Cẩm nang nhận diện và phòng ngừa trước 'ma trận' tin giả

Việc trang bị kỹ năng nhận diện và phòng chống thông tin xấu độc không chỉ là nhu cầu tự thân để bảo vệ mỗi cá nhân, mà còn là trách nhiệm của mỗi công dân số trong việc làm sạch môi trường mạng. Đồ họa: Thái Bình

Những thủ đoạn ngụy trang tinh vi của tin giả trên không gian mạng

Tin giả không đơn thuần chỉ là những điều hoàn toàn bịa đặt, mà nguy hiểm hơn, chúng thường là những thông tin có một phần sự thật nhưng không hoàn toàn chính xác, bị kẻ xấu cố tình phóng đại, suy diễn hoặc cắt ghép để làm thay đổi bản chất của sự việc nhằm mục đích không chính đáng. Các đối tượng tạo ra tin giả thường lợi dụng "khoảng trống thông tin" và sự hiếu kỳ của công chúng để tấn công vào tâm lý người đọc, nhất là trong các thời điểm nhạy cảm như dịch bệnh hay các sự kiện chính trị quan trọng.

Một trong những dấu hiệu nhận biết điển hình nhất mà người dùng có thể dễ dàng quan sát là cách đặt tiêu đề của bài viết. Tin giả thường sở hữu những tiêu đề giật gân, viết in hoa toàn bộ hoặc kèm theo các ký tự lạ mang tính khẳng định tuyệt đối để thu hút sự chú ý và kích thích trí tò mò, dù nội dung bên trong có thể là những câu chuyện phiếm hoặc thông tin cũ được "xào nấu" lại. Bên cạnh tiêu đề, nguồn gốc và cấu trúc của thông tin là những yếu tố then chốt để lật tẩy bộ mặt thật của tin giả. Người dùng mạng xã hội cần đặc biệt cảnh giác với những thông tin xuất phát từ các website, tài khoản hoặc kênh nội dung không rõ danh tính, không thuộc cơ quan báo chí chính thống hoặc cơ quan Nhà nước. Các đối tượng phát tán tin giả thường sử dụng những tên miền trang mạng có dấu hiệu khả nghi, ví dụ như các đuôi tên miền ít phổ biến hoặc không được kiểm soát chặt chẽ như .info, .asia, .vip, .tk, .xyz, trong khi các tên miền chính thống của Việt Nam thường có đuôi .vn hoặc các tên miền uy tín quốc tế như .gov, .edu. Hơn nữa, nội dung của các bản tin giả thường thiếu sự trau chuốt, phạm nhiều lỗi chính tả, ngữ pháp, văn phong không thống nhất và thiếu các thông tin kiểm chứng cụ thể như tên nhân vật, địa danh hay thời gian xác thực.

Không chỉ dừng lại ở văn bản, hình ảnh và video cũng đang trở thành công cụ đắc lực cho việc phát tán tin giả. Tâm lý chung của người dùng mạng xã hội thường tin ngay vào những gì "mắt thấy tai nghe" qua hình ảnh hay video clip mà ít khi nghi ngờ về tính xác thực của chúng, dẫn đến việc vô tình tiếp nhận và lan truyền thông tin sai lệch. Những thông tin giả mạo này thường được ngụy tạo rất khéo léo, lẫn lộn giữa thật và giả, khiến ranh giới giữa thông tin bịa đặt và những câu chuyện phiếm hay lời nói đùa trở nên rất mơ hồ, đòi hỏi người đọc phải có sự tỉnh táo và khả năng phân tích sắc bén mới có thể nhận diện được.

Hệ lụy khôn lường

Hậu quả của việc phát tán và tin theo tin giả là vô cùng nghiêm trọng, không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân, mà còn tác động tiêu cực đến an ninh trật tự của toàn xã hội. Về mặt cá nhân, tin giả xâm phạm trực tiếp đến danh dự, uy tín và lợi ích kinh tế của các tổ chức, cá nhân bị bêu riếu, xuyên tạc. Về mặt xã hội, tin giả gây hoang mang dư luận, kích động bạo lực, làm gia tăng tội phạm và gây mất trật tự an ninh. Nguy hiểm hơn, các thế lực thù địch và phản động thường xuyên lợi dụng mạng xã hội để tung ra các luận điệu xuyên tạc, chống phá chế độ, làm giảm lòng tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước, gây phương hại đến sự ổn định chính trị.

Hiện nay, động cơ của việc tung tin giả rất đa dạng, từ mục đích chính trị nhằm chống phá đất nước cho đến những mục đích vụ lợi cá nhân tầm thường. Một số đối tượng vì muốn "câu like", "câu view", muốn nổi tiếng trên mạng xã hội hoặc để thu lợi từ việc bán hàng online đã bất chấp đạo đức và pháp luật để bịa đặt những câu chuyện giật gân, sai sự thật. Để răn đe và ngăn chặn vấn nạn này, hệ thống pháp luật đã có những quy định xử phạt rất nghiêm khắc.

Nghị định số 15/2020/NĐ-CP của Chính phủ quy định mức phạt tiền từ 10 đến 20 triệu đồng đối với hành vi lợi dụng mạng xã hội để cung cấp, chia sẻ thông tin giả mạo, sai sự thật, xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức. Đối với các hành vi tiết lộ bí mật Nhà nước, bí mật đời tư chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự, mức phạt có thể lên tới 30 triệu đồng. Không chỉ dừng lại ở xử phạt hành chính, những hành vi gây hậu quả nghiêm trọng còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Bộ luật Hình sự năm 2015 với các tội danh như tội vu khống (Điều 156), tội làm nhục người khác (Điều 155) hoặc tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân (Điều 331). Bên cạnh đó, các biện pháp khắc phục hậu quả như buộc gỡ bỏ thông tin sai sự thật cũng được áp dụng triệt để nhằm giảm thiểu tác động xấu đến môi trường mạng.

Trước "ma trận" thông tin thật giả lẫn lộn, mỗi người dân cần tự xây dựng cho mình một "bộ lọc" thông tin hiệu quả và trang bị những kỹ năng "đề kháng" số cần thiết. Đồ họa: Thái Bình

Xây dựng "vùng xanh" nhận thức và kỹ năng "đề kháng" số

Trước "ma trận" thông tin thật giả lẫn lộn, mỗi người dân cần tự xây dựng cho mình một "bộ lọc" thông tin hiệu quả và trang bị những kỹ năng "đề kháng" số cần thiết. Nguyên tắc đầu tiên và quan trọng nhất là phải luôn giữ thái độ tỉnh táo, "chậm lại một nhịp" để suy xét và kiểm chứng nguồn tin trước khi tin tưởng hay chia sẻ bất cứ điều gì. Khi tiếp cận một thông tin mới, đặc biệt là những tin "nóng", người đọc cần đối chiếu với các nguồn tin chính thống từ các cơ quan báo chí, truyền hình uy tín hoặc các cổng thông tin điện tử của Chính phủ và các bộ, ngành. Việc tìm kiếm các bài viết có nội dung tương tự trên các trang báo chính thống sẽ giúp người đọc xác định xem thông tin đó có cơ sở thực tế hay không. Đối với hình ảnh, người dùng có thể sử dụng công cụ "Search Google for image" để kiểm tra xem bức ảnh đó đã từng xuất hiện ở đâu, vào thời điểm nào, có bị cắt ghép hay sử dụng sai ngữ cảnh hay không.

Kỹ năng kiểm tra chéo các chi tiết trong bài viết cũng là một thao tác không thể thiếu. Người đọc cần xem kỹ các mốc thời gian, sự kiện được nêu trong bài xem có trùng khớp với thực tế hiện tại hay không, bởi rất nhiều tin giả là những tin tức cũ được "đào xới" lại để gây hiểu lầm. Cần chú ý đến phần "Giới thiệu" hoặc "Liên hệ" trên các trang web để xác minh danh tính của người chịu trách nhiệm nội dung, xem xét xem tác giả có phải là người có thẩm quyền, chuyên môn trong lĩnh vực đó hay không. Nếu gặp phải những thông tin khó kiểm chứng hoặc có dấu hiệu nghi ngờ, người dùng nên tham khảo ý kiến của các chuyên gia hoặc những người có kinh nghiệm, tuyệt đối không nên vội vàng ấn nút "chia sẻ" hay bình luận để tránh vô tình tiếp tay cho kẻ xấu lan truyền tin độc hại.

Để trở thành một "công dân số" thông thái, mỗi chúng ta cần thực hiện nghiêm túc quy tắc kiểm chứng thông tin từ các nguồn chính thống trước khi đặt niềm tin. Hãy kiên quyết nói không với việc chia sẻ, bình luận các bài viết có nội dung mập mờ, giật gân hoặc thiếu cơ sở xác thực để tránh những rắc rối pháp lý không đáng có. Khi phát hiện thông tin có dấu hiệu giả mạo hoặc vi phạm pháp luật, người dùng cần nhanh chóng thông báo cho các cơ quan chức năng hoặc phản ánh qua các kênh tiếp nhận tin giả chính thức.

Thái Bình