Cải cách cơ chế phân bổ vốn đầu tư công để thúc đẩy tăng trưởng

Theo Bộ Tài chính, năm 2024, tiến độ giải ngân vốn đầu tư công chưa đạt, ước tính đến 31/12/2024, tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công qua Kho bạc Nhà nước chỉ 72,9% kế hoạch. Nguyên nhân chính dẫn đến tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công thấp, theo Bộ Tài chính, là do lập và phân bổ kế hoạch chưa sát thực tế, tổ chức thực hiện chưa hiệu quả, cùng với các vướng mắc về cơ chế, chính sách, giải phóng mặt bằng và thủ tục đầu tư.

Để khắc phục tình trạng này, Chính phủ đã triển khai các tổ công tác do các Phó Thủ tướng phụ trách, trực tiếp chỉ đạo và đôn đốc tiến độ giải ngân vốn đầu tư công. Các bộ, ngành và địa phương cũng được yêu cầu đẩy nhanh tiến độ thi công, hoàn thiện thủ tục hoàn công và thanh quyết toán dự án.

ÁP LỰC GIẢI NGÂN 875 NGHÌN TỶ ĐỒNG NĂM 2025

Trong năm 2025, đầu tư công được kỳ vọng sẽ trở thành động lực chính thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, bởi đây là năm cuối của kế hoạch đầu tư công trung hạn 2021–2025.

Tháng 2/2025, Chính phủ điều chỉnh kế hoạch đầu tư công năm 2025 lên khoảng 875.000 tỷ đồng (cao hơn so với kế hoạch đã giao trước đó là 790.700 tỷ đồng), tăng 37,7% so với vốn đầu tư công giải ngân trong năm 2024. Thêm vào đó, Chính phủ cũng đặt mục tiêu tỷ trọng chi đầu tư phát triển/tổng chi ngân sách nhà nước từ mức 29% của năm 2024 lên 31% trong 2025 và chi thường xuyên/tổng chi ngân sách nhà nước giảm từ mức 65% năm 2024 xuống dưới 60% năm 2025. Trường hợp cần thiết, Chính phủ đề nghị cho phép điều chỉnh bội chi ngân sách nhà nước lên mức khoảng 4−4,5% GDP để huy động nguồn lực cho đầu tư phát triển. Nợ công, nợ Chính phủ, nợ nước ngoài có thể đến ngưỡng hoặc vượt ngưỡng cảnh báo (khoảng 5% GDP).

Cũng theo Bộ Tài chính, con số 875.000 tỷ đồng nói trên sẽ tập trung vào các dự án trọng điểm như đường cao tốc Bắc Nam, Cảng hàng không quốc tế Long Thành, Nhà ga T3 Cảng hàng không Tân Sơn Nhất. Cùng đó, Chính phủ tập trung vào việc cải thiện cơ sở hạ tầng, với các quy hoạch tổng thể chi tiết về sân bay, cảng biển, đường sắt, đường bộ và đường cao tốc cho giai đoạn 2021−2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Tại một hội thảo về xếp hạng tín nhiệm mới đây, ông Andrew Wood, Giám đốc Xếp hạng tín nhiệm quốc gia, S&P Global Ratings, đánh giá tỷ lệ nợ Chính phủ ở mức trung bình và rủi ro nợ vay nước ngoài ở mức thấp hỗ trợ Việt Nam có nhiều dư địa tài khóa cho phát triển cơ sở hạ tầng.

“Nợ công của Việt Nam ước tính vào khoảng 36%-37% GDP năm 2024, thấp hơn đáng kể so với mức trần 60% theo quy định của Quốc hội. Mức nợ công thấp mang lại dư địa dồi dào cho các gói kích thích tài khóa trong trung hạn”, ông Andrew cho biết.

Vị chuyên gia đến từ S&P Global Ratings nhận định các giải pháp như tăng cường đầu tư công, thúc đẩy phát triển hạ tầng, giao thông sẽ giúp nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, từ đó có thể giúp thu hút thêm FDI; đồng thời tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực đến các ngành như vật liệu xây dựng, logistics và khu công nghiệp. Tuy nhiên, lực cản lớn nhất là hệ thống thể chế ở Việt Nam còn cồng kềnh và hạn chế về tính minh bạch khiến hiệu quả đầu tư công chưa cao.

Cho rằng thể chế là nút thắt lớn đối với giải ngân vốn đầu tư công hiện nay, ông Nguyễn Hoàng Linh, Giám đốc Nghiên cứu, Công ty Quản lý Quỹ Vietcombank (VCBF), đánh giá những năm gần đây tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công thường đạt khoảng 90% kế hoạch Thủ tướng giao nhưng con số này mang tính “kỹ thuật” bởi lẽ tỷ lệ giải ngân cao chủ yếu nằm ở những tháng cuối cùng của năm trong khi 3 quý đầu năm, tỷ lệ giải ngân thường thấp.

“Tôi cũng quan sát thấy lượng tiền gửi của Kho bạc Nhà nước ở các ngân hàng thương mại lớn có những thời điểm lên đến cả triệu tỷ đồng. Như vậy nghĩa là tỷ lệ giải ngân đầu tư công vẫn nằm trên giấy chứ tiền thực sự chưa chảy ra thị trường để tạo hiệu ứng lan tỏa”, ông Linh cho biết.

Tuy nhiên, ông Nguyễn Hoàng Linh bày tỏ lạc quan về triển vọng giải ngân vốn đầu tư công năm nay: “Vấn đề cải cách mạnh mẽ thể chế đã được khơi lên từ cuối năm 2024 và đang được triển khai rất nhanh, mục tiêu hoàn thành sắp xếp bộ máy trong quý 1. Việc tinh gọn bộ máy sẽ giúp Việt Nam có thêm nguồn lực cho đầu tư cơ sở hạ tầng”.

Theo tính toán của giới phân tích, để đạt mục tiêu tăng trưởng GDP 8% trong năm 2025 thì tổng vốn đầu tư toàn xã hội phải đạt 4,2 triệu tỷ đồng, tương ứng tăng 14,6% so với năm 2024; trong đó giải ngân vốn đầu tư công phải đạt 875 nghìn tỷ đồng, tăng gần 30% so với kế hoạch năm 2024.

Các chuyên gia nhắc lại bài học từ Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc: Ở những thời điểm GDP của các quốc gia này tăng 10% thì chỉ số ICOR (chỉ số đo hiệu quả tỷ lệ vốn trên sản lượng tăng thêm) của họ dao động từ 3-4. Do đó, để đạt được mục tiêu tăng trưởng cao mà Việt Nam đặt ra, ICOR cũng cần nằm trong ngưỡng 2-4.

CẤP BÁCH CẢI THIỆN HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN ĐẦU TƯ

Hiện nay, Chính phủ đang rất quyết liệt nâng cao hiệu quả của các dự án đầu tư cơ sở hạ tầng. Thủ tướng liên tục chỉ đạo các bộ, địa phương xử lý dứt điểm các dự án chậm tiến độ, tập trung nguồn vốn đối với các dự án quan trọng để bảo đảm tiến độ của các dự án này vì nó có ý nghĩa quan trọng, tác động lớn đến sự phát triển của các thành phần khác trong nền kinh tế. Trong những Chỉ thị gần đây, Thủ tướng cũng yêu cầu Bộ Tài chính đẩy mạnh thanh tra, kiểm toán đối với các dự án đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng; gắn tiến độ với trách nhiệm cụ thể của từng cá nhân.

Cùng với những giải pháp trên, các chuyên gia khuyến nghị Chính phủ chỉ đạo các cơ quan chức năng sớm đổi mới công tác phân bổ vốn đầu tư công.

Hiện nay, việc phân bổ vốn đầu tư công chủ yếu dựa trên nhu cầu cấp thiết của địa phương cho đầu tư phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, chuyên gia cho rằng Chính phủ nên xây dựng các chỉ tiêu đánh giá về hiệu quả đầu tư công; chỉ tiêu về quản lý - điều hành đầu tư công cho từng địa phương để có chính sách phân bổ ngân sách nhiều hơn cho các địa phương sử dụng vốn đầu tư công hiệu quả.

Giới phân tích cũng khuyến nghị cần áp dụng đa dạng các phương pháp đánh giá tác động của đầu tư công đối với tăng trưởng kinh tế. Mỗi phương pháp đánh giá tác động đầu tư công đều có những ưu - nhược điểm riêng, không có phương pháp nào đánh giá toàn diện tác động của đầu tư công đối với tăng trưởng kinh tế do vậy cần kết hợp tối đa các phương pháp (...)

Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 10-2025 phát hành ngày 10/03/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:

https://postenp.phaha.vn/chi-tiet-toa-soan/tap-chi-kinh-te-viet-nam

Phan Linh