Cách mạng tinh gọn bộ máy: Không thể trì hoãn

Bộ phận dịch vụ công quận Hai Bà Trưng (Hà Nội). Ảnh: Lê Khánh.

Thời điểm chín muồi

PV: Tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, hướng tới hoạt động hiệu quả, hiệu lực hơn được xem như là một “cuộc cách mạng”. Vậy các ông đánh giá như thế nào về tính thời điểm để thực hiện việc này?

PGS. TS Lê Văn Cương.

Thiếu tướng LÊ VĂN CƯƠNG: Một thực tế không thể phủ nhận là hiện nay bộ máy của chúng ta quá nặng nề, cồng kềnh, nhiều tầng nấc, vừa trùng lắp, vừa lãng phí. Điều này đã được Ban Chấp hành Trung ương nhìn nhận và có nhiều Nghị quyết nhưng chưa thực hiện được triệt để. Nên tôi cho rằng, thời điểm này buộc phải làm. Quyết tâm chính trị của Tổng Bí thư Tô Lâm cần phải được thể hiện bằng hành động. Thế giới đang phát triển rất nhanh, chẳng ai chờ ai cả; trong khi đó bộ máy nặng nề khiến chúng ta đang bị chậm trễ.

Bên cạnh đó có thách thức khách quan đến từ quá trình hội nhập quốc tế của Việt Nam. Bộ máy nặng nề, trì trệ đang cản trở, ảnh hưởng đến sự phát triển trong kỷ nguyên mới của dân tộc, bộ máy trì trệ thế này thì làm sao vươn được mình vào kỷ nguyên mới? 70% ngân sách để chi trả lương, không tinh giản thì không có nguồn lực để đầu tư; cho nên bây giờ phải tinh gọn và chúng ta buộc phải làm. Với nhãn quan của một người dân, một đảng viên tôi thấy rằng sức mạnh của Đảng và quyền lực của Nhà nước hiện đang được tập trung cao độ và lần này chúng ta có thể làm được.

PGS.TS NGUYỄN TRỌNG PHÚC: Từ khi có Nghị quyết 18-NQ/TW (Nghị quyết 18), chúng ta chưa làm một cách đồng bộ mà mới chỉ làm ở một số cơ quan. Ví dụ Bộ Công an đã đi đầu và thực hiện tốt khi sắp xếp lại các Tổng cục, bỏ các Tổng cục mà chỉ còn một số Cục. Ngay cả các Cục, các Vụ cũng được sắp xếp lại trong năm 2018, 2019. Hay như Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cũng đã bỏ đi một số Tổng cục.

Đặc biệt, bên cạnh đó tại thời điểm lúc bấy giờ đất nước lại phải chống chọi với đại dịch Covid-19 nên kinh tế bị tác động rất lớn, thành ra chưa có điều kiện để làm đồng bộ. Lần này theo tôi chúng ta tinh gọn tổ chức bộ máy là cần thiết, đáp ứng được đòi hỏi của đất nước, nhân dân và ngay trong chính bộ máy. Với tư cách là người nghiên cứu về lịch sử về Đảng, tôi thấy đáng ra chúng ta phải làm sớm hơn.

Còn bây giờ làm thì làm đồng loạt, đồng bộ từ trên xuống dưới, Trung ương gương mẫu làm trước từ các Ban của Đảng, Quốc hội, Chính phủ, MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị xã hội. Chủ trương này đang được nhân dân và toàn Đảng ủng hộ.

Ông NGUYỄN ĐỨC HÀ: Là người từng tham gia chuẩn bị, xây dựng Nghị quyết 18, tôi thấy trước đây cũng định làm toàn diện, thậm chí sáp nhập một số bộ, Ban Cán sự Đảng, Đảng đoàn. Chúng ta đã đặt hết trên bàn nhưng sau đó có nhiều ý kiến cho rằng cùng một lúc mà làm nhiều quá sợ sẽ gây ảnh hưởng lớn, cho nên mới làm từ từ, từng bước. Lúc đó chủ yếu giải quyết “bên trong”, tức là sắp xếp lại bên trong của từng bộ, ban, ngành. Còn bây giờ là làm đồng bộ toàn diện hơn, cả trong, cả ngoài, cả trên, cả dưới, cả Đảng, cả Nhà nước, cả MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị xã hội để khắc phục tình trạng chờ đợi, nghe ngóng.

Hiện nay chúng ta đã có nguồn lực, kinh nghiệm và không thể chậm trễ được nữa. Đại hội XIII của Đảng xác định đến năm 2030 chúng ta là nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; đến năm 2045, trở thành nước phát triển, thu nhập cao. Thời gian không còn nhiều mà cứ trì trệ, 70% nguồn thu chi cho bộ máy thì nguồn lực chi cho đầu tư phát triển còn rất ít. Cho nên nếu không làm ngay, không giảm bộ máy, tinh gọn thì chúng ta không có điều kiện để phát triển.

Sự bức bách và sự cần thiết phải làm là như vậy. Vì thế bây giờ xác định làm đồng bộ ở cả Trung ương và địa phương, Trung ương gương mẫu làm trước. Như thế không còn ai chờ đợi, nghe ngóng nữa.

Cán bộ giỏi mới tạo ra “bệ phóng” để đất nước vươn mình

PV: Vấn đề được đặt ra lần này không chỉ là tinh gọn mà trong sắp xếp tổ chức bộ máy phải đảm bảo mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả lên trên hết, thưa các vị khách mời?

Thiếu tướng LÊ VĂN CƯƠNG: Tôi nói ví dụ thế này, một bộ máy ở phường có 35-40 người, bây giờ rút xuống còn 10-15 người. Tương tự thì các bộ, ban, ngành cũng phải như vậy. Số người ít hơn nhưng công việc phải “chạy” hơn. Bộ máy này sinh ra là để phục vụ người dân, không phục vụ người dân thì tồn tại để làm gì?

Khi “cắt xén” tổ chức, nhân sự đi thì mọi người sẽ làm việc nghiêm chỉnh. Làm xong việc, hết việc chứ không làm việc kiểu chờ hết giờ. Bộ máy đông, cồng kềnh nên mỗi người chỉ làm 3-4 giờ/ngày. Còn khi tinh giản đi một nửa bộ máy thì mọi người phải làm đủ 7-8 giờ/ngày.

PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc.

PGS.TS NGUYỄN TRỌNG PHÚC: Sắp xếp bộ máy để tinh gọn, mạnh, với đội ngũ cán bộ thật sự giỏi, trách nhiệm và có phẩm chất mới tạo ra “bệ phóng”, cơ sở, nền tảng chính trị, chế độ chính trị. Hệ thống chính trị mạnh, nhất là đội ngũ cán bộ giỏi sẽ tạo nên sức bật đưa đất nước vào kỷ nguyên vươn mình. Với bộ máy cồng kềnh, nhiều tầng, nhiều nấc, kém hiệu lực, hiệu quả sẽ không đáp ứng được đòi hỏi của kỷ nguyên mới. Tất nhiên còn nhiều đòi hỏi khác nữa nhưng xét về yếu tố của hệ thống chính trị của Đảng cầm quyền, Nhà nước pháp quyền thì hệ thống chính trị chính là tiền đề, nền tảng rất vững để tạo ra sức bật cho đất nước bước vào kỷ nguyên mới.

Cán bộ là gốc của mọi việc. Qua đợt này tôi tin chúng ta sẽ chọn được cán bộ giỏi, có năng lực, trách nhiệm, có phẩm chất đạo đức tốt nhất định sẽ tạo ra hiệu ứng tốt, đem lại hiệu lực, hiệu quả tốt cho bộ máy, qua đó sẽ đẩy lùi tiêu cực như tham nhũng, lãng phí.

Ai không làm thì đứng sang một bên cho người khác làm

PV: Trong cuộc cách mạng này, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nêu rõ tinh gọn bộ máy là công việc khó khăn, phức tạp, đòi hỏi sự đoàn kết, thống nhất, dũng cảm, hy sinh của từng cán bộ, đảng viên. Điều này cần một quyết tâm chính trị rất cao của cả hệ thống chính trị, trong đó vai trò đầu tàu là các cán bộ, đảng viên. Vậy, theo các ông làm sao để quyết tâm trở thành hiện thực?

Thiếu tướng LÊ VĂN CƯƠNG: Tôi đồng ý với luận điểm của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã từng nói: “Ai không làm thì đứng sang một bên cho người khác làm”. Lần này anh nào không làm thì hãy đứng sang một bên. Trong bối cảnh hiện nay khách quan mà nói do yêu cầu của hội nhập quốc tế, tốc độ phát triển nhanh chóng của thế giới dưới tác động của phát triển khoa học công nghệ, tình hình thế giới đang phân mảnh, chia rẽ thì nước nào cũng phải nhanh, ai chậm sẽ rơi vào lạc hậu, yếu thế. Còn về mặt chủ quan thì bộ máy của chúng ta đang cồng kềnh, ảnh hưởng đến sự bứt phá của dân tộc trong kỷ nguyên mới.

Từ đảng viên thường cho đến Bộ trưởng khi vào Đảng đã tuyên thệ tuyệt đối trung thành với mục đích lý tưởng cách mạng của Đảng thì bây giờ phải đặt lời thề đó lên trên hết. Trước kia trong kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ đảng viên dám hy sinh. Còn bây giờ nếu mất đi quyền Bộ trưởng, quyền Giám đốc sở, quyền Vụ trưởng thì có gì đâu, chúng ta hãy cứ nghĩ đơn giản chứ đừng nghĩ quá nặng nề. Tất cả mọi đảng viên đều phải thực hiện lời thề của mình khi vào Đảng, phải thực hiện sự nêu gương và đã nêu gương thì phải làm. Mỗi đảng viên hãy làm đúng chức trách của đảng viên.

PGS.TS NGUYỄN TRỌNG PHÚC: Trong bối cảnh này đòi hỏi sự nêu gương và hy sinh của cán bộ, đảng viên. Cán bộ càng cao càng phải nêu gương và trách nhiệm trước đất nước và Nhân dân. Như Tổng Bí thư Tô Lâm đã nói: “Nếu chậm trễ là có lỗi với đất nước với Nhân dân”. Đây là chủ trương hợp với thực tiễn, lòng dân, hợp với mong muốn và lẽ ra chúng ta phải làm sớm hơn.

Ông NGUYỄN ĐỨC HÀ: Bộ máy đang có sự trùng lắp về chức năng nhiệm vụ vì thế phải rà soát, giảm được tầng nấc trung gian, giảm các phòng, ban và lãnh đạo. Tổng Bí thư Tô Lâm cũng đã chỉ rõ. Như vấn đề cát sỏi thì ngành giao thông bảo dưới sông luồng lạch của tôi thì tôi quản, ngành xây dựng bảo đây là vật liệu xây dựng thì tôi có liên quan và phải quản lý, còn ngành tài nguyên và môi trường thì bảo cát, sỏi, nước là tài nguyên của tôi thì tôi quản. Như vậy có thể thấy cùng một vấn đề nhưng bao người quản lý song ai chịu trách nhiệm chính thì không rõ. Cho nên bây giờ phải sắp xếp lại để tránh việc nhiệm vụ giao thoa, đùn đẩy không rõ trách nhiệm. Bây giờ một việc chỉ giao cho một cơ quan chủ trì và chịu trách nhiệm chính. Chúng ta phải chấp nhận hy sinh vì tinh gọn bộ máy tác động đến toàn hệ thống chính trị là điều rõ ràng, không thể tránh khỏi nhưng cần thiết phải làm, chứ chờ đợi đến bao giờ nữa.

Sáp nhập để thống nhất, không giao thoa, chồng chéo

PV: Phương án sắp xếp, sáp nhập đã được đưa ra. Vậy cá nhân các ông đánh giá như thế nào về các phương án sắp xếp này?

Thiếu tướng LÊ VĂN CƯƠNG: Việc bỏ một vài Ban Đảng, Bộ, Ủy ban của Quốc hội để sắp xếp, sáp nhập lại là đúng. Tôi nói ví dụ trên thế giới với hơn 230 quốc gia và vùng lãnh thổ làm gì có nước nào có Bộ Kế hoạch và Đầu tư như ở ta. Cách đây 24 năm, vào năm 2000 chính tôi đã đề xuất bỏ Bộ Kế hoạch và Đầu tư. Bởi Bộ Kế hoạch và Đầu tư là sản phẩm của cơ chế tập trung, quan liêu, bao cấp. Ngày xưa bao cấp xin được bao nhiêu xong rồi chia. Chứ thế giới làm gì có ai có Bộ Kế hoạch và Đầu tư, ai nắm tiền thì người đó làm kế hoạch, làm gì có kế hoạch riêng. Tương tự thì một số bộ khác cũng sáp nhập lại, rồi các cơ quan lý luận của Đảng cũng vậy.

PGS.TS NGUYỄN TRỌNG PHÚC: Trước kia có giai đoạn 1997-2002 bộ máy Chính phủ có đến 48 đầu mối. Đến năm 2007 còn 22 Bộ và cơ quan ngang Bộ, 8 cơ quan thuộc Chính phủ và tồn tại cho đến bây giờ. Hiện nay theo kế hoạch phương án sắp xếp thì chỉ còn 13 Bộ, 4 cơ quan ngang Bộ, 4 cơ quan thuộc Chính phủ. Nghĩa là đã giảm đi rất nhiều. Ngay các Ban của Đảng cũng vậy. Năm 2008 chỉ có 6 đầu mối trực thuộc Trung ương kể cả Văn phòng Trung ương Đảng. Sau đó lại thêm ra và bây giờ cần phải sắp xếp lại. Khối MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị xã hội cũng cần sắp xếp lại.

Ông Nguyễn Đức Hà.

Ông NGUYỄN ĐỨC HÀ: Theo phương án nghiên cứu đề xuất chúng ta sáp nhập các Bộ, Ban, Ngành như vậy là hợp lý, vì bây giờ là mô hình Bộ đa ngành, đa lĩnh vực. Tôi cũng đồng tình với việc không nước nào có Bộ Kế hoạch và Đầu tư cả, vì đầu tư gắn liền với kế hoạch phát triển, tài chính luôn. Cho nên nghiên cứu sáp nhập vào Tài chính; Giao thông vận tải với Xây dựng là hợp lý. Rồi chấm dứt hoạt động của một số bộ để thống nhất, không phải giao thoa, chồng chéo trong thực hiện chức năng nhiệm vụ.

Trước đây chúng ta đã từng sáp nhập nhiều lần, có những thời điểm giai đoạn có tới gần 40 bộ. Bộ Công Thương bây giờ chính là tiền thân của 7-8 bộ nhập lại. Đến nay Bộ Công Thương vẫn hoạt động và hiệu quả tốt. Hay như Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng là do 6-7 bộ nhập lại.

Chính sách đối với cán bộ cần minh bạch, rõ ràng

PV: Theo các ông, sáp nhập rồi thì cần có chính sách như thế nào đối với cán bộ, công chức, viên chức trong sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị để tránh sự tâm tư?

PGS.TS NGUYỄN TRỌNG PHÚC: Sau sắp xếp, tinh gọn bộ máy thì giải quyết chính sách đối với cán bộ là vấn đề khó và rất khó. Vì nó đụng đến lợi ích, tình cảm tâm tư của mỗi người. Do đó, cần có chính sách công minh, công tâm, minh bạch, rõ ràng và cần làm tốt công tác tư tưởng. Bản thân các cán bộ phải đặt lợi ích chung của Đảng, của đất nước lên trên lợi ích riêng của mình, “dĩ công vi thượng”. Nếu làm tốt tất cả các khâu thì sẽ ổn chứ không có gì xáo trộn lớn. Chúng ta xử lý có lý, có tình, đảm bảo nhân văn trong đánh giá sắp xếp cán bộ và chúng ta đã từng có kinh nghiệm làm vấn đề này cho nên theo tôi chúng ta không lo ngại lắm.

Ông NGUYỄN ĐỨC HÀ: Bộ Nội vụ đang nghiên cứu có chính sách đối với số cán bộ công chức, viên chức, người lao động do thực hiện tinh gọn tổ chức bộ máy. Nói chung mỗi người phải lo và có trách nhiệm một chút, thậm chí có người từ khu vực công sang khu vực tư thấy phát triển lại tốt, chứ không nhất thiết bám trụ vào khu vực công. Với cơ chế này, ai giỏi cái gì thì sẽ phát huy được.

Tôi xin nhấn mạnh rằng, việc sắp xếp tổ chức bộ máy lần này hướng tới tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả. Tinh lại, gọn lại nhưng không phải yếu đi mà phải mạnh lên. Chức năng, nhiệm vụ phải phát huy hết, không chồng chéo, giao thoa, hiệu quả và hiệu lực để mạnh hơn, nhanh hơn, kịp thời hơn. “Vừa chạy vừa xếp hàng” là vừa làm vừa có điều chỉnh trong quá trình làm, tức là vừa làm vừa rút kinh nghiệm; thể hiện tinh thần khẩn trương, nghiêm túc chứ không chờ đợi. Trên làm, dưới cũng làm. Trung ương làm, địa phương làm, chỗ nào cũng làm chứ không nhìn nhau, chờ đợi. Tinh thần là làm khẩn trương để hoàn thành và báo cáo Trung ương phương án sắp xếp, kiện toàn tổ chức bộ máy và hệ thống chính trị trong quý I/2025. Điều đó đòi hỏi một tinh thần phải thần tốc, là một cuộc cách mạng thực sự.

Trân trọng cảm ơn các vị khách mời!

HOÀI VŨ (thực hiện)