên