BRICS - mối quan tâm của các nước Đông Nam Á

Thể hiện sự quan tâm và cân nhắc việc tham gia

"Malaysia đã nộp đơn xin gia nhập BRICS cho Nga - nước hiện là Chủ tịch luân phiên của tổ chức này", Thủ tướng Anwar cho biết. Theo thông báo của văn phòng Thủ tướng, nguyện vọng gia nhập BRICS của Malaysia là chủ đề chính của cuộc thảo luận giữa ông Anwar với Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov trong hai ngày cuối tháng 7 vừa qua. Nga sau đó đã xác nhận đơn gia nhập của Malaysia và cho biết sẽ “tích cực hỗ trợ” mối quan hệ chặt chẽ hơn giữa BRICS và Malaysia.

Trước đó, ngày 18.6, Thủ tướng Anwar xác nhận Malaysia có kế hoạch gia nhập BRICS và đánh giá tổ chức quốc tế này có "ý nghĩa chiến lược" với Malaysia.

Một tuần trước đó, sau phiên đối thoại BRICS với các nước đang phát triển được tổ chức tại Nizhny Novgorod của Nga vào ngày 11.6, Ngoại trưởng Thái Lan Maris Sanjampongsa đã trao cho người đồng cấp Nga Sergei Lavrov một lá thư về ý định của vương quốc này để có được tư cách thành viên đầy đủ trong BRICS. Bộ Ngoại giao Thái Lan bình luận về sáng kiến này: “Là cầu nối giữa các nhóm quốc gia khác nhau, Thái Lan có thể tăng cường tính toàn diện và liên kết của BRICS, đồng thời làm cho tổ chức này hiệu quả hơn trong việc thúc đẩy lợi ích của các nước đang phát triển”.

Nguồn: ITN

Các nước ASEAN đã tích cực tham gia vào nhiều sự kiện BRICS+ khác nhau kể từ khi tổ chức này ra mắt. Một số quốc gia thành viên ASEAN đã thể hiện sự quan tâm đến việc tham gia BRICS. Lào đã thể hiện mối quan tâm của mình vào tháng 12.2023, Myanmar vào tháng 2.2024. Campuchia cho biết họ chưa nộp đơn nhưng đang xem xét khả năng này, còn Indonesia hứa sẽ cân nhắc kỹ lưỡng những lợi thế và không đưa ra quyết định vội vàng.

BRIC, ban đầu bao gồm Brazil, Nga, Ấn Độ và Trung Quốc, được thành lập vào năm 2009 như một phương tiện thúc đẩy hợp tác giữa "các nền kinh tế mới nổi". Sau đó, Nam Phi đã gia nhập khối này vào năm 2010, hoàn thiện tên viết tắt hiện tại của khối là BRICS. Vào tháng 1 năm nay, BRICS đã tiến hành đợt mở rộng quy mô lớn nhất từ trước đến nay với sự gia nhập của Ai Cập, Ethiopia, Iran và Các Tiểu vương quốc Ảrập thống nhất.

Đa dạng hóa thương mại và bình đẳng kinh tế

Ông Yaroslav Lisovolik, người sáng lập BRICS+ Analytics, cho rằng sự quan tâm ngày càng gia tăng của các nước ASEAN đối với BRICS có thể xuất phát từ việc họ muốn tham gia sâu rộng vào các dự án và sáng kiến quan trọng của BRICS trong lĩnh vực kinh tế. Các nước Đông Nam Á đặc biệt quan tâm đến các dự án hiện có, chẳng hạn như Ngân hàng Phát triển mới (NDB), do các nước BRICS thành lập vào năm 2014 với số vốn lên tới 100 tỷ USD. NDB đã phê duyệt các khoản vay cho nhiều dự án với tổng trị giá 32,8 tỷ USD, dự kiến tăng lên 60 tỷ USD vào năm 2026.

Bên cạnh đó, theo Nikkei Asia, một trong những lợi thế chính với tư cách thành viên BRICS của các nước Đông Nam Á là cơ hội đa dạng hóa thương mại bằng cách thâm nhập vào các thị trường mới nổi ở châu Phi, châu Mỹ Latin và các nước Á - Âu, có đặc điểm là tốc độ tăng dân số cao và tăng trưởng kinh tế nhanh, năng động. Ngoài ra, một đặc điểm chung dễ nhận thấy ở các thị trường này là rào cản thương mại khá cao. Trong môi trường cạnh tranh kinh tế gay gắt, nền tảng BRICS+ sẽ giúp giảm bớt những rào cản này và mang lại cơ hội tiếp cận ưu đãi cho các nhà sản xuất từ các nước ASEAN.

Tờ New Straits Times đã trích dẫn lời một học giả người Malaysia từ Universiti Teknologi Mara nhận định, sức mạnh kinh tế tập thể của khối này - vốn chiếm khoảng 28% GDP toàn cầu - có thể "mang lại những cơ hội đáng kể cho các doanh nghiệp Malaysia". Hiện tại, ngành dầu cọ của Malaysia đang gặp khó khăn ở EU do đạo luật Chống phá rừng (EUDR) yêu cầu các sản phẩm nhập khẩu vào EU không được trồng trên khu vực rừng bị chặt phá. Chính vì vậy, “các ngành như dầu cọ, cao su và điện tử, nơi Malaysia nắm giữ lợi thế cạnh tranh, có thể được hưởng lợi đáng kể từ việc tăng cường tiếp cận thị trường với các quốc gia BRICS”, học giả này cho biết.

Bên cạnh đó, gia nhập BRICS cũng là cách để các nước gặp thuận lợi trong việc thiết lập mối quan hệ bình đẳng với các khối chiến lược và kinh tế cạnh tranh. Trong cuộc phỏng vấn với trang tin Guancha, chính Thủ tướng Malaysia từng tỏ ra không hài lòng về tình trạng các giao dịch thương mại của nước này với các nước được thực hiện chủ yếu bằng đồng USD; ông cũng nhắc lại sáng kiến của ông về việc thành lập Quỹ Tiền tệ châu Á. Cựu Ngoại trưởng Malaysia Saifuddin Abdullah cũng nói với Bloomberg rằng, BRICS có thể trở thành một trong những công cụ để thúc đẩy “cấu trúc kinh tế và tài chính quốc tế công bằng hơn”.

Đối với Malaysia, tư cách thành viên BRICS sẽ bổ sung cho tư cách thành viên của quốc gia này trong Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Đối tác Kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), cả hai đều là những hiệp định mà nước này đã tham gia trong nỗ lực đa dạng hóa các quan hệ đối tác kinh tế và chính trị của mình.

Thúc đẩy thế giới đa cực và trật tự

Bên cạnh những mục tiêu kinh tế, Malaysia nói riêng và một số nước Đông Nam Á nói chung coi nỗ lực tham gia BRICS là cơ hội để tham gia vào chủ nghĩa đa phương đang lên, theo học giả Hoo Chiew Ping tại East Asian International Relations Caucus. Bà cho hay, việc tham gia vào BRICS sẽ "ủng hộ một thế giới đa cực". Trong một bài đăng trên Facebook vào tháng trước, Thủ tướng Malasyia Anwar ca ngợi sự thay đổi trong phân bổ quyền lực toàn cầu là dấu hiệu cho thấy “chủ nghĩa đa phương ngày càng được củng cố, nơi những tiếng nói và quan điểm đa dạng ngày càng được công nhận và tôn trọng”.

Về phần mình, Thái Lan cho biết, việc trở thành thành viên BRICS sẽ củng cố vai trò lãnh đạo của Thái Lan trong cộng đồng các quốc gia mới nổi. Một phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Thái Lan chia sẻ hồi tháng 6 rằng Thái Lan muốn "đóng nhiều vai trò hơn, thúc đẩy tiềm năng của Thái Lan để cùng các quốc gia phát triển và đang phát triển cung cấp cho cộng đồng toàn cầu những hướng dẫn phát triển để thúc đẩy bình đẳng, công lý".

Triển vọng gia nhập

Giới quan sát chính trị nhận định rằng, khả năng một quốc gia Đông Nam Á nào đó gia nhập BRICS trong năm nay rất khó xảy ra, bởi Nga - nước đang giữ chức Chủ tịch luân phiên của BRICS từng tuyên bố rằng, Moscow coi việc kết nạp thành viên mới là quá sớm, và hiện tại tổ chức sẽ tập trung vào thúc đẩy sự hòa nhập của các thành viên mới kết nạp hồi tháng 1.

Theo ông Yaroslav Lisovolik, một kịch bản thực tế hơn là việc tạo ra “vành đai đối tác” BRICS, có thể được công bố tại Hội nghị thượng đỉnh BRICS dự kiến sẽ tổ chức từ ngày 22 - 24.10 ở Kazan, Nga. “Tuy nhiên, nếu tại Hội nghị này, BRICS quyết định kết nạp thêm một số thành viên mới thì lựa chọn hàng đầu rất có thể là các nước như Malaysia và Thái Lan bởi lợi thế rõ ràng của các quốc gia Đông Nam Á về kinh tế và vị thế chính trị”. Theo chuyên gia Yaroslav Lisovolik, quá trình này có thể đi kèm với việc tăng cường quan hệ giữa BRICS và các nước ASEAN, như Việt Nam và Indonesia.

Các chuyên gia đánh giá, bản thân BRICS cũng sẽ được hưởng lợi lớn từ tiềm năng gia nhập của các nước ASEAN. Thứ nhất, Đông Nam Á là khu vực duy nhất ở Nam bán cầu không có đại diện BRICS. Thứ hai, ASEAN là một trong những khối hội nhập khu vực phát triển nhất, có tốc độ tăng trưởng cao. Theo số liệu mới nhất, tăng trưởng kinh tế của ASEAN năm 2022 là 5,5%. Trong năm 2023, dù tăng trưởng kinh tế thế giới tuột dốc xuống còn 3% nhưng tăng trưởng kinh tế ASEAN vẫn đạt mức cao 4,7%. Tổng GDP danh nghĩa của ASEAN lên tới 3,6 nghìn tỷ USD vào năm 2022, tăng hơn gấp đôi so với tổng GDP 1,6 nghìn tỷ USD vào năm 2009. ASEAN là nền kinh tế lớn thứ 5 trên thế giới và thứ 3 tại châu Á. ASEAN dự kiến sẽ trở thành một trong 4 nền kinh tế lớn nhất thế giới vào năm 2050. Chuyên gia Yaroslav Lisovolik nhấn mạnh, việc các nước thành viên ASEAN gia nhập BRICS sẽ cho phép tổ chức này củng cố vị thế của mình trong nền kinh tế toàn cầu cũng như vị thế là tiếng nói quan trọng của các nước Nam bán cầu.

Quốc Đạt (Theo The Diplomat, Nikkei Asia)