Cần thay đổi tư duy về bảo hộ thương hiệu

Sản phẩm không sản xuất ở Hà Tĩnh nhưng được xuất bán ra thị trường nước ngoài.

Tư duy ngược

Thực tế hiện nay, các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất, kinh doanh chưa thực sự chủ động trong việc trang bị và thực hiện đầy đủ các biện pháp về sở hữu trí tuệ để bảo vệ quyền lợi cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của mình. Đặc biệt, trong xu thế hội nhập kinh tế ngày càng sâu rộng hiện nay, sự chuyển đổi về mô hình kinh doanh cũ sang thương mại điện tử thì nguy cơ các sản phẩm, hàng hóa của Việt Nam bị “mất” thương hiệu là rất cao.

Ông Trần Mạnh Hùng, Trưởng phòng Quản lý công nghệ - Chuyên ngành, Sở Khoa học và Công nghệ Hà Tĩnh, chia sẻ: Nhận thức, tư duy của doanh nghiệp, cơ sở sản xuất, kinh doanh và chính quyền cơ sở về bảo hộ thương hiệu thực sự chưa cao, chưa nhìn nhận đúng về giá trị của sở hữu trí tuệ. Thậm chí, nhiều doanh nghiệp, cơ sở sản xuất có tư duy ngược về bảo hộ thương hiệu.

Chẳng hạn, quán “bún chả nướng Hợp Thành” (TP Hà Tĩnh), mặc dù kinh doanh thuận lợi, đông khách nhưng chủ quán không đăng ký bảo hộ thương hiệu. Khi thấy nhân viên từng làm việc tại đây mở quán khác và lấy tên “bún chả nướng Hợp Thành” thì chủ của quán ăn này mới “tá hỏa” đi đăng ký bảo hộ thương hiệu.

Cũng theo ông Trần Mạnh Hùng, các doanh nghiệp ở nước ngoài cực kỳ coi trọng đăng ký thương hiệu. “Trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, việc bảo hộ thương hiệu, sở hữu trí tuệ phải đi trước một bước chứ không nên tư duy ngược như hiện nay. Câu chuyện về thương hiệu sản phẩm từ dó trầm Phúc Trạch và bánh đa nem Hà Tĩnh là minh chứng rõ ràng về tầm quan trọng của việc bảo hộ thương hiệu”, ông Hùng nói.

Nguy cơ mất thị trường xuất khẩu

Dó trầm vốn là loài cây hoang dã, mọc tự nhiên trong rừng sâu. Năm 1980 được xem là dấu mốc khai sinh nghề trầm hương ở xã Phúc Trạch, huyện Hương Khê, Hà Tĩnh. Ngày ấy, một số người ở Huế đến địa phương này thu mua cây dó đem về đục lấy trầm. Qua thời gian, cây dó trầm được chuyển từ rừng sâu về trồng trong vườn nhà dân. Từ 1ha, 2ha, đến nay diện tích trồng cây dó trầm ở xã Phúc Trạch đã đạt trên 300ha, với hơn 1.800 hộ trồng, tương đương 98 – 99% tổng số hộ toàn xã.

Sản phẩm chế biến từ cây dó trầm Phúc Trạch được giới chuyên gia đánh giá rất cao. Kết quả nghiên cứu đề tài “Xác định thành phần loài dó bầu có khả năng tạo trầm hương chất lượng cao tại Việt Nam” do trường Đại học Lâm nghiệp thực hiện tại Hà Tĩnh đã bước đầu xác định: Chất lượng cây dó bầu và sản phẩm trầm hương trên đất Hà Tĩnh là tốt nhất thế giới hiện nay.

Vậy nhưng, giữa năm 2024, theo thông tin tra cứu của Sở Khoa học và Công nghệ Hà Tĩnh, có 1 chủ thể ở Hàn Quốc đã thực hiện đăng ký và bảo hộ tại Hàn Quốc cho 3 nhãn hiệu “Phuc Trach Agarwood Larva”, “Aquilarfa crassna Phuc Trach Agarwood” cho nhóm 3 tinh dầu trầm. Đồng thời, Công ty TNHH sản xuất thương mại Phúc Trạch có địa chỉ tại TP Hồ Chí Minh đã đăng ký bảo hộ nhãn hiệu “Trầm hương Phuc Trach Agarwood, hình” ở Việt Nam.

“Việc họ đăng ký bảo hộ ở nhóm 3 có nghĩa là các sản phẩm tinh dầu trầm hương khi mang nhãn hiệu “Trầm hương Phúc Trạch” nếu xuất khẩu qua Hàn Quốc sẽ có nguy cơ không được thông quan vì bị cho là hàng nhái, hàng giả. Cùng đó, các đơn vị ở Việt Nam thực hiện đăng ký nhãn hiệu mang tên “Trầm hương Phúc Trạch” tại đất nước Hàn Quốc cũng sẽ bị từ chối do cụm từ này phần lớn trùng với nhãn hiệu đã được bảo hộ. Dù chúng ta có thể thực hiện quyền yêu cầu hủy bỏ bảo hộ đó nhưng sẽ tốn nhiều công sức, kinh phí và thời gian”, Trưởng phòng Quản lý công nghệ - Chuyên ngành, Sở Khoa học và Công nghệ Hà Tĩnh cho biết thêm.

Trước thực trạng đó, Sở Khoa học và Công nghệ Hà Tĩnh đã gửi văn bản đến UBND huyện Hương Khê và thủ phủ trầm hương Phúc Trạch về hướng dẫn, đốc thúc thực hiện thủ tục đăng ký bảo hộ thương hiệu đối với các sản phẩm đặc sản của địa phương nhưng đến nay, địa phương này vẫn chưa có động thái nào.

Đối với sản phẩm bánh đa nem Hà Tĩnh (còn gọi là bánh ram), đây là nghề truyền thống của người dân phường Thạch Hưng (TP Hà Tĩnh) đã tồn tại hàng trăm năm nay. Hiện nay, nghề sản xuất bánh đa nem mở rộng sang các xã Đồng Môn và một số xã thuộc huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh. Một số sản phẩm bánh đa nem Hà Tĩnh của các cơ sở sản xuất trên địa bàn TP Hà Tĩnh được đầu tư trang thiết bị, thực hiện chế biến sâu, đảm bảo chất lượng, mẫu mã nên một số sản phẩm xuất khẩu ra thị trường nước ngoài như sản phẩm “Bánh ram Anh Thu” và “Bánh ram Nam Chi”.

Đầu năm 2025, nhãn hiệu “Bánh đa nem Hà Tĩnh” đã được UBND tỉnh Hà Tĩnh đồng ý chủ trương cho UBND TP Hà Tĩnh thực hiện quyền đăng ký, sử dụng địa danh “Hà Tĩnh” và xác nhận vào bản đồ khu vực địa lý tương ứng với địa danh để hoàn thiện bộ hồ sơ đăng ký bảo hộ nhãn hiệu chứng nhận “Bánh đa nem Hà Tĩnh” theo quy định của pháp luật về sở hữu trí tuệ như đề xuất, tham mưu của Sở Khoa học và Công nghệ. Hiện nay, UBND TP Hà Tĩnh và Sở Khoa học và Công nghệ Hà Tĩnh đang thực hiện thủ tục đăng ký bảo hộ, tổ chức quản lý và phát triển nhãn hiệu chứng nhận “Bánh đa nem Hà Tĩnh”.

Thế nhưng, vừa qua, Sở Khoa học và Công nghệ Hà Tĩnh phát hiện, 1 sản phẩm bánh đa nem sử dụng nhãn hiệu “Bánh đa nem Hà Tĩnh” xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc và 1 sản phẩm sử dụng nhãn hiệu “Bánh ram Hà Tĩnh” xuất khẩu sang Hàn Quốc. Đáng nói, 2 sản phẩm này không sản xuất ở Hà Tĩnh. Nếu như chính quyền địa phương ở Hà Tĩnh chậm chân trong việc đăng ký bảo hộ thương hiệu “Bánh đa nem Hà Tĩnh” tại thị trường Trung Quốc và Hàn Quốc thì nguy cơ sản phẩm đặc sản của Hà Tĩnh sẽ mất 2 thị trường xuất khẩu tiềm năng này.

Cần thay đổi tư duy

Thời gian qua, nhiều câu chuyện về sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ có nguồn gốc Việt Nam bị mất thương hiệu ở nước ngoài đã được phản ánh như: “Kẹo dừa Bến Tre”, “Cà phê Trung Nguyên”, “Cà phê Buôn Mê Thuột”, “Thuốc lá Vinataba”, “Nước mắm Phú Quốc”, “Võng xếp Duy Lợi”, “Petro Vietnam”... và gần đây là “Gạo ST25”, “Phở Thìn”. Theo ông Trần Mạnh Hùng, Trưởng phòng Quản lý công nghệ - Chuyên ngành, Sở Khoa học và Công nghệ Hà Tĩnh, nguyên nhân chủ yếu dẫn đến việc tranh chấp thương hiệu trên trường quốc tế như thế là do tư duy của các cơ sở, doanh nghiệp về bảo hộ thương hiệu, sở hữu trí tuệ chưa đúng; việc đầu tư nhân lực đối với sở hữu trí tuệ chưa đủ, chưa đồng bộ.

Các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ thường không quan tâm đến việc đăng ký bảo hộ nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm, dịch vụ của mình, hoặc có thực hiện đăng ký bảo hộ ở Việt Nam nhưng không chú ý một đặc điểm quan trọng của bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ là bảo hộ theo phạm vi lãnh thổ. Do đó, các chủ thể vô tư thực hiện các hoạt động chào bán, liên kết chào bán sản phẩm, hàng hóa ra nước ngoài mà không thực hiện các biện pháp bảo hộ tại các thị trường mình xuất khẩu hàng hóa.

Trong khi đó, hệ quả của việc mất tài sản sở hữu trí tuệ ở nước ngoài sẽ dẫn đến các vấn đề như: Mất thị trường, mất cơ hội xuất khẩu ra nước ngoài; phải đối mặt với rủi ro bị kiện tụng, chặn hàng xuất khẩu ở biên giới của nước nhập khẩu và bồi thường thiệt hại; phải bỏ rất nhiều thời gian, chi phí và công sức để đòi lại chính thương hiệu của mình; không được hưởng các lợi ích có được từ các hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam đã ký kết gần đây như CPTPP, EVFTA và RCEP…

Hạnh Nguyên