Cách nào khôi phục niềm tin của nhà đầu tư PPP giao thông?

Dự án sửa đổi Luật PPP do Bộ KH&ĐT chủ trì xây dựng. Trong dự thảo trình Quốc hội, Bộ KH&ĐTđã đưa ra giải pháp đối với các dự án phải chấm dứt hợp đồng. Tuy nhiên, cơ chế hỗ trợ vốn ngân sách nhà nước (NSNN) cho các dự án PPP đã đưa vào khai thác nhưng gặp khó khăn tài chính hay các điều kiện chuyển tiếp trong quá trình áp dụng Luật vẫn chưa được quan tâm đưa vào dự thảo Luật dù đã được nhiều Đại biểu Quốc hội, các chuyên gia kiến nghị (ảnh: Cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn)

Cấp thiết bổ sung quy định mới vào Luật PPP sửa đổi

Bộ GTVT vừa có văn bản báo cáo Ủy ban Kinh tế Quốc hội về việc bổ sung quy định trong Luật PPP sửa đổi để tháo gỡ khó khăn vướng mắc dự án BOT.

Bộ GTVT cho biết, theo số liệu tổng hợp, đến trước thời điểm Luật PPP ban hành, cả nước có 140 dự án BOT giao thông trong cả nước (Bộ GTVT quản lý 66 dự án, địa phương 74 dự án). Về cơ bản, các dự án BOT giao thông đã hoàn thành, đưa vào khai thác phát huy hiệu quả đầu tư.

Tuy nhiên, do quy định pháp luật giai đoạn trước thời điểm Luật PPP ban hành còn một số hạn chế nên trong quá trình khai thác, một số dự án BOT đã phát sinh vướng mắc do nguyên nhân khách quan (như dự án đưa vào khai thác sử dụng nhưng không được thu phí; việc bổ sung đầu tư các đường ngang, đường song hành với dự án BOT gây sụt giảm doanh thu…).

Từ năm 2018 đến nay, Bộ GTVT đã phối hợp với các bộ, ngành thực hiện rà soát, đánh giá, làm rõ nguyên nhân, trách nhiệm của các bên và xây dựng giải pháp phù hợp (gồm giải pháp chấm dứt hợp đồng, bố trí vốn nhà nước thanh toán và giải pháp sử dụng vốn nhà nước hỗ trợ trong giai đoạn khai thác để tiếp tục thực hiện hợp đồng), trình cấp có thẩm quyền thông qua để xử lý; tuy nhiên, do pháp luật chưa có quy định nên chưa đủ cơ sở pháp lý để tháo gỡ vướng mắc.

Về giải pháp xử lý khó khăn, vướng mắc dự án BOT, tại Nghị quyết số 74/2022/QH15 ngày 15/11/2022 Quốc hội giao Chính phủ sớm giải quyết khó khăn, vướng mắc dự án BOT theo quy định của pháp luật và hợp đồng BOT.

Tại văn bản số 3957/VPCP-CN ngày 7/6/2024 và Thông báo số 270/TB-VPCP ngày 22/6/2024, Thủ tướng Chính phủ, Thường trực Chính phủ đã có kết luận yêu cầu bổ sung quy định trong Luật PPP sửa đổi để tháo gỡ vướng mắc. Đặc biệt, thời gian vừa qua, trong quá trình làm việc, Đoàn công tác của Ủy ban Kiểm tra Trung ương cũng khuyến cáo nội dung gì chưa có quy định pháp luật thì phải nghiên cứu bổ sung pháp luật làm cơ sở thực hiện, bảo đảm chặt chẽ pháp lý.

Hiện nay, dự thảo Luật PPP sửa đổi Chính phủ đã trình Quốc hội, trong đó đã sửa đổi, bổ sung quy định về bố trí vốn nhà nước thanh toán khi chấm dứt hợp đồng, có đủ cơ sở pháp lý để xử lý khi chấm dứt hợp đồng dự án BOT. Tuy nhiên, chưa có quy định về bổ sung vốn nhà nước hỗ trợ trong giai đoạn khai thác để tiếp tục thực hiện hợp đồng.

Tại phiên thảo luận ở Tổ và ở Hội trường, nhiều Đại biểu Quốc hội đã có ý kiến đề nghị nghiên cứu, bổ sung quy định về sử dụng vốn hỗ trợ của nhà nước trong giai đoạn khai thác để tháo gỡ khó khăn dự án BOT. Trên cơ sở ý kiến các Đại biểu Quốc hội, Ủy ban Kinh tế đã chủ trì, phối hợp với Ủy ban Pháp luật và các cơ quan, nghiên cứu phương án tiếp thu hoàn chỉnh Luật PPP sửa đổi, trong đó có ý kiến xem xét, nghiên cứu theo hướng: bổ sung vào điều khoản chuyển tiếp trong Luật PPP sửa đổi và giao Chính phủ quy định điều kiện, tiêu chí dự án BOT giao thông được áp dụng.

Trên cơ sở ý kiến Đại biểu Quốc hội, Bộ GTVT đã có văn bản số 12443/BGTVT-CĐCTVN ngày 15/11/2024 báo cáo Thủ tướng Chính phủ, kiến nghị chỉ đạo Bộ KH&ĐT nghiên cứu bổ sung tại Điều khoản chuyển tiếp của Luật PPP sửa đổi: "Đối với dự án đầu tư kết cấu hạ tầng giao thông theo hình thức hợp đồng BOT ký kết hợp đồng trước năm 2021 sử dụng vốn nhà nước thanh toán để chấm dứt hợp đồng trước thời hạn hoặc sử dụng vốn nhà nước hỗ trợ dự án trong giai đoạn khai thác để tiếp tục thực hiện hợp đồng, Chính phủ quy định cụ thể điều kiện, tiêu chí dự án BOT được áp dụng".

Bộ GTVT sẽ phối hợp chặt chẽ với Bộ KH&ĐT tham mưu Chính phủ xây dựng điều kiện, tiêu chí dự án BOT được áp dụng, trách nhiệm chia sẻ của các bên (nhà đầu tư, ngân hàng cung cấp tín dụng) nhằm bảo đảm hài hòa lợi ích, không để lợi dụng, trục lợi chính sách, gây thất thoát, lãng phí.

Theo quan điểm của Bộ GTVT, việc bổ sung quy định trong Luật PPP sửa đổi sẽ bảo đảm chặt chẽ hơn về pháp lý. Bên cạnh đó, phương án xây dựng đề án đối với một số dự án BOT cần bổ sung vốn nhà nước hỗ trợ trong giai đoạn khai thác nếu được cấp có thẩm quyền thông qua chỉ xử lý được đối với 4 dự án BOT đã định lượng được khó khăn, vướng mắc; đối với một số dự án tiềm ẩn vướng mắc cần hỗ trợ (như dự án BOT trên QL26 sẽ bị ảnh hưởng do đầu tư đường cao tốc Khánh Hòa - Buôn Ma Thuột; 02 dự án BOT trên QL14 sẽ bị ảnh hưởng do đầu tư cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành…) chưa có cơ sở pháp lý để xử lý.

Bộ GTVT đề nghị Ủy ban Kinh tế trong quá trình thẩm tra Luật PPP sửa đổi, nghiên cứu, hỗ trợ có ý kiến để bổ sung quy định tại Điều khoản chuyển tiếp theo hướng "Đối với dự án đầu tư kết cấu hạ tầng giao thông theo hình thức hợp đồng BOT ký kết hợp đồng trước năm 2021 sử dụng vốn nhà nước thanh toán để chấm dứt hợp đồng trước thời hạn hoặc sử dụng vốn nhà nước hỗ trợ dự án trong giai đoạn khai thác để tiếp tục thực hiện hợp đồng, Chính phủ quy định cụ thể điều kiện, tiêu chí dự án BOT được áp dụng" làm cơ sở pháp lý để GTVT và các địa phương xử lý dứt điểm vướng mắc tại một số dự án BOT theo đúng chỉ đạo của Quốc hội, tạo động lực, khôi phục niềm tin, để tiếp khơi thông nguồn lực xã hội đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng theo phương thức PPP theo đúng chủ trương của Đảng đã đề ra.

PGS.TS.Trần Chủng cho rằng, nếu những bất cập trong Luật PPP hiện hành không được giải quyết triệt để, các cam kết đồng hành của lãnh đạo Nhà nước với các doanh nghiệp Việt Nam đã tham gia đầu tư, tháo gỡ những dự án khó khăn, đình trệ sẽ trở nên mất ý nghĩa.

Luật PPP chưa đảm bảo được sự công bằng giữa các chủ thể

Dự án sửa đổi Luật PPP do Bộ KH&ĐT chủ trì xây dựng. Trong dự thảo trình Quốc hội, Bộ KH&ĐTđã đưa ra giải pháp đối với các dự án phải chấm dứt hợp đồng. Tuy nhiên, cơ chế hỗ trợ vốn ngân sách nhà nước (NSNN) cho các dự án PPP đã đưa vào khai thác nhưng gặp khó khăn tài chính hay các điều kiện chuyển tiếp trong quá trình áp dụng Luật vẫn chưa được quan tâm đưa vào dự thảo Luật dù đã được nhiều Đại biểu Quốc hội, các chuyên gia kiến nghị.

Một số ý kiến lý giải việc chậm đưa các giải pháp là do Luật hiện hành chưa có quy định cụ thể, việc bổ sung các nội dung trên là không có cơ sở pháp lý, cần lập đề án trình lên cấp có thẩm quyền, song lại không xác định rõ cơ quan nào chịu trách nhiệm giải quyết.

PGS.TS Trần Chủng, Chủ tịch Hiệp hội các Nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam (VARSI) cho rằng, việc chậm trễ trong giải ngân vốn, xử lý thủ tục tăng vốn NSNN theo đúng chủ trương đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt, cùng với việc kéo dài giải quyết các vướng mắc tồn tại tại nhiều dự án PPP giao thông hiện nay hay sự thờ ơ của cơ quan nhà nước có thẩm quyền đang gây ra những tác động tiêu cực đáng kể.

Ông Trần Chủng khẳng định, nếu những bất cập trong Luật PPP hiện hành không được giải quyết triệt để, các cam kết đồng hành của lãnh đạo Nhà nước với các doanh nghiệp Việt Nam đã tham gia đầu tư, tháo gỡ những dự án khó khăn, đình trệ sẽ trở nên mất ý nghĩa. Một số doanh nghiệp đã quyết tâm vừa làm vừa tháo gỡ mà không khiếu kiện, đặt niềm tin vào việc hệ thống pháp luật sẽ dần được hoàn thiện. Tuy nhiên, đến nay, thực trạng "đâu vẫn nguyên đấy" khiến kỳ vọng này chưa được đáp ứng.

Chủ tịch VARSI khẳng định, đến lúc cần nhìn nhận thẳng thắn những hạn chế trong hệ thống pháp luật và các văn bản pháp lý đi kèm. Đồng thời, cần nhìn rõ việc thực hiện các quy định của pháp luật trong thực tiễn, như quy trình thẩm định, chủ trương đầu tư, thẩm định dự án kéo dài không chỉ làm chậm tiến độ thực hiện các dự án, mà còn tiềm ẩn nguy cơ dẫn đến sai phạm trong các dự án đầu tư do chính sách thay đổi.

Điều này đặc biệt đáng lo ngại khi làm suy giảm niềm tin của các nhà đầu tư. Nhiều dự án lẽ ra có thể triển khai theo phương thức PPP lại chuyển sang đầu tư công, dẫn đến lãng phí nguồn lực và đi ngược lại mục tiêu thu hút đầu tư xã hội hóa.

"Pháp luật của chúng ta đang nặng tư duy "quản là chính" thay vì mang tính kiến tạo và thúc đẩy sự phát triển. Cần thẳng thắn nhìn nhận rằng, nội dung Luật PPP chưa đảm bảo được sự công bằng giữa các chủ thể tham gia là cơ quan có thẩm quyền và nhà đầu tư bình đẳng đúng bản chất "đối tác"", ông Chủng chỉ ra và cho biết điều này tạo ra khoảng trống pháp lý, khiến các mâu thuẫn tiềm ẩn trở thành rào cản đối với sự thành công của các dự án.

Nam Hải