Các giải pháp phát triển năng lượng cạnh tranh đến năm 2030

Việt Nam đang đẩy mạnh phát triển thị trường năng lượng theo định hướng cạnh tranh, phù hợp với Nghị quyết 55-NQ/TW của Bộ Chính trị và Quyết định 2233/QĐ-TTg của Chính phủ. Mục tiêu trọng tâm là bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đồng thời thúc đẩy xã hội hóa và tăng cường tự chủ trong sản xuất, tiêu thụ năng lượng tái tạo.

Các giải pháp đặt ra phải hài hòa giữa yêu cầu tăng trưởng kinh tế với bảo vệ môi trường, phù hợp với xu hướng chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí nhà kính và ứng dụng công nghệ tuần hoàn.

Trọng tâm của chiến lược là xây dựng thị trường năng lượng đồng bộ, liên thông giữa các phân ngành than, khí, điện, đảm bảo cơ chế cạnh tranh lành mạnh dưới sự điều tiết của Nhà nước. Hệ thống thị trường này sẽ kết nối với thị trường tín chỉ carbon, tín chỉ xanh và hệ thống tài chính nhằm tạo sự minh bạch, bình đẳng, thu hút đầu tư đa dạng trong lĩnh vực năng lượng. Đồng thời, Việt Nam cam kết thực hiện các mục tiêu chuyển đổi năng lượng theo lộ trình JETP, song vẫn bảo đảm sự tự chủ về phát triển năng lượng quốc gia.

Trong lĩnh vực điện, Việt Nam tập trung củng cố thị trường bán buôn điện cạnh tranh, tạo tiền đề để phát triển thị trường bán lẻ điện theo lộ trình đã được Thủ tướng phê duyệt. - Ảnh minh họa

Phát triển thị trường than, khí và điện theo cơ chế cạnh tranh

Trong lĩnh vực than, Chính phủ định hướng từng bước chuyển đổi sang thị trường cạnh tranh hoàn chỉnh, cho phép các chủ thể thực hiện giao dịch mua bán than minh bạch theo thông lệ thị trường. Việc cung cấp than cho sản xuất điện, đặc biệt với các nhà máy nhiệt điện BOT, tiếp tục được bảo đảm theo hợp đồng đã ký kết. Cùng với đó, ngành than sẽ áp dụng công nghệ tiên tiến nhằm nâng cao hiệu suất sử dụng và đáp ứng yêu cầu bảo vệ môi trường.

Đối với thị trường khí, Việt Nam đang đẩy nhanh thực thi Luật Dầu khí 2022 và Nghị định 45/2023, đồng thời xây dựng khung pháp lý để phát triển mô hình kinh doanh khí theo cơ chế cạnh tranh. Lộ trình vận hành thị trường khí hạ nguồn sẽ bao gồm việc áp dụng quy định cho phép bên thứ ba thuê và sử dụng hạ tầng, từng bước mở cửa thị trường phân phối khí LNG, CNG, LPG theo nguyên tắc minh bạch và phù hợp với cam kết thương mại quốc tế.

Trong lĩnh vực điện, Việt Nam tập trung củng cố thị trường bán buôn điện cạnh tranh, tạo tiền đề để phát triển thị trường bán lẻ điện theo lộ trình đã được Thủ tướng phê duyệt. Việc triển khai cần bảo đảm hài hòa giữa các quy định hiện hành với những thay đổi về cung cầu điện từ năng lượng tái tạo, yêu cầu của Luật Cạnh tranh 2018 và cam kết Net Zero. Cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA), sản xuất điện tự dùng được nghiên cứu để phù hợp với mô hình thị trường mới.

Để nâng cao hiệu quả vận hành thị trường điện, Việt Nam cũng đang tiến hành cơ cấu lại các công ty điện lực, hướng tới mô hình hạch toán độc lập tại từng tỉnh/thành phố, tham khảo kinh nghiệm chuyển đổi tại Khánh Hòa. Đề án phát triển thị trường điện lực cũng sẽ tính toán phương án thu hút đầu tư theo Luật Đầu tư 2020, giảm dần tỉ trọng vốn nhà nước, song vẫn bảo đảm vai trò của Nhà nước trong kiểm soát thị trường. Đồng thời, phương án giá điện đô thị sẽ được nghiên cứu nhằm bảo đảm đủ nguồn lực đầu tư cho hệ thống điện ngầm hóa, tự động hóa và nâng cao độ an toàn cung cấp điện tại các thành phố lớn.

Việt Nam đang từng bước hoàn thiện mô hình thị trường năng lượng hiện đại, minh bạch, đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế, vừa bảo đảm an ninh năng lượng, vừa hỗ trợ phát triển kinh tế theo hướng bền vững và độc lập tự chủ.

Hoàn thiện khung pháp lý phù hợp với sự phát triển của thị trường

Góp ý nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển ngành năng lượng, Luật sư Nguyễn Hải từ Công ty Truyền tải Điện 2 cho rằng, cần nâng cao năng lực quản lý nhà nước đối với ngành năng lượng. Đồng thời, cần sớm ban hành các quy chuẩn kỹ thuật liên quan đến công nghệ năng lượng, bổ sung các quy phạm về trang bị điện, than, khí; cũng như hoàn thiện khung pháp lý phải phù hợp với sự phát triển của thị trường năng lượng và chính sách thúc đẩy năng lượng tái tạo. Đặc biệt, các văn bản pháp lý cần được cập nhật kịp thời để tránh sự chồng chéo và mâu thuẫn trong thực thi.

Theo ông Nguyễn Hải, việc tái cơ cấu ngành năng lượng cần đảm bảo sự tách bạch giữa các khâu độc quyền tự nhiên và các lĩnh vực có tiềm năng cạnh tranh. Điều này giúp nâng cao tính minh bạch và hiệu quả trong hoạt động của thị trường năng lượng. Trong đó, tiếp tục nâng cao hoạt động điều độ hệ thống điện quốc gia và thị trường, tăng cường ứng dụng công nghệ tự động hóa và chuyển đổi số.

Việc hoàn thiện khung pháp lý phải phù hợp với sự phát triển của thị trường năng lượng và chính sách thúc đẩy năng lượng tái tạo. Ảnh: TTXVN

Bên cạnh đó, phát triển thị trường khí và than cũng là nhiệm vụ quan trọng nhằm đảm bảo nguồn cung ổn định cho sản xuất điện. Cần có chính sách ưu tiên, khuyến khích đầu tư vào hệ thống lưu trữ năng lượng để đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia.

Việc điều chỉnh giá năng lượng cần được thực hiện theo cơ chế thị trường cạnh tranh, phản ánh đúng chi phí hợp lý và minh bạch. Nhà nước chỉ can thiệp vào các khâu độc quyền tự nhiên hoặc các khu vực chưa có cạnh tranh. Giá bán lẻ điện cũng cần được điều chỉnh linh hoạt theo biến động của thị trường than, khí, đồng thời gắn với lộ trình xây dựng giá điện đô thị.

Ngành năng lượng cần đẩy mạnh áp dụng công nghệ tiên tiến, tăng cường tự động hóa trong vận hành, điều khiển nhằm nâng cao hiệu suất và giảm tác động đến môi trường. Việc xây dựng cơ sở dữ liệu hạ tầng năng lượng và nâng cao năng lực dự báo thị trường cũng là yếu tố then chốt giúp ngành năng lượng phát triển bền vững.

Ngoài ra, công tác đào tạo nguồn nhân lực cần được chú trọng nhằm đáp ứng yêu cầu quản lý, vận hành thị trường năng lượng cạnh tranh. Việc hợp tác quốc tế để thu hút vốn đầu tư, hỗ trợ kỹ thuật và chuyển giao công nghệ cũng đóng vai trò quan trọng trong chiến lược phát triển ngành năng lượng của Việt Nam.

Với các giải pháp đồng bộ này, ngành năng lượng Việt Nam sẽ có điều kiện phát triển bền vững, đảm bảo đáp ứng nhu cầu trong nước và nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Thế Duy