Cần một cuộc 'bắt tay' lớn để 'cởi trói' tín dụng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa

Ngân hàng cần linh hoạt hơn, không thể chỉ nhìn vào tài sản thế chấp. (Ảnh: Minh Phương)

Doanh nghiệp nhỏ và vừa đang “khát vốn” vì đâu?

Phóng viên: Thưa ông, hiện nay, nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa phản ánh rằng họ rất khó tiếp cận vốn ngân hàng. Theo ông, đâu là vướng mắc lớn nhất?

Ông Nguyễn Văn Thân: Vướng mắc lớn nhất chính là tài sản thế chấp. Hiện nay, các ngân hàng thương mại chủ yếu tập trung cho vay doanh nghiệp lớn vì họ có tài sản bảo đảm và dòng tiền mạnh. Còn doanh nghiệp nhỏ và vừa, do quy mô nhỏ, tiềm lực tài chính yếu, nên đa số không có tài sản thế chấp đủ điều kiện vay vốn. Theo thống kê, chỉ khoảng 30 đến 35% doanh nghiệp nhỏ và vừa có thể tiếp cận vốn ngân hàng.

Có thể thấy, trước đây, vấn đề lớn nhất là lãi suất. Nhưng thời gian qua, với sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước, lãi suất vay đã giảm đáng kể. Thậm chí, một số nhóm doanh nghiệp, trong đó có doanh nghiệp nhỏ và vừa, còn được hưởng lãi suất ưu đãi thấp.

Cùng với đó, thủ tục hành chính cũng đã được đơn giản hóa, nhiều ngân hàng ứng dụng công nghệ để đẩy nhanh quy trình xét duyệt hồ sơ. Nhưng rào cản tài sản thế chấp vẫn là bài toán nan giải.

Một số ngân hàng đã triển khai hình thức cho vay dựa trên tài sản hình thành trong tương lai, nhưng số lượng hạn chế, chủ yếu mang tính thử nghiệm. Điều này khiến nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa rơi vào tình trạng luẩn quẩn: không có vốn để mở rộng sản xuất-kinh doanh, không thể tích lũy tài sản, và vì thế tiếp tục gặp khó khăn khi vay vốn ngân hàng.

Ông Nguyễn Văn Thân, đại biểu Quốc hội, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam. (Ảnh: TTXVN)

Doanh nghiệp phải thay đổi tư duy để tiếp cận vốn dễ hơn

Phóng viên: Nhưng rõ ràng, ngân hàng cũng có áp lực riêng, họ phải bảo đảm an toàn nguồn vốn và hạn chế rủi ro. Vậy theo ông, doanh nghiệp nhỏ và vừa có thể làm gì để nâng cao khả năng vay vốn?

Ông Nguyễn Văn Thân: Đúng, ngân hàng cũng là doanh nghiệp, họ phải chịu trách nhiệm với từng đồng vốn cho vay, vì tiền đó chủ yếu là huy động từ dân cư. Muốn vay được vốn, doanh nghiệp phải chứng minh được mình đáng tin cậy.

Trước hết, doanh nghiệp nhỏ và vừa cần xác định rõ mục đích vay vốn và xây dựng kế hoạch kinh doanh chặt chẽ. Ngân hàng không chỉ quan tâm đến tài sản thế chấp, mà còn đánh giá khả năng sử dụng vốn của doanh nghiệp. Nếu doanh nghiệp có chiến lược kinh doanh rõ ràng, dòng tiền tốt, thì cơ hội vay vốn sẽ cao hơn.

Tiếp theo, báo cáo tài chính phải minh bạch, có kiểm toán độc lập. Đây là điểm yếu của nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa, khi sổ sách kế toán chưa đầy đủ, thiếu tính chuyên nghiệp. Ngân hàng không thể cho vay chỉ dựa vào lời hứa của doanh nghiệp, mà cần dữ liệu tài chính đáng tin cậy.

Một điểm quan trọng nữa là doanh nghiệp nhỏ và vừa nên tăng cường liên kết với nhau để tạo thành các chuỗi cung ứng, từ đó có thể vay theo hợp đồng đầu vào-đầu ra. Nếu chỉ một doanh nghiệp nhỏ lẻ đi vay, ngân hàng sẽ e ngại. Nhưng nếu nhiều doanh nghiệp liên kết lại, tạo ra một hệ sinh thái kinh doanh ổn định, thì ngân hàng sẽ có cơ sở để cấp tín dụng mà không đòi hỏi quá nhiều tài sản thế chấp.

Các doanh nghiệp có thể thông qua Hiệp hội để giới thiệu các doanh nghiệp có nhu cầu vay vốn tới ngân hàng. Điều này mang lợi ích về mặt thời gian. Các ngân hàng cho vay cũng yên tâm hơn rất nhiều.

Bên cạnh việc khuyến khích các ngân hàng linh hoạt hơn trong xét duyệt tín dụng, Ngân hàng Nhà nước cũng cần đưa ra chỉ tiêu cụ thể cho các tổ chức tín dụng về tỷ lệ vốn dành cho doanh nghiệp nhỏ và vừa. Khi có chỉ tiêu rõ ràng, các ngân hàng sẽ buộc phải tìm cách tháo gỡ vướng mắc để đẩy nhanh giải ngân, thay vì e dè rủi ro mà thu hẹp phạm vi cho vay. Nếu không có ràng buộc cụ thể, mọi chính sách hỗ trợ dù có thiện chí đến đâu cũng khó đi vào thực tế.

Ông Nguyễn Văn Thân, đại biểu Quốc hội, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam

Ngân hàng cần linh hoạt hơn, không thể chỉ nhìn vào tài sản thế chấp

Phóng viên: Nhưng nếu chỉ yêu cầu doanh nghiệp nhỏ và vừa thay đổi mà không có sự linh hoạt từ ngân hàng thì cũng khó giải quyết. Theo ông, hệ thống ngân hàng cần làm gì để hỗ trợ tốt hơn cho doanh nghiệp nhỏ và vừa?

Ông Nguyễn Văn Thân: Doanh nghiệp thay đổi là một chuyện, nhưng ngân hàng cũng cần linh hoạt hơn. Nếu cứ giữ tư duy chỉ cho vay khi có tài sản bảo đảm, thì nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa sẽ mãi mãi không thể tiếp cận được vốn.

Tôi cho rằng, các ngân hàng nên phát triển các sản phẩm tín dụng phù hợp hơn với doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Theo đó, việc vay tín chấp cần dựa trên dòng tiền kinh doanh. Nếu doanh nghiệp có dòng tiền ổn định, có hợp đồng đầu ra rõ ràng, ngân hàng hoàn toàn có thể xem xét cho vay mà không cần tài sản thế chấp.

Hoặc có thể vay theo hợp đồng đầu vào-đầu ra. Khi doanh nghiệp có hợp đồng tiêu thụ sản phẩm với đối tác lớn, ngân hàng có thể dựa vào đó để cấp vốn.

Ngoài ra có thể cho vay dựa trên tài sản hình thành từ vốn vay. Một số ngân hàng đã áp dụng hình thức này, nhưng quy mô còn rất nhỏ, cần mở rộng hơn nữa.

Bên cạnh việc khuyến khích các ngân hàng linh hoạt hơn trong xét duyệt tín dụng, Ngân hàng Nhà nước cũng cần đưa ra chỉ tiêu cụ thể cho các tổ chức tín dụng về tỷ lệ vốn dành cho doanh nghiệp nhỏ và vừa. Khi có chỉ tiêu rõ ràng, các ngân hàng sẽ buộc phải tìm cách tháo gỡ vướng mắc để đẩy nhanh giải ngân, thay vì e dè rủi ro mà thu hẹp phạm vi cho vay. Nếu không có ràng buộc cụ thể, mọi chính sách hỗ trợ dù có thiện chí đến đâu cũng khó đi vào thực tế.

Không chỉ ngân hàng, Chính phủ cũng cần giao trách nhiệm cụ thể cho từng địa phương trong việc phát triển cộng đồng doanh nghiệp. Để đạt mục tiêu 2 triệu doanh nghiệp vào năm 2030, mỗi địa phương cần có lộ trình rõ ràng, chẳng hạn đặt mục tiêu cụ thể về số lượng doanh nghiệp mới thành lập hàng năm. Khi có chỉ tiêu này, chính quyền địa phương sẽ chủ động tạo ra những chính sách thuận lợi, thúc đẩy hộ kinh doanh lớn mạnh, chuyển đổi thành doanh nghiệp. Như vậy, sự hỗ trợ không chỉ dừng ở khâu khuyến khích mà còn cần có cơ chế thúc đẩy thực chất.

Cùng với đó, vai trò của các hiệp hội ngành nghề cũng cần được nâng cao. Không nên để các hiệp hội hoạt động rời rạc mà cần giao cho họ nhiệm vụ rõ ràng trong việc giám sát, đánh giá quá trình thực thi chính sách, cũng như tham gia vào các cơ quan quản lý quỹ hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Một giải pháp quan trọng khác là thay đổi cách vận hành các quỹ hỗ trợ. Thay vì ủy thác vốn cho ngân hàng thương mại, các quỹ này cần trực tiếp bảo lãnh tín dụng và chấp nhận một phần rủi ro để giúp doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận vốn hơn. Khi đó, quỹ không chỉ đóng vai trò hỗ trợ mà còn trở thành một đòn bẩy tài chính hiệu quả, giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa có thêm cơ hội phát triển bền vững.

Không thể chỉ dựa vào ngân hàng, cần một thị trường vốn đa dạng hơn

Phóng viên: Hiện nay, phần lớn vốn của doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn đến từ ngân hàng, nhưng nhu cầu vốn trung và dài hạn cũng rất lớn. Theo ông, làm sao để giảm bớt sự phụ thuộc vào tín dụng ngân hàng?

Ông Nguyễn Văn Thân: Đây là vấn đề quan trọng. Doanh nghiệp nhỏ và vừa không thể chỉ trông chờ vào ngân hàng, mà cần có các kênh huy động vốn khác.

Trước hết, quỹ bảo lãnh tín dụng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa cần được mở rộng. Hiện, Việt Nam đã có những hoạt động chưa hiệu quả. Nếu quỹ này được tăng quy mô và cải tiến quy trình, thì nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa sẽ dễ dàng tiếp cận vốn hơn.

Thứ hai, thị trường chứng khoán và trái phiếu doanh nghiệp cần được phát triển hơn nữa. Hiện nay, chỉ có các doanh nghiệp lớn mới đủ điều kiện phát hành trái phiếu, còn doanh nghiệp nhỏ và vừa gần như không có cơ hội tham gia. Nếu có cơ chế hỗ trợ, doanh nghiệp nhỏ và vừa có thể huy động vốn từ các nhà đầu tư thay vì chỉ phụ thuộc vào ngân hàng.

Thứ ba, cần thúc đẩy các mô hình tài chính thay thế như tín dụng chuỗi cung ứng, cho vay ngang hàng, gọi vốn cộng đồng. Những mô hình này đã rất phổ biến trên thế giới nhưng tại Việt Nam vẫn chưa được phát triển đúng mức.

Chúng ta cần một hệ sinh thái tài chính đa dạng hơn, để doanh nghiệp nhỏ và vừa có nhiều lựa chọn tiếp cận vốn, thay vì chỉ xoay quanh ngân hàng. Khi thị trường vốn được phát triển đầy đủ, không chỉ doanh nghiệp nhỏ và vừa hưởng lợi mà nền kinh tế cũng sẽ năng động hơn.

Phóng viên: Xin cảm ơn ông.

MINH PHƯƠNG