Cần làm gì để khuyến khích các cặp vợ chồng sinh đủ 2 con?

Thanh niên có xu hướng kết hôn muộn hơn và sinh ít con hơn. TP. HCM - nơi có thu nhập bình quân đầu người cao nhất cả nước, cũng là địa phương đầu tiên có tuổi kết hôn trung bình lần đầu trên 30 tuổi, sinh dưới 1,4 con/phụ nữ.

Tình trạng này cũng đã xuất hiện tại các thành phố và các nơi kinh tế phát triển. Thậm chí tình trạng này còn xuất hiện ở các tỉnh thuộc vùng Đồng bằng Sông Cửu Long, vùng nông nghiệp lớn nhất cả nước.

Những thông tin trên do ông Lê Thanh Dũng - Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế) thông tin tại hội thảo tham vấn nội dung khuyến khích sinh đủ hai con trong Chương trình mục tiêu Quốc gia giai đoạn 2026-2035 do Cục Dân số tổ chức vừa diễn ra tại TP. HCM.

Ông Lê Thanh Dũng - Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế) phát biểu.

Hệ lụy nghiêm trọng của mức sinh thấp

Hội thảo thu hút sự có mặt của hàng chục nhà quản lý, chuyên gia y tế công cộng, kinh tế, xã hội... đến từ Sở Y tế TP. HCM, các đơn vị nghiên cứu, Chi Cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình TP. HCM, Hội Y tế Công cộng TP. HCM, Trường Đại học Y Dược TP. HCM, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP. HCM... và đại diện lãnh đạo, cán bộ làm công tác dân số - kế hoạch hóa gia đình của nhiều tỉnh, thành phố khu vực Đông Nam Bộ, Đồng bằng Sông Cửu Long.

Hội thảo là dịp để cung cấp thông tin, chia sẻ quan điểm, khuyến nghị những chính sách, biện pháp nhất là các chính sách, biện pháp mà các địa phương đã làm, nên đưa vào nội dung khuyến khích sinh đủ hai con, trong Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2026-2035 nhằm phấn đấu đạt trì mức sinh thay thế trên toàn quốc.

Theo Cục trưởng Lê Thanh Dũng, trong thời gian qua, công tác dân số Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng khích lệ, đặc biệt là việc khống chế thành công tốc độ gia tăng nhanh dân số, đạt mức sinh thay thế sớm - từ năm 2006, đã rất thành công trong việc duy trì mức sinh xung quanh mức sinh thay thế trong gần hai thập kỷ qua.

Quang cảnh hội thảo.

"Kết quả này góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu dân số theo hướng tích cực, Việt Nam bước vào thời kỳ dân số vàng từ năm 2007, tạo cơ hội cho kinh tế nước ta bứt phá, "cất cánh" và vươn mình trong thời gian tới"- ông Dũng nói.

Tuy nhiên cũng theo ông Dũng, trong những năm gần đây, tỷ lệ sinh ở Việt Nam đã có sự suy giảm rõ rệt, mức sinh đã dưới mức sinh thay thế, tức là mỗi cặp vợ chồng không sinh đủ hai con.

Dự báo, nếu mức sinh tiếp tục giảm, đến năm 2039 Việt Nam kết thúc thời kỳ dân số vàng, năm 2042 quy mô dân số trong độ tuổi lao động đạt đỉnh và sau năm 2054 dân số sẽ bắt đầu tăng trưởng âm. Trong tương lai Việt Nam khó có thể trở thành nước có thu nhập cao vào năm 2045 do thiếu nguồn cung lao động.

"Mức sinh thấp kéo dài gây ra những hệ lụy tiêu cực như tốc độ già hóa dân số sẽ diễn ra nhanh, tạo ra áp lực ngày càng tăng đối với hệ thống an sinh xã hội dành cho người cao tuổi. Mức sinh thấp và già hóa dân số làm suy giảm nguồn nhân lực, đặc biệt là lao động trẻ, làm ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển kinh tế - xã hội"- Cục trưởng Lê Thanh Dũng nói.

Chính sách khuyến sinh của các nước

Theo Cục trưởng Lê Thanh Dũng, xã hội hiện nay có nhiều yếu tố tác động đến quyết định sinh con. Thứ nhất, các yếu tố nhân khẩu học như số lượng phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ ít hơn thế hệ trước; giảm tỷ trọng thanh niên trong dân số.

Ông Phạm Vũ Hoàng - Phó Cục trưởng Cục Dân số tham luận.

Thứ hai, các yếu tố xã hội như xu hướng hoãn kết hôn, sinh con đầu lòng và giãn khoảng cách giữa các lần sinh do các chính sách giảm sinh trước đây tạo ra, do kết quả của sự phát triển khi phụ nữ học tập dài hơn và tham gia thị trường lao động nhiều hơn. Sự phổ biến của không gian số, xu thế con người giao tiếp trên thế giới ảo nhiều hơn ngoài đời thật cũng ảnh hưởng tới xu thế không kết hôn và sinh con.

Thứ ba, nguyện vọng về thu nhập của thanh niên đang ngày càng tăng hoặc ít nhất đạt được một mức sống bằng với gia đình họ, trong khi thu nhập dự kiến của nhóm dân số trẻ này lại ngày càng giảm do những điều kiện bất định, khó khăn và cạnh tranh ngày càng cao trên thị trường lao động, vì vậy, họ sẽ kết hôn muộn hơn, sinh con muộn hơn và sinh ít hơn cho đến khi việc làm và thu nhập đã ổn định.

Cùng với đó, sự hội nhập quốc tế ngày càng sâu, rộng, xu hướng mức sinh xuống thấp sẽ càng được củng cố, lan rộng.

Đồng tình với quan điểm của Cục Dân số, các chuyên gia tham dự hội thảo đều nhấn mạnh mức sinh giảm không chỉ là vấn đề của riêng mỗi gia đình. Nó sẽ ảnh hưởng đến cấu trúc dân số của đất nước, vùng, miền như thiếu hụt lao động, đẩy nhanh tốc độ già hóa. Qua đó gây áp lực lên hệ thống chăm sóc sức khỏe và phúc lợi xã hội; giảm năng suất và sự sáng tạo trong xã hội, lãng phí nguồn lực, tác động lớn đến sự phát triển bền vững.

Ông Phạm Chánh Trung - Chi Cục trưởng Chi cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình TP. HCM tham luận.

Cung cấp thêm thông tin tại hội thảo, ông Lê Thanh Dũng cho biết hiện nay trên toàn cầu có 55 chính phủ có chính sách tăng mức sinh, 19 chính phủ tập trung vào việc duy trì mức sinh hiện tại.

Chính sách phổ biến nhất được các quốc gia áp dụng là chế độ nghỉ thai sản có lương hoặc không lương được bảo đảm việc làm; tiếp đó là dịch vụ chăm sóc trẻ em do nhà nước trả tiền; trợ cấp cho trẻ em hoặc gia đình; nghỉ phép chăm con (cho bố và mẹ) có lương hoặc không lương kèm bảo đảm việc làm.

Hơn một nửa quốc gia áp dụng các chính sách cho phép giờ làm việc linh hoạt hoặc làm việc bán thời gian, ưu đãi thuế cho trẻ em phụ thuộc, tiền thưởng cho em bé (chi trả 01 lần).

Chuyên gia khuyến nghị gì để tăng mức sinh?

Chia sẻ thông tin tại hội thảo, ông Phạm Chánh Trung - Chi Cục trưởng Chi cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình TP. HCM cho hay, hiện thành phố đang được xếp vào nhóm 21 tỉnh, thành phố có mức sinh thấp trong cả nước. Số liệu thống kê năm 2023 cho thấy số con trung bình của một người phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ ở thành phố là 1,32 con, thấp nhất trong cả nước.

PGS.TS Vũ Tuấn Hưng - Phó Viện trưởng Phụ trách Viện Xã hội vùng Nam Bộ tham luận.

Trước tình trạng này, ngành Y tế thành phố kêu gọi người dân cùng chung tay thực hiện thông điệp "Mỗi gia đình, mỗi cặp vợ chồng sinh đủ hai con".

Bên cạnh việc đưa ra giải pháp về vấn đề mức sinh thấp, trong chiến dịch truyền thông dân số, ngành Y tế TP. HCM cũng thực hiện nâng cao hiểu biết về tầm quan trọng của việc khám sức khỏe trước khi kết hôn cho thanh niên, các cặp đôi để khởi đầu cuộc sống hôn nhân thuận lợi và xây dựng gia đình hạnh phúc.

Ngoài ra, ngành y tế cũng tăng cường phổ biến lợi ích của việc thực hiện tầm soát, chẩn đoán, điều trị các bệnh, tật trước sinh và sơ sinh nhằm can thiệp và điều trị sớm các bệnh, tật trong giai đoạn bào thai và sơ sinh giúp cho trẻ sinh ra phát triển khỏe mạnh.

Liên quan đến công tác truyền thông, tại hội thảo, nhiều chuyên gia cho rằng đây là một trong những vấn đề cần được ưu tiên trong lộ trình đạt mục tiêu sinh đủ hai con.

TS. Phạm Gia Trân - đến từ Trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn TP HCM tham luận.

TS. Phạm Gia Trân - đến từ Trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn TP HCM cho hay, vấn đề truyền thông để tăng mức sinh cần tập trung vào nội dung gì? Phải truyền thông làm cho người dân hiểu được mức sinh thấp là gì? hệ lụy nghiêm trọng của mức sinh thấp thế nào? "Thực hiện tuyên truyền đúng đích - đối tượng trong độ tuổi sinh sản, đẩy mạnh truyền thông nhóm, tư vấn"- TS Trân nói.

PGS.TS Vũ Tuấn Hưng - Phó Viện trưởng Phụ trách Viện Xã hội vùng Nam Bộ nhấn mạnh trong truyền thông về tăng mức sinh cần ứng dụng trí tuệ nhân tạo - AI nhằm rà soát nhóm đối tượng đích để truyền thông.

Ông Đinh Thái Hà - Đại diện Cục Dân số trình bày dự kiến nội dung "Khuyến khích sinh đủ hai con, bảo đảm tỉ suất sinh thay thế trong Chương trình mục tiêu quốc gia" tại hội thảo.

Cùng đó, các chuyên gia cũng đề xuất cần có những chính sách khuyến khích sinh cho các gia đình chưa đạt mức sinh. Về nội dung này, Cục trưởng Lê Thanh Dũng cho biết: trong dự thảo Luật Dân số đang lấy ý kiến nhân dân, Bộ Y tế đề xuất hàng loạt nhóm chính sách, trong đó, Bộ đề xuất tăng thời gian nghỉ thai sản cho phụ nữ sinh con thứ 2 từ 6 tháng lên 7 tháng nhằm khuyến khích sinh...

Đồng thời, trong dự thảo Pháp lệnh sửa đổi Điều 10 của Pháp lệnh Dân số, Bộ đề xuất mỗi cặp vợ chồng, cá nhân quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh.

Bài và ảnh Thái Bình