Cần thiết tiến tới đánh giá online hồ sơ ứng viên GS, PGS ở tất cả các khâu

Theo Công văn số 687/BGDĐT-NGCBQLGD ngày 20/02/2025 của Bộ Giáo dục và Đào tạo gửi các cơ sở giáo dục đại học, viện hàn lâm và viện nghiên cứu được phép đào tạo trình độ tiến sĩ về việc báo cáo tình hình triển khai thực hiện Quyết định số 37/2018/QĐ-TTg, Bộ Giáo dục và Đào tạo đề nghị các cơ sở đào tạo tổ chức đánh giá sơ kết thực hiện Quyết định số 37/2018/QĐ-TTg tại đơn vị.

Trước đó, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Kế hoạch triển khai thực hiện nhiệm vụ “Sửa đổi hoặc ban hành thay thế Quyết định số 37/2018/QĐ-TTg Quy định tiêu chuẩn, thủ tục xét công nhận đạt tiêu chuẩn và bổ nhiệm chức danh giáo sư, phó giáo sư; thủ tục xét hủy bỏ công nhận chức danh và miễn nhiệm chức danh giáo sư, phó giáo sư”.

Để góp ý các giải pháp nhằm tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong quá trình triển khai Quyết định số 37, phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam ghi nhận chia sẻ của “người trong cuộc” - là những chuyên gia, nhà khoa học, giáo sư, phó giáo sư.

Cần điều chỉnh để tránh “Nhất bên trọng, nhất bên khinh”

Trao đổi với phóng viên, Phó Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo ưu tú Trịnh Trọng Chưởng - Phó Trưởng khoa phụ trách Khoa Điện, Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội bày tỏ, các tiêu chuẩn về chất lượng khoa học và đào tạo đối với ứng viên giáo sư, phó giáo sư theo Quyết định số 37 được nâng cao, theo yêu cầu của đất nước và để sớm đạt được chuẩn mực quốc tế. Chỉ có nguồn chất lượng nhân lực trình độ cao mới bảo đảm sức cạnh tranh kinh tế trong nước và quốc tế chứ hoàn toàn không phải số lượng.

Cụ thể như: đánh giá cao các bài báo khoa học được đăng trên các tạp chí khoa học có uy tín quốc tế và quốc gia; quan tâm đến các chỉ số IF (số đo phản ánh số lượng trích dẫn trung bình theo năm của các bài báo khoa học), H (H-index, là một chỉ số được sử dụng để đánh giá mức độ ảnh hưởng của một nhà khoa học dựa trên số lượng ấn phẩm và số lượng trích dẫn của ấn phẩm đó); kiểm tra chất lượng và phân biệt các sách chuyên khảo, giáo trình và tham khảo; năng lực ngoại ngữ, nhất là tiếng Anh, được yêu cầu cao hơn để hội nhập quốc tế.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo ưu tú Trịnh Trọng Chưởng. (Ảnh: Website nhà trường)

“Quyết định số 37 có hiệu lực thi hành từ năm 2018, đến nay, đội ngũ các nhà giáo nhận chức danh giáo sư, phó giáo sư đã góp phần không nhỏ trong việc nâng cao năng lực cho các cơ sở đào tạo và cơ sở nghiên cứu, và cũng là điều kiện cần thiết để các cơ sở giáo dục đại học có cơ hội mở thêm các ngành/chương trình đào tạo mới, đáp ứng nhu cầu xã hội”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trịnh Trọng Chưởng nhận xét.

Mặt khác, Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo nhân dân Đinh Văn Đức - chuyên gia Ngôn ngữ học, nguyên Chủ tịch Hội Cựu Giáo chức Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, so với những quy định trước đây, Quyết định số 37 thực sự đáng khích lệ và có nhiều bước tiến về nội dung và phương pháp, tuy nhiên vẫn cần được cải tiến dựa trên thước đo của thực tế.

Kể từ khi ban hành, theo nhận định chung, hiệu quả thực tế của Quyết định số 37 đã giúp cho ứng viên và các nhà quản lý đều được hưởng lợi từ các cải tiến của quyết định, mặt bằng chất lượng nhờ đó mà được nâng lên. Tuy nhiên, thực tiễn luôn vận động, phát triển và cũng phát sinh những khía cạnh mới nên việc sửa đổi hoặc thay thế Quyết định số 37 là cần thiết.

Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo nhân dân Đinh Văn Đức. Ảnh: NVCC

Hiện nay, một trong những nội dung nhận được nhiều sự quan tâm của nhà khoa học đó là Quyết định số 37 cho phép các tiêu chuẩn còn thiếu so với quy định sẽ được thay thế bằng bài báo khoa học quốc tế uy tín. Theo Giáo sư Đức, thực tế cho thấy không gian và mặt bằng khoa học ở Việt Nam đa dạng, nhiều lĩnh vực, địa hạt và ngành nghề, tự nó đã có tính phân loại nên việc áp dụng các tiêu chí cũng phải phân loại. Tuy nhiên, Quyết định số 37 chưa tính đến và tính hết về điều này: những ngành thuộc lĩnh vực Khoa học tự nhiên có nhiều thuận lợi trong công bố hơn so với một số ngành thuộc lĩnh vực Khoa học xã hội và Nhân văn khi đăng trên tạp chí khoa học quốc tế uy tín (ví dụ như ngành Nhân học, Xã hội học, Lịch sử,...).

“Cho đến nay, thực tế là những ngành thuộc lĩnh vực Khoa học tự nhiên có số lượng giáo sư, phó giáo sư nhiều hơn so với lĩnh vực Khoa học xã hội và Nhân văn. Và khi “cho trứng vào cùng một giỏ” thì dễ thấy những ngành khoa học cơ bản (Toán, Cơ học, Vật lý, Hóa học, Sinh học) có số lượng công bố quốc tế chiếm ưu thế hơn so với các ngành khác thuộc Khoa học xã hội và Nhân văn, Y học lâm sàng, nghệ thuật học,... Điều này gây khó khăn cho các cơ sở giáo dục đại học và bản thân các ứng viên vì thực tế có nhiều người giỏi nhưng không dễ có công bố quốc tế ở lĩnh vực đặc thù.

Do đó, tất yếu cần xem xét điều chỉnh quy định liên quan đến công bố quốc tế để tạo tính công bằng, thay vì như hiện nay đang có tình trạng thiên lệch, “nhất bên trọng, nhất bên khinh” và chưa thật sự khoa học. Đây cũng là điều mà đã được nhiều chuyên gia bàn tới và hiện là thời điểm thích hợp để điều chỉnh quy định”, Giáo sư Đức bày tỏ.

Cùng đưa ra quan điểm, Phó Giáo sư Chưởng cho rằng, việc Quyết định số 37 chú trọng nhiều đến bài báo khoa học là đúng với xu thế chung của thế giới. Tuy nhiên, vấn đề cho phép các tiêu chuẩn còn thiếu so với quy định sẽ được thay thế bằng bài báo khoa học quốc tế uy tín cần phải bàn luận thêm. Chức danh giáo sư, phó giáo sư cần trao cho những người có năng lực toàn diện, nếu quá tập trung vào bài báo sẽ tạo ra những điểm nghẽn nhất định, vì sẽ có nhiều kết quả nghiên cứu không thực sự gắn với nhu cầu xã hội.

“Chúng ta cũng cần nhất quán rằng, các quy định về bài báo quốc tế có uy tín cần phải được giữ nguyên như theo Quyết định 37 đã ban hành, kể cả khối Khoa học xã hội và Nhân văn. Tuy nhiên, Hội đồng Giáo sư ngành, liên ngành thuộc khối Khoa học xã hội và Nhân văn phải đưa ra được danh sách những tạp chí khoa học tương đương với các tạp chí thuộc danh mục ISI/Scopus, nhằm tạo sự công bằng trong công tác xét duyệt, giúp một số ngành đặc thù có ứng viên đáp ứng được tiêu chuẩn đặt ra", Phó Giáo sư Chưởng bày tỏ.

Cũng theo thầy Chưởng, không nên quá lo lắng về việc mất cân đối số lượng giáo sư, phó giáo sư các ngành Khoa học xã hội và Nhân văn so với các ngành khoa học khác. Bởi, sự lo lắng này dẫn đến việc sẽ có thể có những tác động vào quá trình xét duyệt hồ sơ ứng viên hoặc yêu cầu sửa đổi chính sách. Hiện sự bất cân đối này chỉ là ngắn hạn và sẽ dần ổn định trong thời gian tới.

Nhiều sách có bìa ghi chuyên khảo nhưng thực chất chỉ tương đương giáo trình

Theo ghi nhận của phóng viên, một số ý kiến cho rằng, những quy định liên quan đến Ngoại ngữ, số lượng bài báo khoa học, bằng độc quyền sáng chế, sách chuyên khảo, số giờ giảng,... trong Quyết định số 37 là nguyên nhân làm nảy sinh tiêu cực liên quan đến liêm chính học thuật thời gian qua. Bàn về vấn đề này, Giáo sư Đức cho biết, một vài quy định trong Quyết định số 37 do tính chặt chẽ nhằm nâng cao chất lượng cũng có thể dẫn đến tiêu cực liên quan đến liêm chính học thuật ở một số ứng viên trong quá trình ứng thí. Điều này tuy có liên quan đến Quyết định số 37 trong việc phân bố tiêu chí chưa cân bằng ở các khối nghề nghiệp nhưng không phải là nguyên nhân cơ bản vì còn là tính tự giác và đạo đức của các ứng viên.

Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội tổ chức họp xét công nhận đạt tiêu chuẩn chức danh phó giáo sư năm 2024. Nguồn ảnh: website nhà trường

Trước những bất cập ở một số quy định liên quan đến số lượng công bố quốc tế, chuyên gia cho rằng cần có một cơ chế khoa học toàn diện để đo lường năng lực thực sự của ứng viên. Cụ thể là cần có cơ chế kiểm định chất lượng học thuật. Và việc này chỉ có thể thực hiện qua các Hội đồng Giáo sư ngành, liên ngành - nơi có các chuyên gia am tường học thuật của từng khu vực và nghiệp vụ.

“Quả thực, Quyết định số 37 có thiên về tiêu chuẩn định lượng, chưa sâu sát tới việc giám định chất lượng các công trình khoa học. Do đó, bên cạnh việc yêu cầu số lượng công bố khoa học thì vấn đề cốt lõi là cần tăng chất lượng của các công bố này”, Giáo sư Đức chia sẻ.

Bằng những kinh nghiệm thực tế, Phó Giáo sư Chưởng phân tích, về số lượng bài báo khoa học, có rất nhiều hồ sơ ứng viên trong 3 năm cuối công bố rất nhiều công trình khoa học, có những ứng viên công bố vài chục công trình/năm (xảy ra nhiều ở những năm cuối), “tôi thấy băn khoăn về điều này” - thầy Chưởng bày tỏ. Vì vậy, Hội đồng Giáo sư các cấp cũng cần chú ý, và Hội đồng Giáo sư nhà nước nên điều chỉnh lại tỷ lệ điểm 3 năm cuối với tỷ trọng phù hợp hơn, tốt hơn cả là các ứng viên nên có hoạt động nghiên cứu đều đặn hàng năm.

Còn về sách chuyên khảo, Phó Giáo sư Chưởng đánh giá hiện nay đang là vấn đề bàn luận với nhiều ý kiến của các nhà khoa học, các hội đồng. Do đó, cũng cần có quy định cụ thể, rõ ràng hơn nữa. Bởi thực tế, hiện nay rất nhiều sách trên bìa ghi chuyên khảo nhưng thực chất chỉ tương đương giáo trình, vì không phải là kết quả nghiên cứu chuyên sâu và tương đối toàn diện về một vấn đề khoa học của chuyên ngành.

Liên quan đến số giờ giảng của ứng viên, Phó Giáo sư Chưởng cho hay, Hội đồng Giáo sư cơ sở đóng vai trò rất quan trọng nên cần tăng trách nhiệm trong việc thẩm định tính thực chất của công tác giảng dạy của ứng viên. Hiện, trong Quyết định số 37 chỉ quy định cần có đủ số giờ giảng dạy là đáp ứng điều kiện nộp hồ sơ, tuy nhiên chất lượng giảng dạy đến đâu, có thực chất hay không thì chưa được thẩm định một cách trọn vẹn.

“Cũng cần nói thêm, số lượng bài báo khoa học chỉ phản ánh mức độ hoạt động khoa học của một ứng viên chứ không dùng để đánh giá thành tựu nghiên cứu khoa học. Nhằm để đo lường tốt hơn năng lực của ứng viên giáo sư, phó giáo sư, chúng ta nên mạnh dạn bỏ quy định vận dụng các điều kiện khác để bù cho các điều kiện còn thiếu. Với ứng viên giáo sư bắt buộc phải có đề tài cấp Bộ (và tương đương) và không nên cho bù bằng bất kỳ điều kiện gì khác. Còn với ứng viên phó giáo sư cần phải có tối thiểu 3 đề tài cấp cơ sở, với kinh phí được cấp phù hợp với đặc thù của đề tài”, Phó Giáo sư Chưởng chia sẻ.

Sửa đổi Quyết định số 37 hướng tới minh bạch, khuyến khích GS, PGS cống hiến lâu dài

Từ những bất cập trong thực tế, Giáo sư Đức chia sẻ, một trong những nhiệm vụ của giáo sư, phó giáo sư là “nghiên cứu, phát triển ứng dụng khoa học và chuyển giao công nghệ, bảo đảm chất lượng đào tạo”. Nghiên cứu là nhiệm vụ quan trọng của giáo sư, phó giáo sư nhưng ở các cơ sở giáo dục đại học, giáo sư, phó giáo sư còn là người thầy, cô đứng lớp. Nên nếu chỉ tính số giờ dạy thường niên thì chưa đủ. Do đó, việc sửa đổi Quyết định số 37 cần tính đến khả năng Hội đồng Giáo sư cơ sở thẩm định cả năng lực sư phạm và chất lượng các giáo trình, bài giảng đã được cập nhật, và nên chăng ghi nhận những phản hồi từ người học.

Lãnh đạo Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 trao Quyết định bổ nhiệm và tặng hoa chúc mừng các tân Phó Giáo sư. (Ảnh: website nhà trường)

Bên cạnh việc đề cao các công trình công bố khoa học quốc tế thì cũng cần tính đến coi trọng các công bố khoa học trong nước. Ở thời điểm hiện nay, khoa học và công nghệ nội địa cũng đã có nhiều tiến bộ đáng kể so với trước đây, trong đó đã có nhiều công bố ý nghĩa và quý giá. Đơn cử như trong lĩnh vực Khoa học xã hội và Nhân văn, đã có nhiều sách chuyên khảo, bài báo chất lượng cao, chuyên môn sâu và hẹp được giới chuyên môn trong nước đánh giá tốt nhưng lại không dễ dàng để công bố nước ngoài.

Theo Giáo sư Đức, việc chúng ta coi trọng công bố bài báo đăng trên tạp chí khoa học được chỉ mục trong cơ sở dữ liệu của Scopus/Web of Science (WoS) - còn được gọi là ISI là điều kiện cần nhưng chưa đủ. Trên thế giới, không gian công bố khoa học rất rộng, còn hàng trăm tạp chí khoa học uy tín của những phạm vi khác (tiếng Pháp, tiếng Nga, tiếng Đức, tiếng Trung Quốc) cũng cần được tính tới để tạo tính công bằng và khoa học hơn. Từ đó, cũng có thể khuyến khích các nhà giáo phấn đấu làm giáo sư, phó giáo sư. Song, cũng cần cân nhắc đến những nguyên tắc tính điểm các công trình khoa học như hiện nay bởi vì đâu đó vẫn có những bất cập, chưa hợp lý do cào bằng chất lượng các công bố

“Sau nhiều năm duy trì phong chức danh giáo sư theo ba cấp, tuy đã đạt được những kết quả tốt nhưng đã đến lúc việc phong giáo sư nên được từng bước chuyển giao trách nhiệm cho các trường đại học, trước hết là đại học lớn và có uy tín với bộ tiêu chuẩn và sự giám sát của Nhà nước. Trên cơ sở quy định chung, các trường có thể bổ sung thêm các tiêu chuẩn tùy theo những yêu cầu cụ thể và cần thiết của đơn vị. Hội đồng Giáo sư nhà nước cũng nên có thêm quyền hạn mềm ban bố thêm những tiêu chí cần thiết trong hoàn cảnh cụ thể để nâng cao chất lượng của công việc”, Giáo sư Đức góp ý.

Đưa ra những góp ý để sửa đổi, thay thế Quyết định số 37 hướng tới không chỉ nâng cao chất lượng đội ngũ giáo sư, phó giáo sư mà còn khuyến khích tinh thần cống hiến lâu dài của những người đạt chuẩn chức danh này, Phó Giáo sư Trịnh Trọng Chưởng cho rằng, cần thiết tiến tới việc tin học hóa, đánh giá online hồ sơ ứng viên ở tất cả các khâu, ở các hội đồng.

Bên cạnh đó, khi đánh giá, các thành viên của Hội đồng Giáo sư các cấp cần dành nhiều thời gian đọc kỹ, giám định số lượng, chất lượng các công trình khoa học, chất lượng giảng dạy thực tế,… một cách khách quan, để những ứng viên đạt tiêu chuẩn cảm thấy mình xứng đáng, có thêm động lực tiếp tục cống hiến lâu dài cho ngành giáo dục.

Ngoài ra, để tăng cường trách nhiệm giải trình, nhằm đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong quá trình xét duyệt, Hội đồng Giáo sư cơ sở cần tăng cường xem xét về chuyên môn học thuật, đóng góp của ứng viên trong các công trình công bố, tính thực chất trong công tác giảng dạy. Bên cạnh đó, cần tăng tỷ lệ thành viên ngoài cơ sở giáo dục ở Hội đồng Giáo sư cơ sở và đảm bảo thành viên thẩm định phải đúng chuyên ngành của ứng viên đăng ký.

Cuối cùng, Phó Giáo sư Chưởng đề xuất cần tăng trách nhiệm của Hội đồng Giáo sư cơ sở về thẩm định chất lượng hồ sơ ứng viên, lưu ý đến nội dung các công bố theo các hướng nghiên cứu của ứng viên.

Ngọc Mai