Cần nhiều cải tiến, hỗ trợ đồng bộ để tỷ trọng đào tạo ngành STEM đạt 35%

Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1705/QĐ-TTg ngày 31/12/2024 phê duyệt Chiến lược phát triển giáo dục đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Trong đó, đối với giáo dục đại học, chiến lược có đặt ra mục tiêu, tỷ trọng quy mô đào tạo các ngành khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán (STEM) đạt 35%. Nội dung này hiện đang được các cơ sở giáo dục đại học quan tâm.

Hệ thống giáo dục STEM vẫn cần nhiều cải tiến đồng bộ

Đánh giá về tình hình đào tạo các ngành STEM hiện nay, trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Hiếu - Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa (Đại học Đà Nẵng) cho biết, trong những năm gần đây, giáo dục đại học Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể trong đào tạo các ngành STEM, phản ánh xu hướng toàn cầu hóa và nhu cầu cấp thiết về nguồn nhân lực chất lượng cao.

Các trường đại học dần chuyển đổi từ mô hình giáo dục truyền thống sang cách tiếp cận hiện đại hơn, tích hợp công nghệ và đổi mới phương pháp giảng dạy. Tuy nhiên, để đáp ứng kỳ vọng và yêu cầu của thị trường lao động trong thời kỳ Cách mạng Công nghiệp 4.0, hệ thống giáo dục STEM của Việt Nam vẫn cần nhiều cải tiến đồng bộ.

Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa (Đại học Đà Nẵng) chỉ ra những thuận lợi trong và khó khăn việc đào các ngành STEM hiện nay, cụ thể:

Về thuận lợi: Các chính sách như Quyết định 1705/QĐ-TTg với mục tiêu về giáo dục STEM đã tạo động lực mạnh mẽ cho các trường đại học phát triển chương trình đào tạo phù hợp với nhu cầu của thời đại.

Thị trường lao động đang "khát" nguồn nhân lực STEM, đặc biệt trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) và tự động hóa.

Nhiều trường đại học Việt Nam, trong đó có khối 07 trường kỹ thuật, đã thiết lập quan hệ hợp tác với các tổ chức quốc tế để cải tiến chương trình đào tạo và nâng cao năng lực nghiên cứu.

Về khó khăn: Nhiều trường đại học, trường trung học phổ thông vẫn gặp khó khăn trong việc đầu tư cơ sở vật chất, chương trình đào tạo STEM hiện đại và nâng cao năng lực giảng viên.

Tỷ lệ chọn ngành STEM chưa cao, do nhận thức chưa đồng đều của phụ huynh và học sinh về tiềm năng, tầm quan trọng của các ngành STEM.

Một số chương trình đào tạo vẫn chưa đáp ứng tốt nhu cầu thực tế của thị trường lao động, chưa thực sự gắn kết với nhu cầu thực tiễn của doanh nghiệp".

Ảnh minh họa: Website Đại học Đà Nẵng.

Dưới góc nhìn của Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Thành Long - Trưởng phòng Quản lý Khoa học và Hợp tác quốc tế, Trường Đại học Kỹ thuật Công nghiệp (Đại học Thái Nguyên): “Các ngành kỹ thuật truyền thống thường được thống kê như ngành STEM, tuy nhiên đó chỉ là hình thức.

Việc một ngành có đáp ứng chuẩn để coi là STEM hay không, không chỉ đòi hỏi 'xuất thân' khoa học – kỹ thuật – công nghệ mà còn phải xem xét cách giảng dạy, đơn cử như, việc học có được tổ chức theo cách để người học tự khám phá kiến thức hay không?

Thực tế, việc tiếp cận đúng quy trình giáo dục STEM theo nội hàm, hầu như chưa có khả năng, từ nhân lực giảng dạy (giảng viên) đến cơ sở vật chất cần thiết.

Đặc biệt, nhận thức về việc cần chuyển sang thực hiện dạy học STEM chưa được số đông công nhận. Người dạy vẫn bám vào các sở trường đã định hình của mình và không từ bỏ các phương pháp cũ".

Đề cập đến tác động của việc tăng tỷ trọng quy mô đào tạo ngành STEM, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Quách Thanh Hải - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng, điều này giúp tăng cường năng lực nghiên cứu và đào tạo về khoa học kỹ thuật, từ đó đem lại nhiều lợi ích sau:

Đáp ứng yêu cầu nguồn nhân lực mạnh mẽ về khoa học công nghệ cả về chất và lượng, là điều kiện để thu hút các tập đoàn công nghiệp, công nghệ nước ngoài lớn đầu tư vào Việt Nam và là cơ sở để phát triển kinh tế đất nước.

Tạo ra các sản phẩm sáng tạo chất lượng, tạo động lực để đẩy mạnh hoạt động sáng tạo và khởi nghiệp tại Việt Nam.

Động lực thúc đẩy việc phát triển các nghiên cứu và ứng dụng robot, tự động hóa, drone và iOT AI, là hạt nhân của cuộc Cách mạng 4.0, từ đó làm chủ công nghệ lõi các ngành, nhân tố chủ lực của cuộc Cách mạng này.

Thu hút người học ngành STEM ngay từ cấp học dưới

Trước thực tế số lượng học sinh theo đuổi các ngành STEM còn chưa nhiều, Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa (Đại học Đà Nẵng) cho biết, nhà trường đã triển khai nhiều hoạt động chiến lược và sáng tạo nhằm không chỉ thu hút sinh viên mà còn thúc đẩy niềm đam mê khoa học công nghệ trong cộng đồng học sinh, giáo viên và phụ huynh.

Đó là xây dựng các chương trình trải nghiệm STEM cho học sinh phổ thông, giúp các em tiếp cận sớm với khoa học công nghệ và định hình niềm đam mê ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường; tạo cơ hội để học sinh thể hiện sự sáng tạo, tư duy phản biện và khả năng giải quyết các vấn đề thực tế thông qua các cuộc thi STEM.

Đồng thời, nhà trường tổ chức hội thảo, hỗ trợ giáo viên trong việc triển khai STEM tại trường trung học phổ thông, tư vấn phát triển bài giảng, giúp đỡ tài chính để hiện thực hóa các ý tưởng sáng tạo của giáo viên thành sản phẩm STEM cụ thể.

Ngoài ra, Trường Đại học Bách khoa (Đại học Đà Nẵng) cũng định hướng nghề nghiệp STEM cho học sinh nhờ các kênh hỗ trợ và tư vấn nghề nghiệp, tài trợ học bổng, hỗ trợ tài chính nhằm giúp học sinh hiểu rõ hơn về giá trị và cơ hội của các ngành STEM.

Nhà trường chú trọng tạo môi trường học tập STEM hiện đại, đầu tư xây dựng các phòng thí nghiệm hiện đại, bao gồm phòng nghiên cứu AI, robot và công nghệ môi trường. Những cơ sở này không chỉ dành cho sinh viên mà còn mở cửa để học sinh phổ thông có thể tham quan và trải nghiệm thực tế, từ đó kích thích niềm đam mê khoa học.

Đối với Trường Đại học Kỹ thuật Công nghiệp (Đại học Thái Nguyên), Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Thành Long chia sẻ: "Nhà trường đã tuyên truyền và chuyển giao tri thức, tập huấn cho các trường trung học phổ thông trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên và các tỉnh lân cận để giáo viên và học sinh được tiếp xúc với giáo dục STEM.

Chúng tôi giúp các đối tượng này trả lời các câu hỏi về sự cần thiết của giáo dục STEM, cách thức thực hành giảng dạy STEM. Nhà trường cũng đã phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Thái Nguyên tổ chức nhiều hội thảo chuyên đề về giảng dạy và sáng tạo đồ dùng dạy học, chuyển giao phương tiện dạy học và hỗ trợ cho các trường nhiều mô hình câu lạc bộ STEM".

Cùng chia sẻ về vấn đề này Phó Giáo sư, Tiến sĩ Quách Thanh Hải cho biết, ngành STEM có yêu cầu cao về thí nghiệm và thực hành thực tập. Vì vậy, nhà trường chú ý tăng cường cơ sở vật chất phòng thí nghiệm. Hàng năm nhà trường dành khoảng 200 tỷ đồng cho công tác này.

Bên cạnh đó, các ngành STEM gắn với sự đổi mới thường xuyên về công nghệ. Vì vậy đội ngũ nhà giáo các ngành này luôn được chú trọng đào tạo, cập nhật các công nghệ, kỹ thuật mới.

Ngoài ra, nhà trường còn tổ chức các chương trình giáo dục STEM, hội chợ về STEM cho học sinh các trường phổ thông (hơn 2.000 trường phổ thông tham gia chương trình này), tập huấn về giảng dạy STEM cho giáo viên, trao tặng thiết bị giáo dục STEM cho các trường để phát triển giảng dạy STEM trong trường phổ thông, thông tin đến học sinh, xây dựng đam mê, tình yêu với khoa học công nghệ, kỹ thuật STEM.

Nhờ đó, số lượng hồ sơ nộp vào Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh năm 2024 đạt hơn 97.000 hồ sơ, trong đó trên 70% nộp vào các khoa có các ngành về STEM.

Cần sự hỗ trợ mạnh mẽ từ nhiều phía

Để vừa mở rộng quy mô đào tạo STEM vừa đảm bảo chất lượng giảng dạy, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Hữu Hiếu cho biết, nhà trường đã xây dựng chiến lược phát triển toàn diện, tập trung vào 5 trụ cột chính. Bao gồm: nâng cấp cơ sở vật chất, phát triển đội ngũ giảng viên, đổi mới chương trình đào tạo, tăng cường hợp tác với doanh nghiệp và quốc tế hóa giáo dục.

Để mở rộng quy mô đào tạo các ngành STEM một cách bền vững và hiệu quả, Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa (Đại học Đà Nẵng) khẳng định cần sự hỗ trợ mạnh mẽ từ nhiều phía.

Hỗ trợ từ Chính phủ và các cơ quan quản lý

Tăng đầu tư cơ sở vật chất: Chính phủ, Bộ Giáo dục và Đào tạo hỗ trợ, đầu tư xây dựng các phòng thí nghiệm hiện đại, khu học tập thông minh và các trung tâm nghiên cứu chuyên sâu trong các lĩnh vực STEM như trí tuệ nhân tạo (AI), robot, kỹ thuật xây dựng và công nghệ môi trường.

Chính sách ưu tiên cho STEM: Hỗ trợ học bổng cho sinh viên ngành STEM, đặc biệt là sinh viên có hoàn cảnh khó khăn và đến từ các vùng nông thôn, miền núi. Chính sách này sẽ khuyến khích học sinh phổ thông lựa chọn các ngành học STEM, góp phần cân bằng nguồn nhân lực trên toàn quốc.

Hỗ trợ liên kết vùng: Miền Trung đang có những bước phát triển mạnh về công nghệ, đặc biệt là với sự hình thành các khu công nghệ cao tại Đà Nẵng và Chu Lai (Quảng Nam). Nhà trường mong nhận được sự hỗ trợ từ các cơ quan quản lý để kết nối chặt chẽ hơn giữa các trung tâm đào tạo STEM và các khu vực công nghiệp trong vùng.

Đồng hành từ các doanh nghiệp

Hỗ trợ tài chính và học bổng: Điều này không chỉ giúp sinh viên giảm gánh nặng tài chính mà còn khuyến khích các em học tập và nghiên cứu sâu hơn trong các lĩnh vực STEM.

Hợp tác phát triển chương trình đào tạo: Các doanh nghiệp cần tham gia trực tiếp vào việc thiết kế và triển khai chương trình đào tạo để đảm bảo nội dung giảng dạy phù hợp với nhu cầu thực tế, giúp sinh viên sau khi tốt nghiệp có thể nhanh chóng hòa nhập và đóng góp cho thị trường lao động.

Tạo cơ hội thực tập và việc làm: Các doanh nghiệp nên tiếp tục mở rộng chương trình thực tập và tuyển dụng dành cho sinh viên STEM. Thực tế, các chương trình thực tập tại doanh nghiệp không chỉ giúp sinh viên tích lũy kinh nghiệm mà còn tạo cầu nối giữa nhà trường và thị trường lao động.

Tăng cường hợp tác quốc tế

Tiếp nhận hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế: Hỗ trợ trong việc chuyển giao công nghệ, tài trợ các dự án nghiên cứu, và tổ chức các khóa học ngắn hạn đạt chuẩn quốc tế.

Mở rộng chương trình liên kết: Nhà trường kỳ vọng hợp tác với các trường đại học hàng đầu thế giới để xây dựng các chương trình liên kết đào tạo, tạo cơ hội cho sinh viên tiếp cận với giáo dục tiên tiến, mở ra cơ hội giao lưu văn hóa và phát triển kỹ năng làm việc toàn cầu.

Thúc đẩy trao đổi học thuật: Tăng cường các chương trình trao đổi giảng viên và sinh viên với các trường đối tác quốc tế, nhằm nâng cao năng lực chuyên môn, cập nhật các phương pháp giảng dạy tiên tiến và mở rộng mạng lưới hợp tác.

Ảnh minh họa: Website Đại học Đà Nẵng.

Sự ủng hộ từ xã hội và phụ huynh

Nâng cao nhận thức về STEM: Giáo dục STEM không chỉ cần sự quan tâm từ nhà trường mà còn cần sự ủng hộ từ phụ huynh và cộng đồng. Trường mong muốn phối hợp với các trường phổ thông để tổ chức các buổi hội thảo, ngày hội STEM, và các hoạt động trải nghiệm để phụ huynh và học sinh hiểu rõ hơn về giá trị của STEM đối với tương lai.

Xây dựng môi trường STEM trong gia đình: Phụ huynh đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng học tập cho con em mình, do vậy cần lan tỏa thông điệp về giáo dục STEM tới các gia đình, khuyến khích các em học sinh tiếp cận STEM từ sớm thông qua các hoạt động vui chơi, sáng tạo tại nhà.

Định hướng bền vững cho giáo dục STEM

Phát triển giáo dục STEM từ gốc: Đề xuất mở rộng các chương trình giáo dục STEM xuống các cấp học phổ thông, đặc biệt là tại các trường vùng sâu, vùng xa, nhằm giảm khoảng cách trong tiếp cận giáo dục STEM.

Thúc đẩy nghiên cứu và đổi mới sáng tạo: Nhà trường cần sự hỗ trợ về tài chính và công nghệ để phát triển các dự án nghiên cứu ứng dụng, từ đó đưa các giải pháp khoa học công nghệ vào phục vụ cộng đồng, như năng lượng tái tạo, quản lý tài nguyên và xử lý môi trường.

Dưới góc nhìn của Phó Giáo sư,Tiến sĩ Phạm Thành Long: "Về chiến lược, cơ sở giáo dục đại học phải đi đầu trong việc dẫn dắt và chuyển giao quá trình dạy học STEM và đóng vai trò nòng cốt về chuyên môn trong việc xây dựng mô hình học tập, chuyển giao phương pháp và phương tiện dạy học.

Để vừa đảm bảo tăng quy mô đào tạo vừa đảm bảo chất lượng giảng dạy, trường đại học cần có các 'hạt nhân' nòng cốt giỏi về lĩnh vực này, đảm bảo hình thành và dẫn dắt phong trào đúng định hướng và đầy đủ nội hàm. 'Hạt nhân' này phải có khả năng sáng tạo – chuyển giao – hỗ trợ toàn diện cho các chuyên gia cấp hai để đẩy phong trào đi lên đúng hướng.

Ngoài ra, Sở Giáo dục và Đào tạo, các lãnh đạo trường trung học phổ thông nên quan tâm đến sự cần thiết phải chuyển sang dạy và học STEM, tránh hình thức, tạo áp lực, dừng lại ở việc giảng mẫu 1-2 tiết/giảng viên mỗi kỳ sẽ làm phong trào càng tụt hậu so với thế giới".

Ảnh minh họa: Website Trường Đại học Kỹ thuật Công nghiệp (Đại học Thái Nguyên).

Theo chia sẻ của Phó Giáo sư, Tiến sĩ Quách Thanh Hải, bên cạnh việc phát triển cơ sở vật chất và đội ngũ giảng viên, để đạt được mục tiêu tăng tỷ trọng đào tạo ngành STEM, Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh đã có sự phối hợp giữa phòng Tuyển sinh, công tác học sinh sinh viên, các giảng viên mạnh về STEM ở các khoa, thông qua các Sở Giáo dục và Đào tạo và ban giám hiệu các trường trung học cơ sở, trung học phổ thông để tổ chức các cuộc thi và ngày hội STEM trên quy mô lớn, thu hút được số lượng rất lớn các đội tham gia là các em học sinh đam mê STEM.

Ngoài ra, nhà trường cũng chú trọng thực hiện kiểm định chương trình đào tạo để ngày càng nâng cao chất lượng đào tạo.

Cùng với đó, Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh có các chính sách cụ thể khuyến khích tăng cường đào tạo STEM, sáng chế, tạo ra sản phẩm mới như hỗ trợ giảng viên học tập nâng cao trình độ; học bổng nữ sinh học các ngành STEM; hỗ trợ giảng viên, sinh viên tham gia các hoạt động giáo dục STEM và thực hiện các dự án khởi nghiệp.

Hồng Linh