Cần có quy định định mức dự trữ chiến lược cho các mặt hàng thiết yếu

Ngày 26/11, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội (QH) thảo luận tại hội trường về dự án Luật Dự trữ quốc gia (sửa đổi). Các đại biểu (ĐB) nhất trí về sự cần thiết sửa đổi Luật Dự trữ quốc gia và phân tích, đánh giá làm sâu sắc thêm nhiều nội dung, đóng góp thêm nhiều ý kiến, nhất là đối với một trong những nội dung mới quan trọng của dự thảo Luật là bổ sung mục tiêu dự trữ chiến lược.

ĐB Thạch Phước Bình (Đoàn Vĩnh Long) ghi nhận, dự thảo Luật đã có bước điều chỉnh tư duy rất rõ nét từ quản lý điều hành sang hình thành quản lý sử dụng dự trữ quốc gia, đồng thời dự thảo tách bạch 2 nhóm mục tiêu quan trọng.

Một là dự trữ để ứng phó các tình huống đột xuất, cấp bách như thiên tai, dịch bệnh, cứu đói, bảo đảm an sinh xã hội, quốc phòng và an ninh.

Hai là dự trữ phục vụ mục tiêu chiến lược gồm ổn định kinh tế vĩ mô, điều tiết thị trường và giảm thiểu tác động của đứt gãy chuỗi cung ứng.

Đại biểu Thạch Phước Bình.

Theo ĐB, định hướng này là rất đúng đắn, nhưng để triển khai hiệu quả thì Luật cần phân định rõ hơn ranh giới giữa dự trữ quốc gia và dự trữ chiến lược, bởi 2 tầng dự trữ này khác nhau về mục tiêu, thời hạn luân chuyển, mức tồn kho tối thiểu, nguồn lực tài chính, phương thức mua bán, nhập bù cũng như cách thức xã hội hóa và huy động nguồn lực ngoài ngân sách.

Dự thảo Luật sử dụng nhiều khái niệm mang tính định tính như tài nguyên quan trọng, khoáng sản quốc gia, sản phẩm công nghệ cao, hàng hóa chiến lược nhưng chưa có tiêu chí định lượng đi kèm, dễ dẫn đến tùy nghi trong áp dụng.

ĐB đề nghị bổ sung các tiêu chí định lượng, chẳng hạn độ phụ thuộc nhập khẩu vượt một tỷ lệ nhất định, mức rủi ro gián đoạn nguồn cung, mức độ ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh lương thực, an ninh năng lượng hoặc an ninh tài chính.

Ngoài ra, dự thảo chưa có quy định định mức dự trữ chiến lược cho các mặt hàng thiết yếu như xăng, dầu, thuốc và vaccine. Từ đó, ĐB đề nghị QH cân nhắc quy định tỷ lệ tối thiểu chi cho dự trữ quốc gia, công khai báo cáo dự trữ quốc gia cấp quốc gia hàng năm để QH giám sát và tăng cường kiểm toán đối với các mặt hàng chiến lược, nơi rủi ro thất thoát và xung đột lợi ích là rất lớn.

ĐB Nguyễn Tâm Hùng (Đoàn TP Hồ Chí Minh) hoàn toàn ủng hộ chủ trương xây dựng cơ chế dự trữ chiến lược để điều tiết thị trường trong các lĩnh vực thiết yếu. Song, để bảo đảm hiệu quả điều hành, ĐB đề nghị bổ sung cơ chế kích hoạt dự trữ chiến lược dựa trên tín hiệu cảnh báo sớm về thị trường và mức độ rủi ro an ninh kinh tế.

Vì không có công cụ cảnh báo sớm, Nhà nước không phải chờ thị trường tăng nóng hoặc đứt gãy mới can thiệp mà có thể chủ động bảo vệ người dân và doanh nghiệp từ sớm, từ xa, qua đó giảm chi phí, tăng hiệu quả điều tiết.

ĐB Tô Ái Vang (Đoàn TP Cần Thơ) kiến nghị dự thảo Luật xem xét bổ sung một điều riêng quy định về cơ chế phối hợp cấp vùng, quy định cụ thể phân cấp, phân quyền và trách nhiệm phối hợp, chính sách ưu đãi, khuyến khích doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân tham gia vào hoạt động dự trữ để tạo hành lang pháp lý vững chắc cho cơ chế phối hợp cấp vùng trong việc thực hiện chiến lược dự trữ quốc gia.

Đại biểu Tô Ái Vang.

Phân tích lý do cho đề xuất này, ĐB cho biết, cơ chế phối hợp cấp vùng sẽ phù hợp với điều kiện ở nước ta có các vùng sản xuất lúa, nông nghiệp tập trung, đóng vai trò chủ lực trong việc cung cấp lương thực và nông sản.

Khi có cơ chế phối hợp cấp vùng sẽ bảo đảm theo chuỗi cung ứng từ nguồn cung, bảo quản, dự trữ, chế biến, lưu thông và xuất cấp hướng đến đa mục tiêu như vừa giúp bình ổn giá cả cho nông dân sau thu hoạch, vừa dự trữ nông sản xuất khẩu ra thị trường vào mùa khan hiếm và vừa dự trữ tại chỗ, cho phép phản ứng nhanh, xuất cấp hàng dự trữ kịp thời để giảm thiểu rủi ro thiếu hụt do thiên tai, dịch bệnh hoặc các cú sốc về thị trường.

Như vậy, đi cùng với cơ chế phối hợp cấp vùng thì cần đặc biệt quan tâm đến việc đầu tư kho dự trữ chiến lược, cơ chế xây dựng trung tâm liên kết sản xuất, chế biến và tiêu thụ nông sản đặt ở các địa phương thuộc trung tâm của vùng trọng điểm…

Cuối phiên họp, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng đã báo cáo một số nội dung mà các đại biểu rất quan tâm, trong đó có quy định về dự trữ chiến lược. Bộ trưởng nhấn mạnh, đây là một vấn đề rất mới và khó, có tác động đến nhiều chính sách pháp luật, chiến lược ngành, lĩnh vực đã được ban hành và có tác động đến nhiều Bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp.

Do vậy, dự thảo Luật quy định những nguyên tắc cơ bản, phân định cơ chế quản lý, sử dụng hàng dự trữ chiến lược để giao cho cơ quan chuyên trách quản lý thực hiện để bảo đảm nguyên tắc xây dựng Luật theo hướng chỉ quy định những nội dung thuộc thẩm quyền của QH và giao cho Chính phủ quy định từng thời kỳ cho phù hợp với tình hình thực tế.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng báo cáo làm rõ một số vấn đề được đại biểu Quốc hội quan tâm.

Giải trình cụ thể việc phân định ranh giới giữa dự trữ quốc gia và dự trữ chiến lược, Bộ trưởng cho biết, Kết luận 15 ngày 16/1/2025 của Bộ Chính trị và Thông báo 342 thông báo ý kiến của Tổng Bí thư đã nêu rõ là phải mở rộng phạm vi và tăng cường năng lực của dự trữ quốc gia, không yêu cầu chuyển dự trữ quốc gia thành dự trữ chiến lược, không phải bổ sung hoặc là thực hiện song song với dự trữ quốc gia.

Do vậy, hiện nay dự thảo Luật đã giải thích về hàng dự trữ quốc gia, trong đó hàng dự trữ chiến lược thực hiện cả hàng dự trữ quốc gia, có nghĩa là hàng dự trữ chiến lược là bao quát cả hàng dự trữ cấp quốc gia và cũng đã quy định một số mặt hàng để chúng ta thực hiện mục tiêu dự trữ chiến lược khác.

Về chính sách nhà nước, trong dự thảo Luật tại khoản 9 Điều 4 đã quy định trong từng thời kỳ thì Chính phủ quy định chi tiết các chính sách nhà nước về dự trữ quốc gia, do đó khi Chính phủ ban hành nghị định hướng dẫn Luật sẽ quy định cụ thể dự trữ của Bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp tham gia sâu hơn cũng như quy định tình huống dự trữ ứng phó khẩn cấp, tạo hành lang pháp lý và giảm áp lực lên ngân sách nhà nước.

Về tiêu chí định lượng hàng dự trữ quốc gia và hàng dự trữ chiến lược, theo Bộ trưởng, tại dự thảo Luật đã xác định tiêu chí hàng dự trữ chiến lược bao gồm mục tiêu phục vụ an ninh, quốc phòng và là công cụ điều tiết thị trường. Do vậy, dự thảo quy định những tiêu chí để Chính phủ hướng dẫn cụ thể, đáp ứng với yêu cầu phát triển bền vững kinh tế - xã hội.

Việc quy định ngay trong Luật những mặt hàng, xây dựng tiêu chí định lượng quá cụ thể và phân loại dự trữ quốc gia thì sẽ khó linh hoạt trong quá trình tổ chức thực hiện khi cần điều chỉnh, cần bổ sung vào danh mục. Cho nên, Bộ trưởng mong muốn là sau này cụ thể hóa ở nghị định để khi có xuất hiện những tình huống mới sẽ có điều chỉnh kịp thời ngay.

Mai Hoàng