Cách thức cài đặt lại thương mại giữa EU và Anh

Cờ Anh và cờ của EU . Ảnh: AFP/TTXVN

Sau nhiều tuần đồn đoán từ giới truyền thông và kỳ vọng khiêm tốn, kết quả hội nghị thượng đỉnh Lancaster House về thương mại – dù không mang tính bước ngoặt – vẫn cho thấy mức độ tham vọng vượt ngoài dự đoán của phần lớn giới quan sát. Và vẫn còn nhiều điều có thể thực hiện trong những năm tới.

Điểm đáng chú ý nhất là thỏa thuận tiến tới đàm phán các văn bản pháp lý ràng buộc, theo đó những công ty của Anh sẽ được đối xử tương tự như các công ty của EU trong các vấn đề liên quan đến tiêu chuẩn vệ sinh và kiểm dịch thực vật (SPS), cũng như trong giao dịch điện năng – tức áp dụng cơ chế “đối xử theo thị trường chung”. Để đạt được điều này, cả hai bên buộc phải linh hoạt trong cách diễn giải về những “lằn ranh đỏ” vốn đã được xác định rõ trước đó.

Nước Anh phải chấp nhận duy trì các quy định phù hợp với quy định của EU và chấp thuận rằng những vấn đề liên quan đến luật EU sẽ do các hội đồng song phương chuyển lên Tòa án Công lý châu Âu. Về phần mình, EU phải chấp nhận rằng việc hội nhập một phần vào các lĩnh vực thuộc thị trường chung là khả thi, miễn là điều đó phục vụ lợi ích của cả hai bên. Nếu được ký kết, các thỏa thuận này sẽ tạo điều kiện thúc đẩy đầu tư và thương mại trong giao dịch điện năng, đồng thời xóa bỏ những rào cản chính trong thương mại nông sản và thủy sản.

Ủy ban châu Âu (EC) sẽ cần nhận được ủy quyền để khởi động đàm phán về hai lĩnh vực trên, cũng như về vấn đề di chuyển thanh niên và liên kết các hệ thống giao dịch phát thải – nhằm tránh việc áp dụng cơ chế điều chỉnh carbon biên giới (CBAM) trong thương mại song phương. Mặc dù đàm phán về một số vấn đề có thể gặp khó khăn, hội nghị cho thấy các cuộc thảo luận chuẩn bị đã xác định rõ những nội dung cần xử lý. Do đó, việc khởi động đàm phán vào mùa Thu và kết thúc trước hội nghị EU-Anh tiếp theo là hoàn toàn khả thi.

Không có lý do gì để xem các cuộc đàm phán như một gói cam kết duy nhất. Chẳng hạn, sẽ hữu ích nếu đàm phán về liên kết các hệ thống giao dịch phát thải được hoàn tất sớm hơn nhằm đảm bảo cơ sở pháp lý chắc chắn cho việc không áp dụng cơ chế CBAM từ năm 2026.

Việc hoàn tất các cuộc đàm phán nói trên có thể trùng với thời điểm rà soát lại Hiệp định Thương mại và Hợp tác (TCA) dự kiến diễn ra năm 2026. Đây sẽ là cơ hội để hai bên thống nhất thêm các sáng kiến nhằm tạo thuận lợi cho thương mại. TCA cho phép mở rộng cam kết về dịch vụ, và tuyên bố chung tại hội nghị cũng đề cập rõ đến khả năng đàm phán công nhận lẫn nhau những bằng cấp chuyên môn.

Ở góc độ rộng hơn, một nghiên cứu công bố năm 2024 của Viện nghiên cứu Bruegel đề xuất Hội đồng Đối tác TCA có thể thống nhất các nguyên tắc định hướng nhằm tăng cường hợp tác về quy định. Theo đó, Anh có thể thể hiện thiện chí tiếp tục điều chỉnh quy định trong phần lớn các lĩnh vực thương mại hàng hóa, để duy trì sự tương thích với EU. Cách tiếp cận này sẽ loại bỏ tình trạng “ly khai thụ động” – tức những khác biệt dần hình thành do EU cập nhật các quy định sau khi Anh rời khỏi khối.

EC sẽ hỗ trợ quá trình điều chỉnh này thông qua việc chia sẻ sớm thông tin về những thay đổi sắp tới trong các quy định của thị trường chung sắp được cập nhật. Do Anh không cam kết ràng buộc về pháp lý trong việc duy trì sự điều chỉnh này, việc chia sẻ thông tin sẽ không mang tính tham vấn chính thức. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng việc cập nhật quy định về hàng hóa thường đi kèm với cập nhật các tiêu chuẩn kỹ thuật, và Viện Tiêu chuẩn Anh (BSI) vẫn là thành viên đầy đủ của các tổ chức tiêu chuẩn hóa châu Âu. BSI, do đó, có vai trò đầy đủ trong việc xây dựng những tiêu chuẩn được EU áp dụng.

Thông qua việc tăng cường chia sẻ thông tin và xây dựng lòng tin, hai bên có thể chuẩn bị nền tảng cho việc đàm phán một thỏa thuận công nhận lẫn nhau về đánh giá sự phù hợp.

Bên cạnh việc cập nhật quy định, hai bên cũng nên xem xét tổ chức đối thoại về các sáng kiến pháp lý hoặc quy định mới có khả năng ảnh hưởng lớn tới thương mại song phương – đặc biệt trong các lĩnh vực liên quan đến Thỏa thuận Xanh (Green Deal) của EU hoặc những quy định kỹ thuật số, bao gồm trí tuệ nhân tạo (AI). Những đối thoại này có thể diễn ra trong khuôn khổ TCA hoặc các diễn đàn riêng như đối thoại về dịch vụ tài chính.

Không cần thiết phải chờ tới kỳ rà soát TCA năm 2026, để tăng cường đối thoại và hợp tác dựa trên nền tảng tin cậy lẫn nhau. Chẳng hạn, cả EU và Anh đều đang chuẩn bị triển khai cơ chế điều chỉnh carbon biên giới. Việc liên kết các hệ thống giao dịch phát thải không đòi hỏi phải điều chỉnh những biện pháp biên giới giống nhau, nhưng nếu hai bên thiết kế không tương thích, chi phí tuân thủ của doanh nghiệp xuất khẩu sang cả hai thị trường sẽ tăng. EU và Anh có thể phối hợp về mặt ngoại giao để thúc đẩy các nền kinh tế mới nổi xây dựng hoặc củng cố chính sách định giá carbon – đúng với tinh thần của hội nghị thượng đỉnh, hướng đến cách tiếp cận chiến lược hơn trong quan hệ song phương.

Trong bối cảnh bất ổn địa chính trị, khi hệ thống thương mại dựa trên luật lệ đang đối mặt với những đe dọa nghiêm trọng, cần thiết phải tăng cường đối thoại cấp bộ trưởng giữa EU và Anh không chỉ về chính sách đối ngoại mà còn về thương mại quốc tế, kinh tế và ngoại giao khí hậu toàn cầu. Hai bên có thể thống nhất tổ chức các cuộc gặp cấp bộ trưởng bên lề hội nghị Nhóm các nước công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới (G7) và Nhóm các nước phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới (G20), đồng thời phối hợp xây dựng lập trường chung về cải cách Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Việc Anh tham gia Cơ chế Trọng tài Tạm thời Đa phương (MPIA) – giúp duy trì hệ thống giải quyết tranh chấp có hiệu lực giữa các thành viên – sẽ là một tín hiệu rõ ràng ủng hộ thương mại dựa trên luật lệ.

Vì vậy, cả EU và Anh nên xem hội nghị thượng đỉnh vừa qua là bước đầu tiên hướng tới một mối quan hệ đối tác thương mại chiến lược chặt chẽ hơn, từng bước loại bỏ các rào cản và thúc đẩy hợp tác nhằm tái thiết một trật tự thương mại quốc tế dựa trên luật lệ.

Phong Hà/BNEWS/vnanet.vn