Cận cảnh bức tranh gỗ 'Vinh quy bái tổ' đặc biệt Hà Nội vừa trao tặng Văn Miếu - Quốc Tử Giám

Ảnh

Tác phẩm được đặt tại nhà Tiền đường, khu Thái Học, là tác phẩm điêu khắc gỗ độc bản, đạt hai kỷ lục Việt Nam: Tác phẩm tranh gỗ điêu khắc thủ công “Vinh quy bái tổ” trên gỗ liền khối lớn nhất Việt Nam và Tranh gỗ có số lượng nhân vật nhiều nhất Việt Nam. Đây là công trình nghệ thuật đánh dấu nỗ lực sáng tạo và khát vọng tôn vinh truyền thống hiếu học của dân tộc Việt Nam.

Tranh gỗ “Vinh quy bái tổ” được chế tác thủ công từ gỗ Cẩm quý hiếm, có kích thước dài 8,33m, rộng 1,7m, dày 16cm, do nghệ nhân Bùi Trọng Lăng cùng nhóm thợ của xưởng tranh gỗ Bùi Gia thực hiện trong gần ba năm. Bức tranh tái hiện sinh động hành trình khoa bảng của người sĩ tử xưa: từ thuở nhỏ học với thầy đồ, đến lúc lều chõng đi thi Hương, trẩy kinh thi Hội, thi Đình, được vua ban ân tứ trở về làng trong lễ “Vinh quy”.

Bố cục bức tranh tuân thủ nguyên tắc mỹ thuật “Khí vận sinh động”, khiến đoàn rước như hình ảnh rồng uốn lượn – biểu tượng gắn liền với tên gọi Thăng Long – Hà Nội. Cảnh sắc và nhân vật được khắc họa công phu, xuất hiện đủ các tầng lớp xã hội xưa: sĩ, nông, công, thương, ngư, tiều, canh, mục. Trong không gian rộn ràng lễ hội, hình ảnh Ngọ Môn, Điện Thái Hòa, Văn Miếu – Quốc Tử Giám, Khuê Văn Các, cây đa, giếng nước, sân đình… được tái hiện hài hòa, tạo nên một trường đoạn sử thi bằng gỗ sống động.

Ông Lê Xuân Kiêu, Giám đốc Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám, khẳng định: “Lễ Vinh quy bái tổ là biểu tượng của đạo lý Việt Nam: Tôn sư trọng đạo, hiếu lễ, đoàn kết làng xã, khát vọng phụng sự đất nước, tôn vinh sự học và khuyến khích hiền tài cống hiến cho quốc gia.” Việc đặt tác phẩm tại Nhà Thái Học – không gian văn hóa, giáo dục bậc nhất của Thăng Long – mang ý nghĩa đặc biệt sâu sắc, góp phần khơi dậy tinh thần hiếu học, hun đúc nhân tài và khẳng định sứ mệnh của Văn Miếu – Quốc Tử Giám trong việc gìn giữ, phát huy di sản văn hóa dân tộc.

Theo nghệ nhân Bùi Trọng Lăng (Tác giả) , ý tưởng thực hiện bức tranh được ông ấp ủ từ năm 2020, dựa theo tiểu thuyết “Lều chõng” của nhà văn Ngô Tất Tố. Trong quá trình chế tác, ông đã tìm đến các chuyên gia cố vấn như nhà sử học Dương Trung Quốc, PGS.TS Bùi Hoài Sơn và họa sĩ Hồ Trọng Minh (Đại học Mỹ thuật Việt Nam) để bảo đảm tính lịch sử, mỹ thuật và văn hóa của tác phẩm.

Tác phẩm được hoàn thiện trong 27 tháng đục chạm thủ công, chưa kể 9 tháng nghiên cứu tư liệu và phác thảo. Tổng thể bức tranh gồm 348 nhân vật, cùng 41 cờ quạt, võng lọng, giáo mác, 55 con vật và 35 công trình kiến trúc, tạo nên một tổng thể phong phú, tinh xảo và giàu giá trị biểu tượng.

Ngày 23/12/2023, tác phẩm được Tổ chức Kỷ lục Việt Nam (VietKings) xác lập hai kỷ lục quốc gia. Trước khi được trao tặng Văn Miếu – Quốc Tử Giám, bức tranh từng được trưng bày tại Bảo tàng Hà Nội và tham dự Triển lãm thành tựu đất nước.

Đánh giá về bức tranh, PGS.TS Bùi Hoài Sơn (Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa Giáo dục Quốc hội) cho biết, việc Thành ủy – HĐND – UBND – Ủy ban MTTQ Việt Nam Thành phố Hà Nội trao tặng tác phẩm này cho Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám mang ý nghĩa biểu tượng và chiến lược. Về biểu tượng, đó là sự tiếp nối truyền thống hiếu học Thăng Long, nơi “Quốc Tử Giám” – trường đại học đầu tiên của Việt Nam – trở thành không gian lưu giữ và truyền lửa học vấn cho muôn đời. Về chiến lược, đó là sự khẳng định vị thế của Văn Miếu – Quốc Tử Giám trong tiến trình xây dựng “Thủ đô học tập, sáng tạo và đáng sống”, phù hợp với định hướng phát triển công nghiệp văn hóa và giáo dục mà Hà Nội đang theo đuổi.

"Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và chuyển đổi số, tác phẩm “Vinh quy bái tổ” như một cột mốc nhắc nhớ rằng: căn cốt của phát triển bền vững vẫn là văn hóa và tri thức. Khi đất nước bước vào kỷ nguyên mới, việc tôn vinh sự học – không chỉ bằng lời nói mà bằng những biểu tượng nghệ thuật cụ thể – chính là một cách gieo hạt giống hiếu học cho thế hệ trẻ, khơi dậy lòng tự hào dân tộc và tinh thần vươn lên bằng trí tuệ" - PGS.TS Bùi Hoài Sơn chia sẻ.

Quan sát kỹ tác phẩm, người xem có thể nhận ra nhiều tầng ý nghĩa được ẩn trong từng đường nét chạm khắc. Hình ảnh người học trò quỳ lạy thầy, dân làng hân hoan đón mừng, cờ ngũ sắc tung bay… tất cả tạo nên bản hòa ca về tri thức, về đạo nghĩa thầy trò, và niềm hân hoan của làng quê khi có người đỗ đạt.

Sự xuất hiện của tác phẩm “Vinh quy bái tổ” tại Văn Miếu không chỉ là một sự kiện mỹ thuật, mà còn là thông điệp sâu sắc của người Hà Nội về tri thức và đạo lý. Trong bối cảnh hiện đại, hình ảnh người học trò vinh quy trở về như nhắc nhở mỗi người về cội nguồn hiếu học – giá trị đã làm nên bản sắc văn hóa của Thăng Long ngàn năm.

Nhiều học sinh, du khách đã nán lại trước bức tranh. Họ lắng nghe giới thiệu, chụp ảnh và bày tỏ sự thích thú với những chi tiết sinh động của đời sống Việt Nam xưa. Tác phẩm trở thành công cụ trực quan giúp truyền cảm hứng học tập, đặc biệt với thế hệ trẻ khi được tiếp cận tại không gian giáo dục truyền thống.

Tác phẩm tranh gỗ “Vinh quy bái tổ” tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám vì thế không chỉ là điểm nhấn nghệ thuật, mà còn là lời nhắc nhở thiết tha về giá trị của trí tuệ Việt Nam, góp phần lan tỏa tinh thần hiếu học, tôn sư trọng đạo và khát vọng dựng xây đất nước bằng tri thức.

Khánh Huy