Cách nào bảo tồn thuyền cổ ở Bắc Ninh?

Thuyền cổ chưa từng gặp

TS Phạm Văn Triệu, Phó trưởng phòng Khảo cổ học lịch sử, Viện Khảo cổ học cho biết, dựa trên các tư liệu đang có, đến thời điểm hiện tại vẫn chưa xác định được chính xác niên đại của thuyền, phải chờ kết quả phân tích đồng vị phóng xạ Carbon-14 (C14) trong 20-25 ngày tới. Tuy nhiên, thời nhà Lê và nhà Nguyễn không có kiểu thuyền song thân như thế này.

"Qua nghiên cứu các tài liệu sử (Việt sử Lược và Đại Việt sử ký toàn thư), dưới triều đại nhà Lý, có 2 năm, nhà vua yêu cầu đóng thuyền 2 đáy. Sách Việt sử lược ghi, năm 1106, vua cho đóng thuyền Vĩnh Long 2 đáy. Trong khi đó, Đại Việt Sử Ký Toàn Thư ghi, năm 1124, vua cho đóng thuyền Tường Quang 2 lòng. Trong tiếng Hán, chữ đáy và lòng có cách viết như nhau. Việc gọi đáy hay lòng tùy theo cách gọi của người dịch", TS Phạm Văn Triệu cho biết.

Nhiều thách thức trong vấn đề bảo tồn thuyền cổ ở Bắc Ninh.

Hai thuyền được phát hiện ở đáy ao khi người dân địa phương cải tạo, đào đất để thả cá nên gần như cấu trúc vẫn còn giữ được nguyên vẹn. Đất bên trong từng khoang đã được bóc tách, sàng lọc, lấy mẫu và đem đi phân tích. Đất hai bên được giữ lại để không làm hư hỏng cấu trúc.

Sông Dâu cổ chảy theo hướng Bắc - Nam ở mạn phía Tây thành Luy Lâu. Hai chiếc thuyền này nằm ngang dòng sông, theo hướng Đông - Tây. Trong đó, phần phía Đông là mũi thuyền, còn phần phía Tây là nơi gắn bánh lái.

Mỗi thuyền dài 16,25m, chiều rộng là 2,25m. Khoang sâu nhất, tính từ mạn thuyền lên phần còn nguyên vẹn phía trên là 2,15m", ông Triệu cập nhật các số liệu mới nhất, sau khi nhóm nghiên cứu đo lại trên thực địa.

Kết quả nghiên cứu bước đầu, cho thấy đáy thuyền không có các khớp nối nên phần này được làm từ một thân cây nguyên khối. Đây là cấu trúc đặc trưng của dạng thuyền độc mộc. Đường kính phần đáy là 95cm cho thấy cây gỗ được dùng để làm thuyền có kích thước rất lớn. Các tấm gỗ ở hai bên mạn được gắn kết với nhau bằng đinh và mộng gỗ rất chắc chắn, không sử dụng đinh kim loại.

Trong 12 khoang, nhóm nghiên cứu không tìm thấy hiện vật như gốm sứ hay kim loại, chỉ phát hiện một số hạt quả. Tuy nhiên, các hạt này của loại cây nào vẫn cần được tiếp tục làm rõ. Quá trình nghiên cứu tại hiện trường hé lộ 2 đầu thuyền được đấu nối với nhau bằng một thanh gỗ dài 6,4m, ván làm thuyền được kết nối bằng mộng rất kiên cố.

"Phát hiện này cung cấp cơ sở để nhận định đây là dạng thuyền song lòng, song đáy hay song thân", ông Triệu nhấn mạnh.

PGS.TS Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội khảo cổ học cho rằng, đây là con thuyền "xưa nay chưa từng thấy" ở Việt Nam trên nhiều phương diện, từ vật liệu, kỹ thuật, cách đóng tàu cho đến cấu trúc… đều là điều chúng ta chưa thấy.

Theo PGS.TS Tống Trung Tín, đây là thuyền song thân. Ông cho biết, qua quá trình làm việc và nghiên cứu nhiều tài liệu của quốc tế khẳng định, đây là loại hình thuyền rất điển hình mang tính quốc tế, ảnh hưởng từ khu vực châu Á - Thái Bình Dương, không phải Đông Nam Á.

"Các chuyên gia quốc tế đưa ra niên đại không thể sớm hơn niên đại thế kỷ 10 và không muộn hơn thế kỷ 15. Như vậy, với đinh bằng gỗ, kết nối ván bằng móc và thanh gỗ bằng nhau…, theo tôi, niên đại của thuyền từ khung từ thế kỷ XI - XIV, tôi nghiêng về thời nhà Lý và là thuyền của Việt Nam" - PGS.TS Bùi Minh Trí cho biết.

Thuyền có kích thước lớn nên việc bảo tồn sẽ khó khăn

"Tôi đồng ý với các nhà khoa học cần phải tiếp tục nghiên cứu sâu, toàn diện và mở rộng để đánh giá thật sâu sắc, nhận diện giá trị của nó, đồng thời đưa ra giải pháp bảo tồn. Thông tin cần công bố rộng rãi để các chuyên gia nước ngoài có thể cùng tham gia nghiên cứu, biết được giá trị của lịch sử văn hóa Việt Nam nói chung và lịch sử văn hóa Bắc Ninh nói riêng" - PGS. TS Tống Trung Tín cho hay.

Nói về giải pháp bảo tồn, PGS. TS Tống Trung Tín cho rằng, với kích thước lớn như vậy, rất khó để đưa về bảo tàng cũng như tổ chức bảo quản. Ở Chiết Giang (Trung Quốc) các nhà khoa học phải xây một cái bể rất lớn trong môi trường nước để bảo tồn. Giải pháp này chi phí cũng khá tốn kém.

Là nhà khoa học chuyên ngành khảo cổ học dưới nước và có những đề tài nghiên cứu gắn bó với thành cổ Luy Lâu, PGS.TS Bùi Minh Trí - Phòng Khảo cổ học dưới nước (Viện Khảo cổ học) - cho rằng, đây là phát hiện mang ý nghĩa quan trọng về kết nối sông Dâu với biển và kinh thành Thăng Long trong hệ thống dòng chảy sông cổ có từ ngày xưa.

PGS.TS Bùi Minh Trí cho rằng, bảo tồn gỗ là vấn đề khó. Là nhà khoa học được đào tạo chuyên ngành bảo tồn ở Nhật Bản, ông cho biết, bảo tồn gỗ khó nhất thế giới.

Từ thực tế đó, PGS.TS Bùi Minh Trí đề xuất hai phương án bảo tồn: Thứ nhất, lấp lại khu vực khảo cổ, đóng lại di tích để bảo tồn nguyên trạng dưới lòng đất, khoanh lại khu vực này và đưa hình ảnh 3D tái hiện về di tích để phục vụ du khách, người dân.

Thứ hai, bảo tồn tại chỗ không lấp, xây dựng thành bể và có nước để bảo tồn, du khách có thể đến xem trực tiếp. Giải pháp này cũng sẽ tốn kinh phí mang lại hiệu quả bền vững và lâu dài.

Tuy nhiên, theo ông, để nghiên cứu tổng thể con thuyền này cần sớm sử dụng công nghệ 3D quét toàn bộ con thuyền để từ đó chúng ta có những phân tích, so sánh, dữ liệu hóa, mở rộng nghiên cứu... cũng như sớm đưa thông tin này ra quốc tế để có thể nhận được sự hỗ trợ về chuyên môn và kỹ thuật.

Viện Khảo cổ học sẽ có kiến nghị chính thức gửi cho Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh để tham mưu cho UBND tỉnh làm bước tiếp theo đưa vào quy hoạch ra sao, trưng bày như thế nào trong toàn bộ các mối liên hệ với các dự tích khác cũng như mối liên hệ với các dòng sông cổ.

Hình cảnh cận cảnh chiếc thuyền cổ quý hiếm ở Bắc Ninh:

Đây là cấu trúc đặc trưng của dạng thuyền độc mộc.

Các tấm gỗ ở hai bên mạn được gắn kết với nhau bằng đinh và mộng gỗ rất chắc chắn, không sử dụng đinh kim loại.

Quá trình nghiên cứu tại hiện trường hé lộ 2 đầu thuyền được đấu nối với nhau bằng một thanh gỗ dài 6,4m, ván làm thuyền được kết nối bằng mộng rất kiên cố.

Công tác khai quật được thực hiện cẩn thận, đảm bảo nguyên trạng.

Bài: Tô Hội; Ảnh: Tuấn Anh