Các nước tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp thế nào?

Chủ trương này phù hợp với điều kiện phát triển của từng địa phương, nhận được sự đồng thuận, ủng hộ rất cao của cán bộ, đảng viên và các tầng lớp nhân dân.

Việc tổ chức hệ thống chính quyền địa phương theo mô hình hai cấp là mô hình phổ biến ở nhiều quốc gia trên thế giới. Tùy vào truyền thống hành chính, thể chế chính trị và điều kiện phát triển, mỗi quốc gia sẽ có cách thức tổ chức chính quyền hai cấp khác nhau. Sau đây là kinh nghiệm tiêu biểu từ một số quốc gia.

Nhật Bản

Nhật Bản là quốc gia có nền hành chính hiện đại và hiệu quả, trong đó tổ chức chính quyền địa phương theo mô hình hai cấp là một trong những điểm nổi bật. Hai cấp chính quyền địa phương ở Nhật Bản gồm cấp tỉnh (prefecture) và cấp hạt (municipality), được quy định rõ ràng trong Hiến pháp và Luật tự trị địa phương. Mô hình này không chỉ phản ánh nguyên tắc phân quyền mà còn bảo đảm hiệu quả trong việc quản lý nhà nước và cung ứng dịch vụ công sát với nhu cầu người dân.

Hai cấp chính quyền địa phương ở Nhật Bản gồm cấp tỉnh (prefecture) và cấp hạt (municipality). Ảnh: Mik Simons.

Cấp tỉnh ở Nhật Bản bao gồm 47 đơn vị hành chính, gồm các tỉnh (ken), đạo (dō), phủ (fu) và đô (to), trong đó Tokyo là đơn vị đặc biệt mang tính kết hợp giữa chính quyền tỉnh và đô thị lớn. Cấp hạt - cấp cơ sở - được chia thành các thành phố (shi), thị trấn (machi hoặc chō) và làng (mura hoặc son), với tổng số hơn 1.700 đơn vị. Mỗi cấp chính quyền đều có hội đồng nhân dân do cử tri địa phương bầu ra và người đứng đầu là tỉnh trưởng hoặc thị trưởng, cũng do dân trực tiếp lựa chọn thông qua bầu cử định kỳ.

Một trong những đặc điểm quan trọng của mô hình chính quyền địa phương tại Nhật Bản là quyền tự chủ được bảo đảm bởi Hiến pháp 1947. Các địa phương có thẩm quyền độc lập trong việc hoạch định và thực thi chính sách thuộc phạm vi của mình, đặc biệt trong các lĩnh vực như giáo dục, y tế, giao thông, môi trường và phúc lợi xã hội. Họ cũng có quyền ban hành các quy định hành chính địa phương phù hợp với đặc điểm khu vực, miễn là không trái với pháp luật quốc gia.

Chính quyền địa phương ở Nhật Bản còn được trao quyền quản lý tài chính tương đối độc lập. Họ có ngân sách riêng, được phép thu các khoản thuế địa phương và nhận trợ cấp từ ngân sách trung ương để bảo đảm cân đối tài chính và thực hiện các chức năng công. Cơ chế tài chính này giúp các địa phương chủ động hơn trong phát triển kinh tế - xã hội và đầu tư hạ tầng.

Tuy chính quyền địa phương được trao quyền khá rộng, Nhà nước trung ương Nhật Bản vẫn giữ vai trò hướng dẫn và kiểm soát thông qua các bộ ngành và cơ quan chuyên môn. Sự phối hợp hài hòa giữa trung ương và địa phương, cùng với cơ chế phân quyền hợp lý và khả năng tự chủ cao, là những yếu tố giúp hệ thống chính quyền địa phương hai cấp ở Nhật Bản hoạt động hiệu quả, minh bạch và bền vững.

Pháp

Pháp là một quốc gia theo thể chế cộng hòa tập trung nhưng có truyền thống lâu đời trong việc xây dựng chính quyền địa phương với quyền tự quản tương đối rõ ràng. Mặc dù hệ thống hành chính của Pháp bao gồm nhiều cấp, trong đó có vùng (région), tỉnh (département) và xã (commune), nhưng về mặt thực tiễn quản lý, hai cấp chính quyền địa phương chủ yếu được chú trọng là cấp tỉnh và cấp xã. Đây là hai cấp đóng vai trò trung tâm trong việc tổ chức cung ứng dịch vụ công, quản lý ngân sách và thực hiện các chính sách phát triển tại địa phương.

Cấp tỉnh và cấp xã là hai cấp đóng vai trò trung tâm trong việc tổ chức cung ứng dịch vụ công, quản lý ngân sách và thực hiện các chính sách phát triển tại địa phương ở Pháp. Ảnh: Le JSL.

Cấp tỉnh ở Pháp đóng vai trò trung gian giữa chính quyền trung ương và cấp xã. Mỗi tỉnh có hội đồng tỉnh (Conseil départemental) do cử tri địa phương bầu ra theo hình thức phổ thông đầu phiếu. Hội đồng này có chức năng lập kế hoạch và thực hiện các chính sách trong các lĩnh vực như giáo dục, giao thông, phúc lợi xã hội và phát triển hạ tầng. Người đứng đầu cấp tỉnh là Chủ tịch hội đồng tỉnh, có quyền điều hành các hoạt động của tỉnh dưới sự giám sát của hội đồng.

Ở cấp xã, đơn vị hành chính cơ sở nhỏ nhất tại Pháp, chính quyền được tổ chức khá đầy đủ với hội đồng xã và thị trưởng. Hội đồng xã do người dân bầu chọn, có nhiệm vụ thông qua ngân sách, quyết định các vấn đề địa phương và giám sát hoạt động hành pháp. Thị trưởng là người đứng đầu cơ quan hành pháp tại xã, đồng thời đại diện cho Nhà nước trong việc thực hiện các nhiệm vụ hành chính như hộ tịch, trật tự công cộng và tổ chức bầu cử.

Một đặc điểm nổi bật của mô hình chính quyền địa phương ở Pháp là tính tự chủ cao, được Hiến pháp công nhận từ năm 2003. Các địa phương có quyền sở hữu tài sản công, có ngân sách riêng, được điều tiết thuế và nhận các khoản hỗ trợ từ ngân sách nhà nước để bảo đảm khả năng thực hiện nhiệm vụ. Tuy nhiên, chính quyền trung ương vẫn duy trì cơ chế giám sát chặt chẽ thông qua vai trò của Tỉnh trưởng (Préfet), người đại diện cho Nhà nước tại địa phương, nhằm bảo đảm các quyết định của chính quyền địa phương phù hợp với pháp luật và chính sách quốc gia.

Kinh nghiệm của Pháp cho thấy rằng, tổ chức chính quyền địa phương hai cấp với quyền tự quản hợp lý và sự giám sát hiệu quả của Nhà nước trung ương có thể tạo nên một hệ thống hành chính vừa năng động, vừa thống nhất, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ công và thúc đẩy phát triển bền vững tại các địa phương.

Trung Quốc

Trung Quốc là một quốc gia có hệ thống chính trị và hành chính tập trung cao độ, trong đó Đảng Cộng sản Trung Quốc giữ vai trò lãnh đạo toàn diện và tuyệt đối. Mô hình chính quyền địa phương của Trung Quốc được tổ chức theo bốn cấp: Tỉnh, địa khu, huyện và hương. Tuy nhiên, trong thực tiễn quản lý hành chính và thực thi chính sách, cấp tỉnh và cấp huyện được coi là hai cấp chính quyền địa phương chủ yếu, có vai trò quan trọng trong việc tổ chức và điều hành các hoạt động của nhà nước tại cơ sở.

Cấp tỉnh và cấp huyện được coi là hai cấp chính quyền địa phương chủ yếu trong thực tiễn quản lý hành chính và thực thi chính sách ở Trung Quốc. Ảnh: The Global Trip.

Cấp tỉnh ở Trung Quốc bao gồm 23 tỉnh, 5 khu tự trị, 4 thành phố trực thuộc trung ương và 2 đặc khu hành chính, còn cấp huyện bao gồm các huyện, thành phố cấp huyện, quận và các đơn vị tương đương. Tại mỗi cấp, cơ cấu tổ chức chính quyền đều có hai bộ phận chính là Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân. Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, do nhân dân bầu ra, có chức năng quyết định các vấn đề quan trọng và giám sát hoạt động của Ủy ban nhân dân. Ủy ban nhân dân là cơ quan hành chính nhà nước, do Hội đồng nhân dân cùng cấp bầu, có nhiệm vụ tổ chức thực hiện pháp luật, triển khai các chính sách của Đảng và Nhà nước, và điều hành các hoạt động kinh tế - xã hội tại địa phương.

Dù tổ chức có tính chất phân cấp, Trung Quốc vẫn duy trì nguyên tắc tập trung thống nhất trong toàn bộ hệ thống. Chính quyền địa phương chịu sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng bộ địa phương và giám sát từ cấp chính quyền cao hơn. Mọi quyết định lớn ở địa phương đều phải tuân theo các định hướng chính sách và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của trung ương.

Tuy nhiên, từ khi tiến hành cải cách và mở cửa, Trung Quốc đã từng bước đẩy mạnh phân quyền hành chính và tài chính, cho phép các địa phương chủ động hơn trong quản lý phát triển kinh tế, thu hút đầu tư và xây dựng cơ sở hạ tầng. Chính quyền địa phương được trao quyền điều hành ngân sách riêng, song vẫn phải tuân thủ các nguyên tắc giám sát tài chính nghiêm ngặt từ trung ương.

Có thể nói, mô hình hai cấp chính quyền địa phương ở Trung Quốc là sự kết hợp giữa quản lý tập trung với phân quyền có kiểm soát, góp phần duy trì sự ổn định chính trị, điều hành thống nhất và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội ở các vùng, miền trên toàn quốc.

Thanh Bình